Na današnji dan 1980. godine preminuo je Josip Broz Tito, jugoslovenski doživotni predsjednik i saosnivač Pokreta nesvrstanih zemalja, najznačajnija ličnost naše regije svih vremena.
Josipa Broza Tita obavijen je velom misterije.
Doživotni predsjednik Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije Josip Broz Tito ličnost je za koju se vezuju brojne misterije, teorije zavjere i vode polemike o njegovom životu. Život čovjeka, zbog čije smrti je plakala cijela Jugoslavija, ostaće vječna zagonetka. Nosio je titulu maršala, bio je komunista i borac protiv fašizma, kao i tvorac socijalističke Jugoslavije.
Za jedne je najveći sin jugoslovenskih naroda i narodnosti, svjetski priznat političar i glavni šraf u nekadašnjoj osovini - bratstvo i jedinstvo - za druge, strani špijun koji je radio na podrivanju nacionalnih interesa i identiteta jedne od suprotstavljenih strana.
Titovo porijeklo
Bilo je raznih priča o Titovom porijeklu. Neki su govorili da je Jevrej, neki da je Mađar, a bilo je i verzija u kojima je predstavljen kao Nijemac. Zbog svog specifičnog načina govora sumnjalo se i da je bio Rus ili Poljak, a ovim tvrdnjama najviše je doprinio dokument američke Nacionalne agencije za sigurnost. Međutim, takav govor se zvanično pripisuje njegovom porijeklu, jer mu je majka bila Slovenka, otac Hrvat, kao i mjestu rođenja - Kumrovcu, u hrvatskom Zagorju, gdje se govori kajkavskim narječjem.
Broz je sedmo dijete od petnaestoro djece u porodici. Roditelji su mu bili Franjo i Marija Broz, a skoro čitavo djetinjstvo je proveo sa dedom u Sloveniji. U zvaničnim dokumentima se navodi da je 1907. godine otišao u Sisak da izuči zanat, a potom 1910. godine prelazi u Zagreb. Još u Sisku se susreo sa nelegalno osnovanim sindikatima, koji su tek započinjali svoju borbu za radnička prava, koju je Tito kasnije u životu prihvatio i sproveo u djelo. Poslije dva mjeseca u Zagrebu preselio se u Ljubljanu, zatim u Trst, a potom se vratio u Zagreb, gdje je učestvovao u šestonedjeljnom štrajku i demonstracijama. Potom je Josip Broz otišao da radi u Češkoj, pa u Njemačkoj, gdje je usavršio jezike i naučio neke nove zanate.
Učestovao u dva Svjetska rata
Josip Broz se 1913. pridružio vojsci i borio se na strani Austrougarske monarhije u Prvom svjetskom ratu. Ubrzo je shvatio da rat nema nikakve veze sa njim, pa je pokušao da tu ideju prenese na svoje drugove. O učešću u Prvom svjetskom ratu kažu da nije volio da govori, a jedan od razloga je što je prve mjesece rata proveo na frontu u Srbiji kao pripadnik 25. puka, takozvane 42. Vražje divizije. Dvije godine kasnije, 1915, poslat je na front u Rusiji gdje je ranjen, zbog čega u bolnici provodi godinu dana.
Poslije povratka u novoformiranu Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca 1920. godine priključuje se Komunističkoj partiji Jugoslavije (KPJ).
Maršal i bravar
Josip Broz Tito je počeo da radi kao dijete, najprije u njivi kod strica, dok nije stekao zvanje bravara. Radio je u nekoliko radionica i fabrika širom Evrope. Nakon školovanja u zanatu, dva mjeseca je radio u bravarskoj radnji u Zagrebu, a zatim u kovačnici metala u Kamniku u Sloveniji. U Viner Nojštatu je radio u fabrici automobila Dajmler, do odlaska u inostranstvo, radeći u Češkoj i Njemačkoj. Poslije služenja vojske u Prvom svjetskom ratu, ostao je u Rusiji i tamo radio neko vrijeme kao mehaničar. Ali on se sve više bavio politikom i borbom za komunističke i partijske ideje.
Širenje komunističkih ideja
U Zagrebu je Tito nastavio da propagira komunizam, zbog čega je više puta završavao u zatvoru. Godine 1928. uhapšen je i osuđen na pet godina zatvora. Pušten je tek 1934. godine, ali pod uslovom da ne smije da napusti rodni Kumrovec. Tito je promijenio ime i preselio se u Samobor i nastavio sa partijskim poslovima.
Na radnim mjestima je širio riječ o komunizmu, a vremenom je energiju usmjerio na politički rad, pa je 1937. godine postavljen za generalnog sekretara Centralnog komiteta KPJ. Tokom tih godina on je često boravio u Moskvi, nakon čega su se pojavile teorije zavjere po kojima je Tito tamo otet, a u Jugoslaviju je poznat ruski špijun. Na poziciji generalnog sekretara, tokom Drugog svjetskog rata, Tito je formirao partizanski odred koji je odolio fašističkim osvajanjima. Već tokom rata počeo je da se smatra velikim antifašističkim vođom, a poslije rata priznatim državnikom.
Odmah po formiranju Narodnooslobodilački i partizanskih odreda Jugoslavije (NOPOJ), 27. juna 1941. godine, Tito postaje njihov glavni komandant. Tokom rata je rukovodio akcijama partizana, sastajao se sa vođom četnika, Dražom Mihailovićem, u pokušaju da ujedine snage. Na drugom zasjedanju AVNOJ-a u bosanskom gradu Jajcu 29. novembra 1943. godine postavljeni su temelji druge, socijalističke Jugoslavije, a Tito je proglašen za maršala, najviše vojno zvanje u jugoslovenskoj vojsci.
Špijun i strani plaćenik
U mnogim knjigama koje se bave mitovima o Titu, pripisuju mu se špijunske aktivnosti, posebno u međuratnom periodu. Navodi se da je bio njemački, britanski, pa čak i austrougarski obavještajac, slično kao i sa nacionalnošću. Pored toga, Tita su i više puta sahranjivali. Prema nekim navodima, jednom tokom Prvog, pa onda i tokom Drugog svjetskog rata.
Rekao istorijsko "ne"
Tito je 1948. godine rekao „istorijsko ne" Josifu Visarionoviču Staljinu, vođi Sovjetskog saveza i tako odbio da prizna vrhovni komunistički autoritet SSSR-a. Tako je stvorena neutralna Jugoslavija, koja je 1. septembra 1961. godine ozvaničena osnivanjem Pokreta nesvrstanih u Beogradu, međunarodne organizacije zemalja koje nisu željele da se opredijele za neku od suprotstavljenih strana u Hladnom ratu.
Bilo je komunista koji su poslije raskola Tito-Staljin i dalje bili na strani Sovjetskog saveza, a dobar dio je završio u zatvorskom logoru na Golom otoku u Hrvatskoj. Prema nekim podacima, do 1956. godine je na Golom otoku bilo zatvoreno između 17.000 i 32.000 ljudi, dok je oko 6.000 njih umrlo ili ubijeno.
"Umro je drug Tito"
Jedan od najtužnijih dana u cijeloj Jugoslaviji bio je dan Titove smrti, kada su plakali i stari i mladi. Broz je preminuo 4. maja 1980. godine u Ljubljani. Oni koji pamte ta vremena sigurno se sjećaju čuvene rečenice koju je izgovorio spiker Radio-televizije Beograd: "Umro je drug Tito".
Njegovoj sahrani prisustvovalo je više od 200 delegacija iz cijelog sveta, predsjednika, premijera, kraljeva i vladara i lidera stranaka iz 107 zemalja. Titov grob, Kuću cvijeća, koja je u sastavu Muzeja Jugoslavije na Dedinju, od sahrane do sada je posjetilo preko 20 miliona ljudi.
(Mondo)