Fado je ponikao iz tradicije portugalskih trubadurskih balada, izražavajući čežnju i čekanje bližnjih da se vrate sa dugih plovidbi u doba velikih otkrića...
Kada se pomene fado, većina publike prvo pomisli na Marizu, čuvenu portugalsku pjevačicu, koja zadnjih godina i decenija širi slavu ovog muzičkog žanra širom svijeta.
Međutim, fado je nastao vijekovima ranije, inspirisan tegobnim životom portugalskog naroda, njegovim svakodnevnim brigama, ali i uvođenjem afričkih ritmova i portugalske poezije u muziku, piše RTS.
Riječ fado potiče od latinskog fatum, sa značenjem "sudbina". Ova muzika ponikla je iz trubadurskih balada, izražavajući čežnju i čekanje bližnjih da se vrate sa dugih plovidbi u doba velikih otkrića, ali i pod uticajem afro-brazilskog lunduma - muzike i plesa roblja iz Južne Amerike. Središnji pojam fada je "saudade" kojim se izražava složeno osjećanje tuge, čežnje i melanholije.
Prvobitno vezan za siromašnije dijelove gradova, krajem 19. veka fado ulazi i u kuće bogataša i aristokratije, gdje gitaru najčešće zamjenjuje klavir.
Fado izvodi ženski ili muški pjevač, obično uz pratnju klasične gitare i portugalske gitare sa dvanaest žica, ponekad i sa specijalnom bas-gitarom, saksofonom ili čak cijelim orkestrom.
Postoje dva stila ovog muzičkog žanra: jedan je vezan za Lisabon, a drugi za grad Koimbru. Prvi je nastao u u siromašnom lisabonskom dijelu grada, Alfami, gdje su pored Portugalaca živjeli Španci, Brazilci i Afrikanci sa svojim muzičkim tradicijama. Mješavina tih raznih muzičkih uticaja dovela je do stvaranja fada.
Oko 1830. godine Marija Severa, pjevačica iz kafana Alfame, znatno je doprinijela popularizaciji fada. U tužne tonove fada unosila je osobene improvizacije, a tamna marama koju je nosila dok je pjevala ‒ postala je uobičajeni detalj i kod kasnijih pjevačica.
Drugi stil fada razvio se krajem 19. vijeka u univerzitetskom gradu Koimbri. Za razliku od lisabonskog, on je bio muzika viših klasa. Još jedna razlika jeste u tome da su ga, s obzirom na to da je nastao u dokolici među studentima i profesorima, pjevali najčešće muškarci, a tekstovi su uključivali i književnu tradiciju.
I dok je lisabonski fado odisao tugom i melanholijom, pjesme iz Koimbre donosile su nadu i vedriji pogled na svijet.
Za međunarodnu popularnost fada poslije Drugog svjetskog rata zaslužna je čuvena Amalija Rodrigez, poznata i kao "kraljica fada". Poredili su je sa divama poput Ele Ficdžerald i Edit Pjaf. Ona je u fado unijela portugalsku poeziju: od srednjovekovnih balada, preko stihova najčuvenijeg portugalskog pjesnika Luisa de Kamoisa, do velikih modernih poeta.
Njena klasična crna haljina prekrivena šalom, prirodnost, sugestivnost u nastupu i, prije svega, jedinstven, moćan glas ‒ učinili su je simbolom fada.
Godine 2011. ovaj muzički žanr Unesko je uvrstio u svjetsku nematerijalnu baštinu.
A, banjalučka publika moći će iz prve ruke da se upozna sa ovim jedinstvenim muzičkim žanrom na koncertu najpoznatije savremene fado dive - Marize, koja u sklopu Banja Luka Festa večeras nastupa na Kastelu!
(Mondo)