Istraživanje rude litijuma kod Lopara u RS, protesti građana i ekoloških organizacija koji su uslijedili i reakcija vlasti - scenario su koji podsjeća na onaj koji je ranije viđen u Srbiji. Evo šta smo zabilježili u "epicentru" događaja.
Mondo je posjetio selo Donje Nedeljice kod Loznice, gdje je bilo planirano iskopavanje sirovine za proizvodnju litijuma. Projekat, iza kojeg stoji kompanija "Rio Tinto" država je zaustavila, nakon velikih protesta lokalnog stanovništva i aktivista koji su organizovani i u Beogradu.
Na sjednici Narodne skupštine Republike Srpske prije nekoliko dana odbijena je je Deklaracija o protivljenju otvaranju rudnika litijuma, bora, natrijuma, stroncijuma, kalijuma i prateće asocijacije elemenata na teritoriji opštine Lopare, koju su predložili građani. Za ovu odluku glasao je 21 poslanik, od 64 koja su bila u skupštinskoj sali. Ostalih 43 se čak nije ni izjasnilo.
Predložena Deklaracija koja se našla pred poslanicima NSRS usljedila je nakon nekoliko protesta i peticija koje su organizovali građani Lopara, kada je u javnosti dospjela vijest da je švajcarska kompanija „ArCore“ završila sva potrebna istraživanja za otkrivanje nalazišta mineralnih sirovina na području Majevice u blizini ovog gradića.
Dok dio građana, aktivista, ali i političara tek kreće u borbu protiv potencijalnog otvaranja rudnika u Loparama, samo 50-ak kilometara dalje, u susjednoj Srbiji, ekološko udruženje „Ne damo Jadar“ iz Loznice podijelilo je s nama svoja iskustva u borbi za zaštitu prirode ovog kraja.
Na terenu su itekako vidljive posljedice istraživanja, od bušotina i močvara do prodatih i napuštenih kuća, za koje iz ekoloških udruženja tvrde, da su "višestruko preplaćene".
Priča o otvaranju rudnika litijuma u dolini Jadra (projekat „Jadar“), buknula je tokom 2021. i 2022. godine kada su mještani iz sela Donje Nedeljice, kao i okolnih mjesta u opštini Loznica, uz podršku drugih građana organizovali masovne proteste i blokade u Beogradu, ali i ostalim gradovima u Srbiji.
Predsjednik Republike Srbije Aleksandar Vučić poslije eskalacije protesta 8. decembra je povukao Zakon o eksproprijaciji i izmijenio Zakon o referendumu, dok je 16. decembra Skupština grada Loznice ukinula prostorni plan koji je uključivao ulaganje "Rio Tinta" u rudnik.
Ovaj potez nakratko je smirio građane i privremeno odložio aktivnosti koje su ovdje planirali kompanija "Rio Tinto", Vlada Srbije i EU. Nakon nešto manje od dvije godine stagnacije, priča o rudniku ponovo postaje aktuelna.
Evropska komisija je sa Srbijom potpisala pismo namjere o strateškom partnerstvu u oblasti baterija za električna vozila i kritičnih sirovina, uključujući litijum. Litijum je jedna od ključnih sirovina i važan faktor u nastojanju EU da odbaci fosilna goriva i pređe na čistu energiju. Očekuje se da će doći do povećanja potražnje za tim mineralom zbog sve veće proizvodnje baterija potrebnih za električna vozila i sisteme za skladištenje energije.
S druge, strane, u kompaniji Rio Tinto tvrde sa da bi projekat Jadar donio velike benefite za ovaj kraj i cijelu Srbiju
"Uvjereni smo da bi Projekat „Jadar“ koji želimo da sprovedemo poštujući rigorozne standarde zaštite životne sredine, društvene odgovornosti i korporativnog upravljanja (ESG), kao i očuvanja bogatog kulturnog nasleđa lozničkog kraja, mogao da donese značajne ekonomske koristi Srbiji. Razumijemo da rudarenje ima uticaj na područje na kojem se vrši i da stanovnici imaju pravo da se upoznaju sa sadržajem projekta čija je realizacija planirana u području gde su nastanjeni", navodi se u pojašnjenju kompanije koja je sačinila i poseban dokument u kojem iznose svoje stavove i činjenice u vezi sa ovim projektom
Iz Udruženja „Ne damo Jadar“ na ove vijesti kratko poručuju „ćeraćemo se još“.
U nastavku pogledajte video koji smo zabilježili tokom posjete Donjim Nedeljicama.
(MONDO)