Vazduh lošeg kvaliteta posljednjih dana udišu građani brojnih gradova širom Zapadnog Balkana, a poboljšanje situacije očekuje se tek dolaskom najavljenih padavina. Beograd i Sarajevo među najzagađenijim gradovima na svijetu.
Podaci Državnog hidrometeorološkog zavoda (DHMZ) govore da je nivo lebdećih čestica (PM10) u vazduhu na mjernim stanicama u Zagrebu u opadanju u odnosu na prethodne dane, kada su vrijednosti prelazile dopušteni nivo.
Marko Marić, voditelj Laboratorija za zrak, buku i ostale mikroklimatske uvjete Nastavnog zavoda za javno zdravstvo "Dr. Andrija Štampar" poručuje kako su ovogodišnje vrijednosti kvaliteta vazduha normalne i u skladu s mjerenjima prethodnih godina.
Na pitanje do kada će potrajati visoke vrijednosti PM10, kaže da sve zavisi o izbacivanju vazduha s područja grada, odnosno o vjetru i padavinama.
"Ako će pasti snijeg, očekuje se da će i kvalitet vazduha biti bolji. Grad Zagreb u ovo doba godine bilježi ovakve koncentracije, tako da stanje nije dramatično različito u odnosu na prethodne godine. Glavni uzrok je sezona grijanja, jer ima još dosta kuća koje se griju na kruta goriva, saobraćaj je uzročnik u manjoj mjeri, a industrija u još manjoj mjeri", kaže Marić.
Marić poručuje kako Jakuševac, mjesto gdje se odlaže gradski otpad, ne mijenja dramatično sliku kvaliteta vazduha, jer bi pokazatelji bili slični i tokom ljeta.
Penzioner Mladen Krčelić smatra kako se ne preduzimaju mjere dovoljne da bi se smanjilo periodično onečišćenje vazduha u Zagrebu koje premašuje propisane vrijednosti.
Krčelić misli kako bi trebalo preduzeti globalne mjere na nivou svih država kako bi se smanjio učinak klimatskih promjena.
Na pitanje je li tačna tvrdnja da je Zagreb bio zagađeniji 80-ih godina prošlog vijeka, s obzirom na industriju koja je postojala u predgrađima, Krčelić odgovara negativno.
"Meni se čini da je danas puno zagađenije s obzirom da su promjene vrlo velike. Danas nemate snijega, nemate godišnja doba. Evo, sad je zima, a temperatura je dosta visoka, 2 ili 3 iznad nule”, kaže Krčelić.
Svjestan je da posebno astmatičari osjećaju probleme uslijed zagađenja vazduha.
Domagoj Grbeša, mladić koji je u Zagreb doselio iz Slavonskog Broda, kaže u šali kako ga onečišćenje vazduha prati s preseljenjem.
"Pomoglo bi kad bi građani bili više ekološki osviješteni. Trebalo bi smanjiti grijanje na kruta goriva i grijati se na plin ili struju", kaže Grbeša.
Smatra da je onečišćenje vazduha u Slavonskom Brodu uzrokovano radom tamošnje rafinerije nafte, dok je u Zagrebu, navodi, uzrokovano velikim brojem automobila i nedostatkom vjetra koji bi otpuhao štetne čestice.
Meteorolozi najavljuju tokom predstojećeg vikenda padavine, najprije u obliku kiše, a potom i snijega, uslijed čega će doći do daljnjeg smanjenja količine lebdećih čestica u zraku u gradu Zagrebu i okolici.
Loša situacija i u Nišu
Od početka ove godine zagađenost vazduha u Nišu svakodnevno nadmašuje dozvoljenu vrijednost, u nekim trenucima čak šest i po puta, pokazuju podaci republičke Agencije za zaštitu životne sredine. Ovo osjećaju i građani, koji su rekli da ih peku oči, štipa u nosu i grebe u grlu.
U Nišu je najviša vrijednost od 333 mikrograma štetnih PM10 čestica po kubnom metru izmjerena 4. januara u 20 sati. Ako se u obzir uzimaju mjerenja za satne prosjeke, Nišlije su čist vazduh tokom 2020. godine udisale samo 5. januara.
Nišlije s kojima smo razgovarali kažu da im je najteže kada se spusti magla, jer je vazduh tada "težak" i "ljut". Većina njih poštuje preporuke ljekara da u ranim jutarnjim satima ne luftiraju prostorije i da za vrijeme magle ne izlaze iz kuća bez prijeke potrebe.
Nišlijka Olivera Paunović, koja stanuje u centru grada, šeta svoje pse kasno uveče, u vrijeme kada je koncentracija štetnih čestica visoka, pa posljednjih nekoliko dana koristi nanomasku koju je dobila na poklon, a još jednu je naručila preko interneta.
"U periodu od 1 do 3 ili 4 ujutru, ovaj nazovi vazduh, ova smjesa u kojoj živimo, je neopisiva. Osjeća se garež, osjeća se dim, smeta mi pri disanju i po povratku kući imam problema sa sluzokožom nosa i grla", priča Olivera.
Dodaje da je zbog ove situacije veoma zabrinuta.
"Vazduh je nešto što ne možemo ni da biramo, ni da izbjegnemo. Ne obazirem se na izvještaje medija, ni na mjerenja, ja jednostavno osjećam šta dišem. Nažalost, i vidim šta dišem. Kad kažete da vidite vazduh, tu već nešto nije kako treba", govori ova Nišlijka.
U Nišu se nanomaske još ne prodaju, a hirurške, tvrde ljekari, ne štite disajne puteve od PM čestica. To je jedan od razloga zašto student medicine Nikola Mitić šeta bez ikakve zaštite.
"Volio bih da kupim masku u apoteci, ali nema ih nigdje. Dok se ne riješi problem, bar da imamo maske da možemo da dišemo pravilno", kaže Nikola.
Njegov vršnjak Mladen Đorđević svakodnevno prati mjerenja na internetu i primjećuje da vazduh jeste najzagađeniji zimi, ali da su dozvoljene vrijednosti količine štetnih čestica nadmašene čitave godine. Uveče uglavnom ostaje kod kuće, a kada ujutru mora na fakultet, štiti se šalom obmotanim preko usta i nosa.
Ljekari upozoravaju da dugotrajno udisanje ovakvog vazduha vremenom može da razvije masovne nezarazne plućne bolesti poput bronhitisa, astme, ali i maligne, kao što je rak pluća. Posebno bi trebalo zaštititi djecu, trudnice, starije osobe i hronične bolesnike.
Iz gradskog Sekretarijata za zaštitu životne sredine kažu da su najveći zagađivači vazduha u Nišu saobraćaj i kućna ložišta u kojima se koriste mazut i ugalj.
Na njihove prve korake za čistiji vazduh Nišlije još čekaju. U najavi su zatvaranje jedne toplane koja radi na mazut i subvencije za građane koji bi željeli da za grijanje koriste kvalitetnije gorivo poput gasa.
Priština: Loš vazduh većinu vremena
Zbog atmosferskih prilika i prisustva stalnih zagađivača stanovnici Prištine također udišu nezdrav vazduh.
Direktorka Hidrometeorološkog instituta Kosova Letafete Latifi navodi da je u Prištini vazduh nezdrav, jer su parametri zagađenosti iznad dozvoljenih. Ona ističe da se na više stanica za praćenje kvaliteta vazduha svakodnevno prati ima li zagađenosti i da rezultati prelaze dozvoljenu normu od 50 mikrograma po kubnom metru.
"To je posljedica meteoroloških vremenskih uslova, koji su praćeni emisijom izvora zagađivača vazduha koji su na Kosovu poznati i dolaze od loženja ogreva za zagrijavanje domaćinstava, potom zagađenost od saobraćaja i zagađenost koju ne smijemo zanemariti koju proizvode naše termocentrale za proizvodnju energije", kaže Latifi.
U Prištini je posljednjih nekoliko dana bilo maglovito i bez vjetra, što je doprinijelo većoj zagađenosti vazduha. Ipak, podaci Hidrometeorološkog instituta pokazuju i da je tokom 2019. godine vazduh nešto bolji nego 2018. godine.
Beograd među najzagađenijim gradova svijeta
Beograd je prethodnih dana među najzagađenijim gradovima u svijetu, gde je kvalitet vazduha ocijenjen kao nezdrav, a ta pojava nije zaobišla ni ostale gradove u Srbiji.
Osim Beograda, da vazduh ima i miris i boju, osjećaju i građani Niša, Kosjerića, Kragujevca, Valjeva, Smedereva...
U Srbiji je zbog zagađenosti vazduha, ali i magle danima smanjena vidljivost na putevima i u saobraćaju, pa je Vlada Srbije odlučila da će biti formirano tijelo koje će kontrolisati vazduh u zemlji.
Ministаrstvо zdrаvljа Srbije i Institut zа јаvnо zdrаvljе Srbiје "Dr Milan Jovanović Batut" apelovali su da zbog stepena zagađenja vazduha u Srbiji nе treba pаničiti, te ukazali na znаčај primjеnе mjеrа zаštitе u uslоvimа аеrоzаgаđеnjа.
Uzrоci аеrоzаgаđеnjа su kućnа lоžištа, griјаnjе nа fоsilnа gоrivа, vеliki brој mоtоrnih vоzilа, sаgоrjеvаnjе lignitа niskоg kvаlitеtа, nеrаciоnаlnо i nееfikаsnо trоšеnjе еnеrgiје, nееfikаsnе tеhnоlоgiје sаgоrjеvаnjа fоsilnih gоrivа, nеаdеkvаtnо оdržаvаnjе industriјskih pоstrојеnjа...
Sarajevo jedan od najzagađenijih gradova
Sarajlije muku sa aerozagađenjem muče već danima. Ovaj grad je u toku januara nekoliko puta ponio titulu najzagađenijeg grada na svijetu.
Vazduh u Sarajevu i jutros je okarakterisan kao veoma nezdrav zbog čega je kod lica sa respiratornim oboljenjima poput astme moguće značajno pojačanje simptoma i intenziteta bolesti, objavila je stranica "Zrak.ekoakcija".
Indeks kvaliteta vazduha u Sarajevu jutros je bio 286. Kao nezdrav vazduh okarakterisan je u Ilijašu gdje je indeks kvaliteta bio 194, zatim u Visokom gdje je iznosio 185 i u Zenici 166.
Vazduh u Jajcu ima indeks 137, Lukavcu 124 i Tuzli 122, te je nezdrav za osjetljive grupe stanovništva.
Loš vazduh i u Banjaluci
Banjalučani se takođe već danima žale na loš kvalitet vazduha.
Iako Gradske vlasti tvrde da je vazduh u prvoj kategoriji, te da su granične vrijednosti prekoračene svega nekoliko puta, prema podacima koji se objavljuju na sajtu Grada Banjaluka u decembru je bilo više prekomjerno aerozagađenih nego nezagađenih dana.
Iz Centra za životnu sredinu kažu da se aerozagađenje ne smije ignorisati.
"Građani i sami vide i osjete da vazduh nije dobar. Uveče su ulice puste. Na ovom problemu potrebno je raditi mnogo duže i sada krenuti da se stanje za nekoliko godina poboljša", kaže Majda Ibraković iz CZZS.