Glavna služba za reviziju javnog sektora Republike Srpske uradila je reviziju učinka „Pronatalitne mjere u Srpskoj“, u kojoj je izneseno niz alarmantnih podataka o kretanju stanovništva.
Analizirane su mjere koje su se proteklih godina donosile i sprovodile sa ciljem da se negativni trendovi zaustave.
Iz analize revizora može se zaključiti da dosadašnji pristup ovom, životnom i nacionalnom pitanju za Srpsku, nije bio efikasan i efektivan.
Revizija je obuhvatila ispitivanje uloga, nadležnosti i odgovornosti Vlade RS, više resornih ministarstava, Poreske uprave, IRB-a, Javnog fonda za dječiju zaštitu, FZO RS, Fonda PIO, Agencije za agrarna plaćanja i Savjeta za demografsku politiku i to u periodu od 2016. do 2020. godine.
Osnovno pitanje na koje se tražio odgovor u ovoj reviziji učinka je bilo: Da li su pronatalitetne mjere i aktivnosti RS u funkciji podsticanja rađanja i održivog demografskog razvoja RS?
2020. najgora godina od stvaranja RS
Nalazi revizora pokazuju da rađanje djece u Republici Srpskoj ne omogućava prosto obnavljanje stanovništva. Stopa ukupnog fertiliteta je, u periodu od 2003. do 2020. godine, uz manje varijacije, bila na nivou oko 1,3 rođene djece po ženi, što je ispod stope od 2,1 koja obezbjeđuje prostu reprodukciju stanovništva.
„Od 2002. godine prirodni priraštaj u Republici Srpskoj je negativan, odnosno svake godine više ljudi umre nego što se rodi djece. U posmatranom periodu 2016-2020, je skoro 30.000 više umrlih u odnosu na broj živorođenih“, istakli su revizori.
Koliko su demografski podaci obeshrabrujući, može se vidjeti iz činjenice da je najveća negativna vrijednost zabilježena prošle, 2020. godine, i to -6,5‰, kada bilježimo i najmanji broj živorođene djece i najveći broj umrlih od stvaranja Srpske!
U periodu 2002-2020. godina, samo po osnovu negativnog prirodnog priraštaja Srpska je izgubila preko 75.000 stanovnika. U 2018. godini od 63 jedinice lokalne samouprave u RS, samo su Banjaluka i Istočno Novo Sarajevo imali pozitivan prirodni priraštaj koji se ogledao u 12, odnosno tri više živorođenih u odnosu na umrle.
U 2019. i 2020. godini nijedna od 63 jedinice lokalne samouprave nije imala pozitivan prirodni priraštaj!
Prema statističkim podacima, RS trenutno nedostaje oko 7.200 ili oko 43 odsto djece za zamjenu generacija na godišnjem nivou.
Ad hok pristup bez sistematizacije i analize
U Republici Srpskoj je trenutno u primjeni 30 mjera koje imaju direktan ili indirektan pronatalitetni karakter iz različitih oblasti.
„Mjere nisu sistematizovane ni u jednom zvaničnom aktu, niti su jasno definisani svrha i ciljevi koji se žele njima postići, kao ni indikatori za praćenje njihove uspješnosti! Ni za jednu od 30 mjera, nadležne institucije nisu dostavile reviziji analize kao osnovu za njihovo definisanje i uvrštavanje u pravni okvir, odnosno da su istu napravile prije početka njihove primjene. Pojedine mjere, iako se realizuju u kontinuitetu od skoro 15 godina, još uvijek nisu adekvatno formalizovane. Dio mjera je uveden, odnosno provode se na osnovu usmene odluke ministra...“, istakli su revizori.
Revizori napominju da je Vlada RS postavila „demografsku obnovu Republike Srpske“ kao jedan od najvažnijih dugoročnih nacionalnih i političkih ciljeva i prioriteta, međutim, primjećuju da postoji diskontinuitet jer nacrti strategija za unapređenje i razvoj podrške porodicama, nakon razmatranja na sjednicama Vlade, nisu usvojeni!
„Mjere koje imaju pronatalitetni karakter su definisane u kompleksnom pravnom okviru, koji je bio podložan čestim izmjenama i dopunama, što je značajno otežavalo njihovo poznavanje, razumijevanje i povjerenje u podršku Republike podsticanju rađanja od strane potencijalnih korisnika“, navedeno je u revizorskom izvještaju.
Za realizaciju mjera koje imaju pronatalitetni karakter u periodu 2016-2020. godina u RS je izdvojeno oko 940 miliona КM, od čega je oko 80 odsto finansirano iz sredstava prikupljenih u sistemu obaveznih doprinosa.
„Uvođenje mjera koje imaju pronatalitetni karakter od strane nadležnih republičkih institucija je najčešće bio rezultat ad hok pristupa bez adekvatnih analiza i evaluacija. Ostvarivanje pojedinih prava su pratili brojni problemi u primjeni, najčešće institucionalne i finansijske prirode. Informisanje Narodne skupštine i Vlade o demografskoj situaciji je bilo sporadično, dok je izvještavanje o uspješnosti mjera koje imaju pronatalitetni karakter izostalo“, podvukli su revizori.
Izumiranje
U obimnoj analizi je podvučeno da se RS suočava sa kompleksnim demografskim problemima, a da je osnovni - „fenomen nedovoljnog rađanja“, koji je posljedica niza negativnih faktora.
„Stručnjaci sve češće upozoravaju da bismo kao narod mogli izumrijeti u bliskoj budućnosti ukoliko se rješavanju ovog nacionalnog problema ne pristupi brzo i ozbiljno. Posljednji popis stanovništva, koji je na prostoru RS obavljen 2013. godine, pokazao je demografske gubitke preko jedne četvrtine stanovništva u odnosu na prethodni popis 1991. godine, te da je stopa ukupnog fertiliteta ispod 1,3. Savremene tendencije fertiliteta na prostoru RS u bližoj budućnosti ostaviće nesagledive demografske, ekonomske i socijalne posljedice“, stoji u ovom dokumentu.
Ono što je posebno zabrinjavajuće je da sve varijante projekcija budućeg demografskog razvoja prostora RS ukazuju na nastavak i pogoršanje nepovoljnih tendencija.
„Stručnjaci iz oblasti demografije iskazuju bojazan, da bez hitne reakcije donosilaca odluka, društva suočena sa dugotrajnom stopom ukupnog fertiliteta ispod 1,5 upadaju u zamku “niskog fertiliteta” iz koje nema izlaza, odnosno postoji dugoročna opasnost za njihov demografski opstanak“, podvučeno je u dokumentu.
Stručnjaci napominju da je pravo na slobodno rađanje u temeljima savremene civilizacije. Svaki čovjek ima prava da samostalno, odnosno zajedno sa svojim partnerom/partnerkom, donese odluku o tome da li će imati djecu, koliko će ih imati i kako će ih podizati. Takvo pravo pripada korpusu osnovnih ljudskih prava. S toga, ističe se, populaciona politika ne smije ugrožavati fundamentalna ljudska prava i ne smije biti administrativna, prinudna, kažnjavajuća, negativna.
„Dobra populaciona politika mora biti pozitivna i zasnivati se na podsticajima, stvarati takav ambijent u kome će se pojedinci, na osnovu slobodne volje, odlučivati za odgovarajući nivo rađanja“, dodaje se.
U konačnici, revizori zaključuju da je uvođenje pronatalitnenih mjera od strane nadležnih institucija najčešće blio rezultat ad hok pristupa, bez prethodne kvalitetne analize ciljne grupe stanovništva, ispitivanja njenih potreba, sagledavanja dobrih i uspješnih praksi, potrebnih finansijskih sredstava i očekivanih efekata.