U koncentracionom logoru u Nišu desilo se prvo bjekstvo u porobljenoj Evropi.
Koncentracioni logor na Crvenom krstu u Nišu jedan je od malobrojnih sačuvanih fašističkih logora u Evropi. Kroz njega je prošlo oko 30.000 ljudi od kojih su mnogi strijeljani ili su izgubili život u drugim logorima. U njemu se desilo i prvo bekstvo iz jednog nacističkog logora u porobljenoj Evropi, kako je za MONDO ispričao viši kustost istoričar Narodnog muzeja u Nišu Nebojša Ozimić.
"Logor na Crvenom krstu je osnovan septembra 1941. godine u dotadašnjoj kasarni konjičkog puka "Obilić" Vojske Kraljevine Jugoslavije. Kao nacistički logor je postojao do 14. septembra 1944. godine. Računa se da je kroz njega tokom tog perioda prošlo oko 30.000 ljudi. Od tog broja, izvjestan broj je strijeljan ili je izgubio život radeći pod teškim okolnostima uglavnom u logorima Norveške, Aušvica, Mathausena. Jedan broj je strijeljan na brdu Bubanj kod Niša a jedan broj u Beogradu", započeo je razgovor naš sagovornik.
Kako nam je ispričao, niški logor je zajedno sa šabačkim i beogradskim predstavljao takozvani triangl smrti. Ukoliko bi u nekom gradu nedostajao broj taoca koje treba streljati, zbog naredbe da se strelja 100 Srba ili Jevreja za jednog ubijenog njemačkog vojnika, onda su se oni 'pozajmljivali' iz jednog od navedana tri logora.
"Ono po čemu je nacistički logor u Nišu prepoznatljiv jeste činjenica da su se 1942. godine u njemu odigrala dva bjekstva zatočenika. Prvo bjekstvo je bilo 12. februara 1942. godine i to je u suštini i prvo bjekstvo iz jednog nacističkog logora u porobljenoj Evropi", kazao je viši kustos istoričar.
Prema njegovim riječima, od 147 logoraša koji su učestvovali u bjekstvu preko žica, 105 je uspjelo da pobjegne, dok je 42 ostalo na žicama ili su pali pogođeni metkom. Kao osvetu za taj čin, s obzirom na to da je to bio jak šamar njemačkoj komandi, u narednim danima na brdu Bubanj strijeljano je oko 1.500 ljudi.
"Jedan broj je čak uzet iz Kazneno-popravnog doma u Nišu. Drugo bjekstvo se desilo 2. decembra 1942. godine. Grupa od šestoro logoraša je pokušala bekstvo, Nada Tomić i Mirka Protić su uspjele da pobegnu, ostale su pobili na licu mjesta. Međutim, njih dvije su se kasnije predale jer nisu imale dobru vezu koja bi ih prihvatila. I one su takođe strijeljane na brdu Bubanj krajem decembra 1942. godine", rekao je za portal MONDO Nebojša Ozimić.
Naš sagovornik navodi da su nakon toga Nijemci donijeli odluku da podignu nivo bezbjednosti logora. Izvadili su bodljikavu žicu i napravili betonsku ogradu koja opasuje logor.
"Napravili su dvije betonske osmatračnice, dograđuju dvije zgrade za svoje potrebe i u potkrovlju logorske zgrade prave 20 samica za političke zatvorenike. Nakon svega ovoga više nije moglo da bude bjekstva. Posljednje žrtve logora su logoraši koji su bili svjedoci svega što se događalo u logoru. Uglavnom su radili u administraciji ili su bili logorski ljekari, tako da je grupa od 37 logoraša strijeljana 14. septembra 1944. godine", ispričao nam je viši kustost istoričar Narodnog muzeja u Nišu Nebojša Ozimić.
Istakao je da je samo mjesec dana kasnije Niš oslobođen, a žrtve su ekshumirane 20. oktobra 1944. godine. Od 1967. godine Narodni muzej preuzima logor i formira memorijalni kompleks sa stalnom postavkom koja se vremenom prilagođavala. Od 1945. godine grad Niš obilježava 12. februar kao dan sjećanja na prvo bjekstvo iz logora i kao dan sjećanja na žrtve samog logora. Od prije deset godina obilježava se i 14. septembar u organizaciji Narodnog muzeja, odnosno dan rasformiranja logora.
BONUS VIDEO: