Dobitnik Nobelove nagrade fizičar Piter Higs koji je pokazao kako čestice pomažu da se svemir poveže preminuo je u 95. godinu u svojoj kući u Edinburgu, prenose britanski mediji.
Piter Higs je 2013. dobio Nobelovu nagradu za fiziku za svoj rad iz 1964. koji je pokazao kako je bozon pomogao da se svemir poveže dajući česticama njihovu masu, koja po njemu nosi ime Higsov bozon.
Poslije serije eksperimenata, koji su ozbiljno počeli 2008. godine, njegovu teoriju su dokazali fizičari koji su radili na Velikom hadronskom sudaraču u Cernu u Švajcarskoj 2012. godine. Higs je Nobelovu nagradu podijelio sa Fransoa Englerom, belgijskim teorijskim fizičarem čiji je rad 1964. takođe direktno doprineo otkriću.
Kao član Kraljevskog društva, Higs je većinu svog profesionalnog života proveo na Univerzitetu u Edinburgu, koji je osnovao Higsov centar za teorijsku fiziku u njegovu čast 2012. godine.
Profesor Peter Mateson, rektor Univerziteta, navodi da je: "Piter Higs je bio izuzetan pojedinac – zaista nadaren naučnik čija su vizija i mašta obogatile naše znanje o svijetu koji nas okružuje".
"Njegov pionirski rad motivisao je hiljade naučnika, a njegovo nasljeđe će nastaviti da inspiriše mnoge druge generacije koje dolaze”.
Profesorka Fabiola Đanoti, generalni direktor Cerna i bivši rukovodilac eksperimenta "Atlas", koji je pomogao u otkrivanju Higsove čestice 2012. godine, istakla je da: "Pored svog izuzetnog doprinosa fizici čestica, Piter je bio veoma posebna osoba, čovjek rijetke skromnosti, veliki učitelj i neko ko je objasnio fiziku na veoma jednostavan i dubok način".
"Važan dio Cernove istorije i dostignuća je povezan sa njim. Veoma sam tužan i jako će mi nedostajati".
Kraljevska švedska akademija nauka, koja dodjeljuje Nobelovu nagradu, u svom obrazloženju je navela da standardni model fizike koji podupire naučno razumijevanje univerzuma "počiva na postojanju posebne vrste čestice: Higsove čestice. Ova čestica potiče iz nevidljivog polja koje ispunjava sav prostor".
"Čak i kada se svemir čini praznim, Higsovo polje je tu. Bez toga ne bismo postojali, jer čestice dobijaju masu upravo od kontakta sa poljem. Teorija koju su predložili Englert i Higs opisuje ovaj proces".
Rad u teorijskoj fizici
U Edinburgu, Higs se prvi put zainteresovao za masu, razvijajući ideju da su čestice – bez mase kada je nastao svemir – dobile masu djelić sekunde kasnije, kao rezultat interakcije sa teorijskim poljem (koje je postalo poznato kao Higsovo polje). Higs je predložio da ovo polje prožima prostor, dajući masu svim elementarnim subatomskim česticama koje interaguju sa njim.
Higsov mehanizam uključuje postojanje Higsovog polja koje daje masu kvarkovima i leptonima. Međutim, to predstavlja samo mali dio mase ostalih subatomskih čestica, kao sto su protoni i elektroni. Gluoni, koju vezuju ove čestice, su ono što nosi većinu njihove mase.
Osnova za Higsov rad potiče od teoretičara i nobelovca, Japanca Joišira Nambua, sa Univerziteta u Čikagu. Profesor Nambu je postavio teoriju poznatu kao spontano slamanje simetrije, međutim, teorija je predviđala čestice bez mase (Goldstounova teorema), što je očito bilo netačno.
Higs je navodno došao do osnova za svoju teoriju nakon povratka u svoj stan u Edinburgu, poslije propalog vikend kampovanja. Napisao je kratak rad predstavljajući rupu u Goldstounovoj teoremu (čestice bez mase ne moraju da se pojave kada je lokalna simetrija spontano slomljena u relativističkoj teoriji) i objavio ga u naučnom časopisu Fiziks leters, koji je uređivan u CERN-u 1964. godine.
Higs je napisao i drugi rad u kojem je opisan teorijski model (poznat kao Higsov mehanizam), ali koji je bio odbijen (urednici Fiziks letersa su ga smatrali "beznačajnim za fiziku".
CERN je 4. jula 2012. objavio da su eksperimenti ATLAS i CMS primijetili jake naznake postojanja nove čestice, mase oko 125 GeV/c², koja bi mogla da bude Higsov bozon. Na seminaru u Ženevi, Higs je prokomentarisao: "Zaista je nevjerovatno da se to desilo za vrijeme mog života".
Nagrade i priznanja
Za svoj rad, Higs je dobio mnogobrojne nagrade uključujući: Hugsovu medalju Kraljevskog društva (1981), Raderfordovu medalju Instituta za fiziku (1984), Dirakovu medalju (1997), Medalju za izvanredan doprinos teorijskoj fizici Instituta za fiziku (1997), Vulfovu nagradu za fiziku (2004), Medalju Oskara Klajna Kraljevske švedske akademije nauka (2009), Dž. Dž. Sakurai nagrada za teorijsku fiziku elementarnih čestica Američkog društva fizičara i jedinstvenu Higsovu medalju Kraljevskog društva Edinburga.
(RTS)