Vijest da je srpska pjevačica Marija Šerifović postala majka bebi koju je rodila surogat majka u SAD izazvala je mnogo pažnje u regionu.
I dok jedni smatraju da je surogatstvo human način da se kao roditelj ostvari neko ko to ne može "prirodnim" putem, drugi misle da je riječ o iskorištavanju žena i neetičkom činu.
Najjednostavnije rečeno, rađanje za drugog predstavlja postupak u kome surogat majka nosi fetus, a ugovorom se obavezala da će nakon rođenja novorođenče predati namjeravanim roditeljima.
Iako je uvriježeno mišljenje da je surogat materinstvo plod novog vremena, ono potiče još iz doba Vavilona, gde je po običajnom pravu bilo dozvoljeno, u slučajevima kada je žena neplodna, kako bi se izbjegao razvod.
Po mnogima, termin “surogat majka” je neadekvatan, jer to nije majka u pravom smislu te riječi, već žena koja obavlja ulogu inkubatora (koliko god to grubo zvučalo).
Namjeravani roditelji, najčešće su parovi koji iz zdravstvenih ili bilo kojih drugih razloga nisu u mogućnosti da dobiju dijete prirodnim putem ili homoseksualni parovi u onim zemljama u kojima im je dozvoljeno usvajanje djece.
Slavni i surogatstvo
Postoje i žene koje nemaju problem sa sterilitetom, ali iz nekog razloga ne žele da budu trudne. Ili ponovo trudne, kao što je slučaj sa Kim Kardašijan koja je sa Kanje Vestom, nakon što su prvo dvoje djece koje su dobili na uobičajen način, za rađanje trećeg i četvrtog djeteta angažovala surogat majku.
Isto je postupila i Sara Džesika Parker koja je u braku sa Metjuom Broderikom rodila sina, dok su bliznakinje dobili uz pomoć surogat majke, Nikol Kidman i Kit Urban takođe su ovim putem dobili drugo dijete, a usluge surogat majke su koristili i mnogi drugi slavni parovi.
Surogat materinstvo je za homoseksualne parove jedini način da dobiju dijete, a najpoznatiji par koji je uz pomoć surogat majke dobio čak četvoro su Riki Martin i njegov suprug Džvan Jozef, ali i Elton Džon, Tom Ford…
Kako izgleda ugovor
Prava i obaveze surogat majke i namjeravanih roditelja uređuju se posebnim ugovorom čija je sadržina najvećim dijelom propisana zakonom, ali je strankama u određenom dijelu ostavljena mogućnost da sami uređuju međusobna prava i obaveze. Ugovorom se može regulisati i da surogat majka tokom trudnoće vodi određeni stil zdravog života, da se redovno podvrgava ljekarskim kontrolama, visina i način isplate troškova, prava i obaveze u slučaju nepoštovanja ugovora i slično.
Ne postoji jedinstveni obrazac za ugovaranje surogat materinstva, jer ono nije jednako regulisano u svim zemljama gdje je surogacija legalizovana.
Surogat-materinstvo je dozvoljeno u Rusiji, SAD, Kanadi, Australiji, Holandiji, Belgiji, Grčkoj, Izraelu, Ukrajini, Sjevernoj Makedoniji, Gruziji, Velikoj Britaniji, Češkoj, a vrlo je rasprostranjeno u Indiji.
Zanimljivo je da je u mnogim zemljama koje su krajnje liberalne po pitanju mnogih drugih stvari, surogacija i dalje zabranjena, kao što su recimo Francuska, Njemačka, Austrija, Švajcarska, Slovenija. Ove zemlje na surogat materinstvo uglavnom gledaju kao na narušavanje dostojanstva žena i njihovo iskorišćavanje kako bi se postigli ciljevi neke treće strane.
Nasuprot njih, države poput Velike Britanije, surogat materinstvo vide kao poklon jedne žene drugoj i dozvoljavaju ga na altruističkoj osnovi, što znači da nije dozvoljeno plaćati za ovu uslugu, osim pokrivanja troškova same procedure. Kako je Velika Britanija legalizovala gej brakove, surogatstvo je dozvoljeno i homoseksualnim parovima, ali i samcima.
Najliberalnije zemlje u vezi sa ovim su Kalifornija, Rusija i Ukrajina u kojima je komercijalno surogat materinstvo dozvoljeno i doživljava se kao dokaz samostalnosti žena da učestvuju u njemu vlastitom slobodnom voljom.
Od zemalja u regionu, surogat materinstvo je od 2014. dozvoljeno u Sjevernoj Makedoniji, ali samo bračnim hetero parovima koji su makedonski državljani. Državljanka ove zemlje mora biti i surogat majka. Pored toga, to mora biti žena koja je dobrog psihofizičkog i opšteg zdravstvenog stanja, starija od 25 godina. Uslov je i da je rodila makar jedno dijete u trenutku započinjanja postupka.
Pravo da podnese zahtjev za surogat majku ima par kod koga su u pitanju medicinski razlozi – urođeno ili stečeno odsustvo materice ili urođena anomalija koju je hirurški nemoguće korigovati. I par koji se prijavljuje za surogat i surogat majka prije postupka moraju proći psihološka testiranja i pravno savjetovanje.
Surogat majka nema roditeljska prava, niti obaveze prema djetetu, odnosno djeci rođenoj u toku postupka. Bračni par koji je dobio dijete u obavezi je da preuzme dijete i onda kada je rođeno sa invaliditetom, koji nije otkriven standardnim medicinskim procedurama tokom trudnoće surogat majke.
Koliko sve košta
Cijena surogat materinstva razlikuje se od zemlje do zemlje. U Ukrajini u kojoj se statistički obavlja najviše ovakvih porođaja, između 2.500 i 3.000 godišnje, cijena je oko 30.000 - 40.000 evra, a u Sjedinjenim Američkim Državama oko 100.000 dolara.
Ono što zabrinjava jeste činjenica da zbog zabrane surogata u mnogim zemljama zapadne Evrope, parovi iz tih zemalja koriste usluge žena iz slabije razvijenih dijelova svijeta, čak i iz onih u kojima surogat materinstvo nije zakonski uređeno, već se sprovodi ilegalno. U nekim zemljama trećeg sveta ovo je postao jedan od načina sticanja finansijske dobiti što je dovela do razvoja tzv. zdravstvenog turizma.
Nakon što su tokom posljednjih nekoliko godina mnogi parovi surogat majke tražili u zemljama kao što su Indija, Tajland, Kambodža i Nepal, ove države zatvorile su klinike za strance zbog zabrinutosti da se njihovi građani iskorišćavaju.
O surogat majčinstvu u Srbiji se priča od 2019., kada je najavljeno usvajanje Građanskog zakonika, ali ni tri godine kasnije srpski zakon ne prepoznaje ovu proceduru.
Mišljenja ondašnje javnosti su žestoko polarizovana oko ovog pitanja, a vijest da je Šerifović dobila bebu baš na ovaj način oživjela je rasprave na ovu temu na mrežama.
(MONDO)