Mali odmor: Australija i Okeanija

/Za Mondo.ba piše Danijel Mihić/

Australija je ostrvski kontinent na jugozapadu Pacifika. Za Aboridžine, prvobitne stanovnike Australije, smatra se da su na ovaj kontinent došli oko 45.000 godina p.n.e. Oni su do kraja 18. vijeka i kolonizacije istočnog dijela Australije od strane Britanaca, brojali oko 300.000 te su imali razvijeno društveno uređenje, mitove i rituale, a govorili su više od 200 jezika. Dolaskom evropskih kolonizatora broj Aboridžina, uslijed progona, novih bolesti i alkohola opada na svega oko 50.000. Tek nakon Drugog svjetskog rata Australija priznaje prava starosjedilaca koji katastarski posjeduju oko 12 posto ovog kontinenta.

Religija i mitologija Aboridžina su u bliskoj vezi sa prirodom. Oni vjeruju da su pejsaž oblikovali duhovi (koji uzimaju i ljudska i životinjska tijela od čijih repova je tako nastalo drveće, a utvrdili su i prve zakone i običaje te nakon što su sve stvorili zaspali su) u pomenutom "Vremenu sna" ("Tjukurpa"), dalekom dobu kojeg niko više ne pamti, ali sa kojima stupaju u kontakt preko svojih rituala. "Sanjanju", a učesnici (iscrtanih tijela, plešu i pjevaju) u njima nakratko postaju preci i tako tragaju za svojim putem. Aboridžini prenose svoje mitove usmenim putem, te slikama na stijenama, drveću i pijesku. Pećine sa slikama se obnavljaju svake godine prije kišne sezone jer se tako vjeruje da se obnavlja i zaštita duhova. Jedan od najvažnijih duhova aboridžinskog svijeta je "Zmija-duga" pretka koji je stvarao rijeke i izazvao sveopšti Potop uništivši gotovo sav stari svijet. Tu je i Baume, bog tvorac i nebeski heroj, Džangavuli, nebeski duhovi, a čuveno oružje bumerang je po legendi stvorila zmija Bobi-bobi od svog rebra. Hiljadama godina su tako stanovnici Australije živjeli u skladu sa prirodom i jedni drugima.

Od kraja 16. vijeka holandski trgovci su počeli da istiskuju portugalske rivale iz JI Azije i Indonezije. Početkom 17. vijeka i osnivanja Holandske istočnoindijske kompanije 1602. godine ekspedicija Vilema Jansona stiže u Novu Holandiju (Australiju) 1606. godine, a nakon njega Abel Tasman 1642, otkriva da Nova Holandija nije povezana se kopnom već da je prostrano ostrvo (današnju Tasmaniju je Tasman prvobitno nazvao Van Dimenova zemlja). Ipak, Holandija nije pokazala interes za Australiju već se utvrdila u Indoneziji.

Za Australiju su se istovremeno zainteresovali Britanci, te je Vilijam Dampir dva puta posjetio. Ipak, putovanja nisu tekla glatko, struje oko ovog kontinenta dovodili su do čestih brodoloma.

Tehnološke inovacije tokom 18. vijeka omogućile su sigurnija putovanja pa su Britanci tokom ekspedicije 1740-1744 , koja je imala za cilj otkrivanje španskih posjeda u Pacifiku ponovo bacili oko na Australiju. Nakon sedmogodišnjeg rata (1763) britanski i francuski naučnici su se utrkivali u naučnim istraživanjima. Godine 1768. čuveni britanski istraživač, Džejms Kuk kreće na prva od svoja tri otplovljavanja svijetom, u kojima je konačno ucrtao preciznije mape, koje su odmijenile razne priče i legende.

Britanska osuđenička kolonija osnovana je 1788. u Novoj Holandiji, u zalivu Botani, ali je ubrzo premještena uz obalu, u Port Džekson (današnji Sidnej). Najteži prestupnici su deportovani u Tasmaniju i zaliv Morton, danas Brizbejn.

Narednih 20 godina osuđenici su zajedno sa ženama i djecom živjeli van zakona, u noćnim barovima sa sumnjivim zabavama, nasilju i pijanstvu sve dok iz Londona nije 1808. godine poslan guverner Novog Južnog Velsa da konačno zavede red. Do kraja 18. vijeka za potrebe nove kolonije su detaljno ucrtane mape Australije, Tasmanije, Novog Zelanda. Od osuđeničke kolonije Britanija je tražila da se sama izdržava i da ne pravi nevolje.

Četvrt vijeka su osuđenici tražili prolaz kroz Velike razvodne planine koji bi ih vodio do pašnjaka na zapadu. Konačno 1813, pronađen je "Pandorin prolaz" te su se u narednih 20 godina kolonizatori počeli da osvajaju nova prostranstva što će u narednih sto godina dovesti do pogibije 2.500 osuđenika i 25.000 Aboridžina.

Neplansko širenje je pokušao da suzbije britanski povjerenik Džon Bing 1822. godine koji je podijelio teritoriju u krug od 160 kilometara oko Sidneja na 19 okruga, ali već nakon šest godina te granice su pomjerene.

Godine 1825. osniva se kolonija Van Dimenova zemlja, a zatim Zapadna Australije 1829, Južna Australija 1836, Viktorija 1851. i Kvinslend 1861. godine.

Sredinom 19. vijeka u Australiju se više ne dopremaju zatvorenici, otkrivaju se zalihe zlata, naglo raste broj stanovništva, kolonijalne vlasti priznaju pravo na zemlju doseljenicima, što je ojačao njihov položaj.

Godine 1859. dolazi do nesmotrenosti koja će za dugo vremena činiti štetu doseljenicima. Izvjesni Tomas Ostin pustio je 24 zeca radi zabave u lovu, pa je eksplozija u širenju zečeva uništilo nepregledna polja farmerа. Uzalud su podizane na hiljade kilometara dugačke ograde, zečevi su suzbijeni tek uvođenjem "zečije kuge" virusnog oboljenja koje ubija zečeve.

Radi uvođenja telegrafske linije, kraljica Viktorija finansirala je istraživanja unutrašnjosti Australije, koja su razultovala brojnim smrtnim slučajevima tokom 60-tih godina 19. vijeka. Telegramska linija dužine 3200 kilometara, uspostavljena je 1872. godine.

Godine 1891. prvo zasjedanje Australijske federalne države, usvaja se nacrt zakona po kojem će australijske države ući u sastav nove federacije, a 1901. godine zvanično je proglašen Australijski komnovelt.

Zbog nesuglasica oko toga ko će biti glavni grad, 1911. godine osniva se Kanbera, otprilike na pola puta između Sidneja i Melburna.

Tokom Prvog svjetskog rata Australija je na strani Velike Britanije koja u to vrijeme zvanično još vlada njome. Australijanci zauzimaju njemačke posjede u Tihom okeanu a teško stradaju u Turskoj, na Galipolju 1915. godine.

Tokom Drugog svjetskog rata, ponovo na strani Velike Britanije i SAD, nekoliko mjesta na sjeveru zemlje Japanci bombarduju 1942. godine. Nakon Drugog svjetskog rata dobijaju nezavisnost i čvrsto stoje uz SAD u koreanskom i vijetnamskom ratu. Melburn je bio domaćin OI 1956. godine, a Sidnej 2000. U terorističkom napadu na Baliju 2002, koji je omiljeno mjesto za odmor Australaca, poginulo ih je 88.

Australija ima 35 miliona stanovnika. Sastoji se od šest saveznih država, dvije federalne teritorije i prekomorske teritorije (Australijska Antartička teritorija, Kokosova ostrva, Božićno ostrvo, Ostrvo Norfok, Ostrva Herd i Makdonald, Ostrva Ešmor i Kartije, Ostrva u Koralnom moru).Geografski posmatrano, ogromna prostranstva Australije prekrivaju pustinje i polupustinje (šesta po površini zemlja na svijetu), cjelokupno stanovništvo je maltene skoncentrisano u nekoliko velikih i dosta manjih gradova, gotovo svi nastanjeni u priobalnim područjima.

Naziv je dobila od latinskih pojmova Terra australis ili "južna teritorija". Ovdje se nalaze jedinstveni primjerci biljnog i životinjskog svijeta kao što su kenguri, emui i koale. Velike opasnosti ovaj kontinent krije u brojnim otrovnim vrstama zmija (u prosjeku otrovnice se nalaze na svaka tri metra), paukova, žaba, puževa, u morima riba, meduza... Veliki podvodni greben dužine preko 2300 kilometara, opružen uz istočnu obalu Australije, koji je nekada vrvio od života, danas ubrzano izumire zbog zagađenja i globalnog zagrijavanja.

Poznatiji gradovi

Kanbera je glavni grad Australije. Ima oko 350 hiljada stanovnika. Jedan je od rijetkih uspjelih primjera gradova u projektantskom smilslu (projektantu grada Volteru Berli Grifinu je pošlo za rukom ono što nije Le Korbizijeu koji je projektovao administrativni centar Indije, Ćan-Digarh ni Oskaru Nimajeru, projektantu Brazilijeu Brazilu). Cjelokupno stanovništo se nalazi u gradu u obliku slova "Y" koji je okruženi parkovima i prirodnim rezervatima. Zvanično dobila naziv 1913. godine, od riječi kamberi (mjesto sastanka). Grad je stagnirao pola vijeka (gradnju su prekidali oba svjetska rata, ozbiljnije se počelo gaditi od 1945.a do 1958. ovdje je živjelo tek oko 40 hiljada ljudi), sve dok institucije nisu konačno preseljene iz Melburna.

Melburn je drugi grad po veličini u Australiji sa oko 4,2 miliona stanovnika. Nastao 1835. na obali Indijskog okeana i rijeke Svon, naglo se obogatio tokom zlatne groznice sredinom 19. vijeka te je došlo do velikog rivalstva sa Sidnejom. Njegov plan liči na veliku šahovsku tablu, a veliki dio grada čini pješačku zonu. Ima mnogo parkova i zelenila ali su turistički objekti rasuti na udaljenim mjestima pa je za obilazak potrebno koristiti tramvaje. Sjedište je sportskih velikih događaja kao što su trka F1, Australija open u tenisu i čuvene konjske trke Melburn kap.

Pert je grad koji se sa svojih 1,8 miliona najbrže razvija u Australiji. Jedini veliki grad Zapadne Australije, upečatljiv je zbog starih građevina iz 19. vijeka. kao i zbog parkova i zelenila. Ronioci u okolini ovog grada često nailaze na potopljene brodove koji su stradali od opasnih morskih struja. Ima prelijepe plaže čiji spokoj narušavaju helikopteri koji neprestano nadlijeću more da bi na vrijeme upozorili na pojavu ajkula pa su nesreće smanjene na minimum. Centra grada Dauntavn se ne razlikuje od svjetskih metropola ali najupečatljiviji dio grada je Subijako, kojeg su osnovali monasi 1851. godine. Pert je važno komunikacijsko čvorište u ovom dijelu svijeta (prostrana Zapadna Australija nosi neslavan nadimak "Nedođija") ali je i univerzitetsko sjedište.

Sidnej je najveći po površini grad južne hemisfere planete i najveći grad Australije sa oko 4,8 miliona stanovnika. Čuvena Sidnejska opera sa svojim betonskim "školjkama" (pored koje je usidren brod sa tri jedra a koji predstavljaju transport 1400 osuđenih ljudi,žena idjece, koji su nakon osam mjeseci mučne plovidbe deportovani u Australiju 26.1.1788. godine u ovu kažnjeničku koloniju) i Sidnejski lučki most, futuristička kula Centerjpoint sa 305 metara visine, neke su od turističkih znamenitosti ovog megalopolisa. Finansijski, industrijski, putnički, kulturni centar te najveća luka Australije. Prema troškovima za život, najskuplji je grad u Australiji i jedan od najskupljih na svijetu. Okružen brojnim parkovima i čuvenim plažama poput Bondi Bič.

Savezne države

Zapadna Australija

Kada se početkom dvadesetog vijeka pokrenulo pitanje ujedinjenja Australije stanovnicima Perta se to činilo teško ostvarivim jer su udaljeni oko 2.000 kilometara od Melbruna, ali uprkos ostvarenom ujedinjenju, stanovnici zapadnog dijela Australije se i danas osjeća zapostavljenim u odnosu na područje velikih gradova na JI Australije.

Novi Južni Vels

Najznačajnija i najstarija država u Australiji, prva kolonija zatvorenika koja je vremenom postala mjesto napretka, tolerancije i slobode. Sjedište države je Sidnej, a enklava autonomne oblasti Kambera je nastala upravo na teritoriji Novog Južnog Velsa koji je najrazvijenija država sa privredne tačke gledišta, važan poljoprivredni region i centar stočarstva.

Kvinslend

U metropoli ove države Brizbejnu, živi polovina njenog stanovništva, a čuvena je i po Velikom koralnom grebenu. Za razliku od drugih država, ovdje su pogodniji uslovi za gajenje raznih poljoprivrednih kultura, vegetacija je bujna, a obiluje i rudnim bogatstvima. Najpoznatija marka piva je 4X (XXXX) pa ostatak Australije ih cinično proziva da i nepismeni znaju naziv piva.

Tasmanija

Ostrvo koje nosi jeziv nadimak "australijski gulag" kojeg prati mračna reputacija zbog istrebljenja starosjedilaca i odnosa prema doseljenim zarobljenicima. Danas je mjesto koje obiluje čistim vazduhom i nacionalnim parkovima, te je sa prijatnom klimom i sat vremena avionom od Sidneja, savršeno mjesto za odmor. Životinja koja je simbol ove najmanje australijske države je Tasmanijiski đavo, grabljivi torbar oštrih zuba, veličine je poput naše lisice.

Viktorija

Za razliku od susjednog Novog Južnog Velsa, Viktoriju nisu osnovali osuđenici nego slobodni doseljenici. Ovo je ekonomski najrazvijenija država u Australiji sa sjedištem u Melburnu. Ima čak 45 nacionalnih parkova pa je nazivaju i "Država vrt" a svojevremeno je prozvana i "Australijski Eldorado" zbog nalazišta zlata.

Novi Zeland

Država koja se sastoji od dva velika i više manjih ostrva. Prvobitno su ih naselili polinežani Maori oko 800. godine p.n.e. Abel Tasman, holandski moreplovac ih je otkrio 1642. godine, a Džejms Kuk je ova ostrva ucrtao na mapu 1769. godine, da bi ona bila komercijalno naseljavana od 1792. godine od strane kompanija iz Novog Južnog Velsa koje su lovile kitove. Zatim su došli britanski doseljenici preko Novozelandske kompanije osnovane 1837. godine. Godine 1840. Britanija prisvaja ova ostrva Viatangi sporazumom sa maorskim poglavicama da će oni i dalje vladati svojim posjedima. No pošto Britanci nisu poštovali sporazum došlo je do niza sukoba od 1858-1872 u kojima su Maori izgubili gotovo svu zemlju (danas su vlasnici 8 posto zemlje).

Godine 1881. uvedeni su propisi koji su ograničavali priliv azijata. Između 1891-1947 (kada konačno dobija nezavisnost) ova zemlja je stekla svjetsku reputaciju kao eksperimentalna socijalistička država sa visokim socijalnim i obrazovnim standardom.

Nakon Drugog svjetsko rata prati spoljnu politiku zapadnih sila, prvenstveno SAD i susjedima u Pacifiku.

Novi Zeland ima oko 4,9 miliona stanovnika. Glavni grad je Velington (grad vjetrova koji šibaju iznenada brzinom i do 90 km na čas) sa oko 400.000 stanovnika (sa predgrađima) a najveći grad je Okland, koji sa širom okolinom (konurbacija više opština) broji oko 1,6 miliona stanovnika. Oba ova grada su na Sjevernom ostrvu i oba grada trpe česte zemljotrese različitih intenziteta.

Ova ostrva imaju izuzetno raznovrstan reljef: fjordovi, lednici, planine, proplanci sa stadima ovaca, jezera, vulkani, gejziri. Novi Zeland je često mjesto za snimanje filmova (poput „Gospodara prstenova“) upravo zbog jedinstvenih pejsaža.

Papua Nova Gvineja

Istočni dio ostrva Nova Gvineja sa nekoliko susjednih, manjih ostrva je nezavisna država, dok zapadni dio ostrva pripada Indoneziji. Kada je portugalski moreplovac Horhe de Meneses doplovio na ovo ostrvo dao mu je ime Ilhas dos Papuas („kovrdžava kosa“), a kasnije ga je španac Ortiz Retez nazvao Nova Gvineja jer su ga obale ovog ostrva podsjećale na obale Gvineje u Africi.

Holanđani su zauzeli zapadni dio ostrva 1828, a istočni dio su podijelili Britanci i Njemci 1884. godine. Britanci predaju Australiji svoj dio ostrva a Australija tokom Prvog svjetskog rata osvaja i njemački dio pa tako ovladava istočnim dijelom ostrva sve do njegove nezavisnosti 1973. godine. Od tada je više puta bilo napeto oko granice sa Indonezijom a veći dio ove države je prekrivren džunglama i sa plemenima koji žive kao u kamenom dobu.

Glavni grad ove države je Port Morsbi sa oko 250 hiljada stanovnika a u ovoj zemlji ukupno živi oko 8,6 miliona stanovnika koji sačinjavaju pravi mozaik različitih etničkih zajednica, religija, običaja...

Okeanija

Brojna pacifička ostrva se dijele u tri velike grupe: Mikronezija, Melanezija i Polinezija. Prvi ljudi su stigli na pacifička ostrva prije oko 4-5 hiljada godina, putujući u brojnim, manjim grupama iz Jugoistočne Azije, naselivši se u Melaneziji i Mikroneziji, dok su na ostrva Polinezije ljudi stigli tek u 8. vijeku prije nove ere.

Melanezija se proteže od najvećeg ostrva Pacifika, Nove Gvineje do Fidžija. U ovoj oblasti se govori veliki broj jezika samo na Novoj Gvineji se govori oko 700 jezika.

Mikroneziju čine Kiribati, Maršalska, Karolinska i Marijanska ostrva. Oni imaju najmanji broj stanovnika u Okeaniji.

Polinezija predstavlja ogroman trougao na vodenom prostranstvu od Novog Zelanda, do Havaja i Uskršnjeg ostrva. Iako udaljeni hiljadama kilometara, imaju zajednički folklor i mitove što govori i njihovoj povezanosti iz davnina.

Francuski posjedi na Pacifiku su: Nova Kaledonija, Francuska Polinezija, Papete, Numea.

Havaji su jedina ostrvska država SAD (od 1959. godine). Džejms Kuk ih je prvobitno prozvao Sendvičkim ostrvima. Najpoznatiji događaj u istoriji ovih ostrva je napad na Perl Harbur 7.12.1941. koji uvukao je SAD u Drugi svjetski rat. Osam većih ostrva su vulkanskog porijekla, a 124 mala ostrva su nastala od korala. Imaju ukupno oko 1,3 miliona stanovnika od kojih njih 350 hiljada (900 hiljada u aglomeratu) živi u glavnom gradu Honolulu (prevedeno znači „tih“).

Fidži – arhipelag Fidži se sastoji od stotina koralnih ostrva koji odumiru zbog globalnog zagrijavanja i zagađenja voda. Na ovim ostrvima tinja etnički sukob između Indijaca i Fidžijaca. Ovdje i dalje poglavice u plemenima, pleše se čuveni ples „meke“ a šapuću jezive priče o kanibalizmu. Fidži ostrva nastanjuju oko 900 hiljada stanovnika.

Kiribati – na površini trećine Evrope prosulo se jedno veće ostrvo i 32 atola. Nastanjuje ga 115 hiljada stanovnika na površini tri puta manjoj od Luksemburga. Zanimljiv je događaj iz 1.1.1995. kada su Kiribati dobili odobrenje da uđu u vremensku zonu UTC plus 14 te tako prvi dočekuju Novu godinu, za razliku od Havaja koji se nalaze na približno istoj geografskoj dužini a imaju vremensku razliku od 24 sata.

Samoa – dva ostrva „na kraju svijeta“ sa blizu 200 hiljada stanovnika, nekada njemački posjed u Pacifiku za razliku od manjih ostrva istočno koji pripadaju SAD.

Solomonova ostrva – raj za turiste, siromaštvo za domaćine. Oko strateškog važnog Gvadalkanala vodile su se žestoke pomorske bitke između Japana i SAD 1942, te se smatra „japanskim Staljingradom“ i često ga posjećuju japanski preživjeli veterani upravo da bi odali poštu desetinama hiljada poginulih saboraca. Nastanjuje ih oko 650 hiljada ljudi.

Tonga („prijateljska ostrva“) – ovu ostrvsku zemlju presjeca datumska linija pa i ona uz Kiribate među prvima dočekuje Novu godinu. Arhipelag od blizu 200 ostrva od kojih je polovina naseljena, ukupno broji oko 100 hiljada stanovnika.

Tuvalu – država sa svega 11 hiljada stanovnika koja je u smrtnoj opasnosti od podizanja mora, jer je najviši vrh na ostrvu tek pet metara. Ukupna površina devet ostrva i atola iznosi 26 kvadratnih kilometara te spada u najmanje zemlje na svijetu kao i sa najmanje stanovnika.

Vanuatu – najmlađa država u Okeaniji, nezavisna od 1980. godine. Nekada se zvala „Novi Hebridi“. Ima oko 260 hiljada stanovnika.