U tamnim uvalama i pećinama planine Orjen i danas se usred ljeta može naći led.
Ovaj prirodni fenomen ostavlja još veći utisak ljeti, kada se kamen i krš na ovoj planini koja se pruža između Trebinja i Boke, ugriju na preko 40 stepeni Celzijusa.
Led nastaje jer u jamama nema cirkulacije vazduha. Pomažu mu veliki nameti snijega koji na ulazu naprave mikro klimu, a ono što se cijedi kroz pukotine u pećinu - ledi se.
"Na dnu jame je temperatura nula stepeni," kaže Igor Škero, iz Planinarskog društva "Vučiji zub" iz Trebinja koji nam je ukratko opisao ovaj fenomen i jednu povezanu istorijsku zanimljivost.
Ljudi su naime iskorištavali sklonost prirode da na ovaj način proizvodi led. Da li se nekada zapitate kako su se kvarljive stvari čuvale prije industrijske i tehnološke revolucije koja je napravila zamrzivače i frižidere?
U ''ono vrijeme'', ljudi su pohodili ove pećine, vadili snijeg i led iz jama na Orjenu i prodavali ga u primorju. Trebinju, Herceg Novom, Dubrovniku...
"Led su sjekli i nosili u vraćama od jute, napunjenima sa po 30 kilograma leda. Dok ga snesu do mora, izgubi nešto malo težine, ali i dalje pruža potreba svojstva.To su masovno eksploatisali. I danas stočari izbace led u korita pa se krave poje kada se otopi," priča Škero.
Rudarenje leda zabilježeno je i u nekim drugim krajevima. U blizini planinskog masiva Treskavice iznad Sarajeva postoji pećina prigodnog naziva Lednica.
Led iz pećine komadao se sjekirama, ubacivao u platnene vreće sa slamom i nosio pomoću konjskih zaprega ili pješke u Sarajevo, gdje se koristio u hotelima, ali i bolnicama i mesnicama.
Da se vratimo na Orjen. Ovo područje između Trebinja i Herceg Novog, odlukom Vlade Republike Srpske u septembru 2020. godine proglašeno je parkom prirode.
Orjen je stanište endemičnih biljnih i životinjskih vrsta, ekološki značajan prostor i turistički potencijal. U jednom dijelu planine postoji mali prašumski rezervat.
Nad Orjenom lete neke rijetke ptice, kao što su suri orao i orao zmijar, a na tlu je pronađena rijetka biljka perunika, koja nosi ime po Orjenu - Iris orjeni.