U ovoj državi su bande preuzele svu vlast.
U svijetu postoji mnogo zemalja koje se mogu opisati kao 'neuspjele države' ili su na ivici da to postanu. Većina njih se nalazi u Africi ili na Bliskom istoku, ali jedna sa zapadne hemisfere je postala nestabilnija od većine afričkih zemalja u posljednjih nekoliko godina.
Riječ je o Haitiju koja tone u bezakonje i praktično nema funkcionalnu državnu vlast. Bande divljaju po gradovima i međusobno se bore, otmice i silovanja su svakodnevna pojava, horde izbjeglica iz gradova, sukobi bandi sa policijom i vojskom, politička ubistva, korupcija i kriminal. Zemlja liči na ratnu zonu. Početkom ovog mjeseca, naoružane bande su upale u zatvor u prijestonici i oslobodile preko 4.000 kriminalaca. Proglašeno je vanredno stanje, ali to ima više simboličku snagu nego stvarnu, jer policija i vojska ne kontrolišu gradove već bande. Veliki dio članova bande i njihovog rukovodstva su zapravo bivši policajci, a njihova moć je toliko jaka da se usuđuju da napadnu državne institucije; policijske stanice, ministarstva i zgrada centralne banke.
Prva zemlja na svijetu u kojoj su robovi došli na vlast revolucijom
Kolaps Haitija kao države je takođe simboličan jer je to prva država na svijetu koja je nastala nakon uspješne pobune robova. Godine 1804. vođa pobune robova Žan-Žak Desalin proglasio je nezavisnost, nakon čega je proglašen za cara. Ubijen je već 1806. godine, ali je ostao upamćen kao 'otac nacije'. Rođen kao rob, i odrastao u strašnim uslovima na plantažama tadašnje francuske kolonije, kupio ga je i poslije tri godine oslobodio čovjek miješane rase.
Godine 1794. ropstvo je ukinuto u Francuskoj i njenim kolonijalnim posjedima, ali je Napoleon ponovo dozvolio ropstvo u kolonijama 1802. Revolucija na Haitiju (iako se tada nije tako zvala) počela je 1791, ali je nakon ukidanja ropstva, vojska robova priznala je vlast Francuske. U međuvremenu je izbio međusobni rat između vođa revolucije robova. Pobjednička strana je stvorila de fakto nezavisnu državu, a Napoleon je 1802. poslao 20.000 vojnika da koloniju vrate pod francusku vlast.
Francuska vojska je protjerana 1803. godine, a proglašenje nezavisnosti bilo je u sjenci genocida po nalogu samog 'cara' Haitija, u kome je ubijeno nekoliko hiljada bijelaca i mulata. Poslije ubistva cara, proglašena je diktatura (doživotni predsjednik), zatim kraljevina, pa još jedna imperija i ponovo republika u kojoj je vlast obično mijenjana vojnim udarima.
Ekonomski rat
Tokom 20. vijeka, Haiti je bio obilježen političkom nestabilnošću i ubijanjem političkih protivnika. Američka okupacija od 1915. do 1934. godine bila je ironično najmirniji period, u kojem je obnovljena infrastruktura, konsolidovana vlast u glavnom gradu, otplaćen veći dio spoljnog duga, uvedena pitka voda u sve gradove, a ekonomija je bila stabilna.
Nakon što ga je američka vojska napustila 1934. godine, Haiti je izvršila invazija Dominikanske Republike, zemlje sa kojom dijeli ostrvo. Desetine hiljada Haićana je masakrirano tokom te okupacije. Pod pritiskom SAD stabilnost se vratila 1941. godine, ali je već 1946. godine vojnim udarom srušena vlast predsjednika, kojeg su SAD praktično instalirale. Četiri godine poslije tog vojnog udara uslijedio je novi, koji su podržale SAD.
Ekonomski rast se vratio podstaknut bumom u turizmu, ali je na izborima 1957. na vlast došao crni nacionalista i populista Fransoa Duvalije. Vremenom postaje diktator, proglašavajući se doživotnim predsjednikom, a kao reakcija na to neki Haićani dižu ustanak, koji je brutalno ugušen genocidom i javnim pogubljenjima, uglavnom mulata, odnosno stanovnika miješane rase.
Nakon Duvalierove smrti, njegov sin je došao na vlast, ali je 1986. godine pobjegao pod pritiskom javnih demonstracija u Francusku. To nije mnogo popravilo situaciju, pa je drugu polovinu 80-ih i 90-ih godina političku situaciju na Haitiju obilježila ubistva, izborne prevare i vojni udari.
Haiti je tražio reparacije od Francuske, a za reparacije Haiti je platio Francuskoj nakon sticanja nezavisnosti
Haiti je u 21. vijek ušao kao veoma politički nestabilna zemlja. Godine 2000. održani su izbori za koje su opozicija, SAD i EU tvrdili da su namješteni. Međunarodna pomoć je prestala da pristiže, što je još više pogoršalo lošu ekonomsku situaciju. Tadašnji predsjednik Žan-Bertran Aristid je 2003. godine zatražio od Francuske reparacije jer je, prema sporazumu između Haitija i Francuske iz 1825. godine, u zamjenu za priznanje, Haiti morao da plati jer je imovina francuskih građana uništena i pokradena u revoluciji.
Ovaj dug je vraćen tek 1947. godine, 122 godine nakon potpisivanja. Neki istoričari smatraju da je upravo taj dug, odnosno njegova otplata, razlog nerazvijenosti Haitija. Godine 2004. dogodio se novi vojni udar, a nova vlast je odustala od reparacija. Zbog toga se smatra mogućim da je Francuska to inicirala ili bar podržala.
Politiku su istorijski koristile bande na Haitiju. Bilo je uobičajeno da predsjednici imaju svoje bande, koje su funkcionisale kao paravojne jedinice i sredstvo za reketiranje, zastrašivanje i sukob. Pomenuti Aristid je već početkom 80-ih osnovao svoje bande, nazvane 'himere'.
Procjenjuje se da na Haitiju trenutno postoji više od 200 bandi, od kojih 23 dominiraju. Prema izvještajima UN, oni kontrolišu 80 odsto glavnog grada Port-o-Prensa. Oni su veoma dobro naoružani, zbog čega vojska i policija nisu sklone sukobima. Samo prošle godine, oko 200.000 stanovnika pobjeglo je od otmica, pljački i seksualnog nasilja povezanih sa bandama. Grupe su ubile oko 3.000 ljudi. Palež nekretnina i pljačka su redovna pojava. Situacija će se samo pogoršavati, posebno zbog nedavnog upada bande na zatvor, nakon kojeg je pobjeglo 4 hiljade kriminalaca.
Zvanična vlada traži međunarodnu pomoć, SAD daju novac, ali ne žele da šalju vojsku
Zbog nemogućnosti zvaničnih vlasti Haitija da obuzdaju bande, premijer Ariel Henri zatražio je međunarodnu pomoć od afričkih zemalja. Kenija i Haiti su 1. marta potpisali sporazum o raspoređivanju policije iz istočnoafričke nacije da vodi misiju koju podržavaju UN.
(Index.hr/MONDO)