U rubrici "Mali odmor" danas čitajte prvi dio teksta o indijskom potkontinentu...
/Za Mondo.ba piše Danijel Mihić/
Indijskim potkontinentom se smatra veliko poluostrvo južne Azije trouglastog oblika koje duboko ulazi u Indijski okean. Ovo poluostrvo je jedno od najgušće naseljenih na svijetu, naročito u slivovima velikih azijskih rijeka, Inda, Ganga, Bramaputra… Na njemu postoje četiri države: Indija, Pakistan, Bangladeš (ove zemlje su do 1947. bile dominion u okviru Britanskog Komonvelta), Nepal i Butan a južno, u Indijskom okeanu nalazi se ostrvo Šri Lanka (Cejlon).
Prvi doseljenici u dolinu Inda stigli su u 4. milenijumu prije nove ere. Prvi stanovnici su bili starosjedioci Adiva, a od 2500-1700 p.n.e. Indsku civilizaciju su izgradili narodi koji su govorili dravidskim jezikom, nastalim na jugu Indije (dok je indoevropski jezik, uglavnom hindi, postao jezik vjerskih tekstova, a potekao je sa sjevera Šri Lanke i Maldiva).
Oko 2700-2600 godina p.n.e. pojavljuju se planski uređeni gradovi u dolini rijeke Ind od kojih su najpoznatiji veliki gradovi Harapa i Mohendžo-Daro. Osim njih pronađeno je više manjih gradova od kojih se izdvajaju Dolavira u Gudžavatu i Ganuverivola u Holistanu.
Po čuvenom gradu Harapi, civilizacija od sredine trećeg milenijuma do početka drugog milenijuma prije nove ere nosi naziv „harapanska kultura“. Ona je imala razvijenu zemljoradnju, sisteme za navodnjavanje i čak optadne vode, zatim imala je standardizovane tegove (mjere), pečate i pismo od oko 5.000 znakova koje još nije dešifrovano.
Ono što oduševljava kod svih indskih gradova jeste njihov napredni metod urbanističkog planiranja – unutar debelih spoljnh zidina, veliki blokovi kuća su bili razdvojeni mrežom širokih ulica. Kuće su bile u nizu, sa unutrašnjim dvorištem gdje se, kao često i danas u Indiji, najviše provodilo vremena.
Do 1900-1600 godine prije nove ere, ovi gradovi su napušteni iz još nepoznatih razloga, no pretpostavlja se da su toj propasti „kumovali“ napadi divljih plemena i velike poplave. Ipak, kultura Inda je preživjela u animističkim i žrtvenim kultovima većih zajednica (npr svete krave).
Tokom narednih hiljadu godina Indiju su zapljusnuli talasi doseljavanja naroda (Indoarijevaca) sa sjeverozapada (najčešće preko današnjeg Irana) postavši tako većinsko stanovništvo u dolinama Inda i Ganga.
O doseljavanju Arijevaca iz oblasti oko Crnog mora i Kaspijskog jezera, znamo najviše iz Veda, zbirke religioznih himni i stihova. Veda (najstarija Rig - Veda) znači „znanje“ i njen kanon je sastavljen oko 1000. godine p.n.e. na sanskritu. Arijevci su razvili društveni sistem zasnovan na kastama, ljudi su se rađali u određenom staležu i nisu mogli da iz njega izađu.Vjerovali su u mnogo bogova (u današnjoj Indiji poštuje se oko 330 miliona božanstava) među kojima su bili Agni bog vatre, Indra bog groma i rata i Uša, boginja zore i preporoda.
Neki arijevci, religijski mislioci postali su nezadovoljni ovakvom primitivnom i nesistematizovanom religijom pa su počeli da zapisuju svoje stavove i vjerovanje u spise zvane Upanišade. U ovim svetim spisima zastupano je uvjerenje da postoji jedan vječni duh po imenu Brahman Nigura, da bi čovjek postao dio tog duha mora da se duhovno pročisti. No pošto većina ne bi stigla da se pročisti za ovozemaljskog života, u zavisnosti od svoje karme, rađali bi se ponovo (reinkarnirali) u nove oblike života ili kaste. Rješenja za ponovna rađanja (mokša) tražena su kroz post, samoodricanja i jogu.
Hinduistički krug reinkarnacije stvorilo je društvo koje izbjegava ikakavo nasilje prema bilo kojem biću (načelo ashime).
Hinduizam nema svoga osnivača, razvijao se postepeno hiljadama godina, preplitanjem arijevskog uticaja sa domorodačkim vjerovanjima. Ova religija nema fiksni kanon spisa od koji se izdvajaju Ramajana u kojoj su opisane pustolovine Višnovog avatara Rame te Mahabharata, epski spjev o junaku Arđunu i ratu dvije porodice, Pandava i Korava te u njoj posebno je važna Bhavag-Gita – „Pjesma Gospodnja“, za koju se vjerovalo da je ljudima otkrilo božanstvo Višna (indusi vjeruju da se do sada se pojavljivao - inkarnirao u devet avatara, po jedanput u svakom ciklusu stvaranja a očekuju i desetog pred kraj našega doba), zaštitinik, koji sa Šivom bogom razaranja i rađanja i Bramom tvorcem, čini najpoznatiji trojac hinduističkih bogova), zatim hinduizam nema jasno definisanu strukturi ni jedinstvenu filozofiju, oblici vjerovanja i kulta su šaroliki. U toj raznolikosti jedino zajedničko vjerovanje je u sveukupni svjetski poredak (darma), koji oblikuje i ljudski život i njegovu okolinu.
Hinduizam je jedan od najbitnijih stubova indijskog društva, te iako su kaste zvanično ukinute pri dekolonizacije Indijskog potkontinenta 1947. one i dalje prećutno postoje kod velikog broja stanovništva. Danas u svijetu hinduista ima preko 900 miliona.
Preobražaj arijevskih uvjerenja donio je knez Sidarta Gautama (563-483 p.n.e.) prozvan Buda (probuđeni, prosvjetljeni). On je bio nezadovoljan nepravednošću kastinskog sistema (bramani – sveštenici i učitelji, kšartije – vojnici i plemstvo, vajšije – slobodno proizvodno društvo, šudre – tamnoputi nearijevci i socijalno odbačene osobe a parije su bile nepoželjni i smatrani nedostojnim života te se danas i za njih ostavljaju „nečista“ zanimanja) i pesimističkog, hinduističkog vječnog kruga reinkarnacije i smrti.
On je odbacio jogistički trans i strog asketizam kao krajnost. Poučavao je da postoji četiri Plemenite istine:
Svi ljudi pate i poznaju tugu.
Ljudi pate zbog svojih žudnji.
Patnja se okončava odbacivanjem žudnji.
Da bi odbacili žudnje treba da slijede Budin Osmostruki put (upoznavanje istine, odupiranje zlu, uzdržavanje od uvredljivih riječi, poštovanje života, društveno koristan rad, oslobađanje uma od zla, obuzdavanje misli i meditacija, po ovim pravilima čovjek može da dosegne nirvanu, stanje iznad patnji i potreba).
Nakon Budine smrti, a u 3. vijeku p.n.e. uz pomoć cara Ašoka koji je poslao budističke monahe širom Azije, ova religija se proširila od Avganistana do Japana i od Tibeta do Šri Lanke.
Prilikom širenja, budizam se razvio u dvije glavne škole ili tradicije:
Teravada – zastupljena u južnoj i jugoistočnoj Aziji (Šri Lanka, Burma, Tajland, Indokina), prema kojoj je zadatak svakog pojedinca da postane savršen svetac (arhat) koji će se osloboditi svjetskih zamki i želja postizanjem nirvane;
Mahajana – proširila se prema sjeveru (Sikim, Butan, Nepal, Tibet, Mnogolija, Kina, Koreja i Japan), prema kojojje cilj svih budista da postanu bodisatve – bića koja su dostigla čistotu i prosvjetljenje, ali koja nisu otišla od ovog svijeta već pomažu nevoljnicima u njemu.
Značajni ogranci Mahajane su Varjajana ili tantrička tradicija Tibeta i zen, čist zemaljski budizam u Kini i Japanu.
Budizam ipak nije većinski prihvaćen u Indiji vjerovatno zbog odbacivanja kastinskog sistema.
Budin savremenik Mahavira (540-468 p.n.e.) koji se takođe protivio kastama i reinkarnacijama, osnovao je religiju Đainizam, koja uči da je svemir sačinjen od materije i duše i da sve što živi ima dušu te da se ne smije ubijati, zbog toga su sljedbenici ove religije vegetarijanci i puki siromasi koji se odriču svega materijalnog. Jasno zašto nemaju mnogo sljedbenika, ipak pod uticajem đainizma su bili Mahatma Gandi i Martin Luter King.
Krajem Vedskog doba kraljevstvo Magada je pod vođstvom kralja Bimbisare (542-495 p.n.e.) učvrstilo je vlast i proširilo teritoriju države brakovima i osvajanjima, time je njegovo kraljevstvo postalo središte prvog indijskog carstva.
Maurijska dinastija (321-185 p.n.e.) uspostavila je moćnu indijsku carevinu koja je od vremena Aleksandra Makedonskog stupila u prisnije odnose sa helenističkom civilizacijom. Uveden je budizam kao zvanična religija, utemeljen pisani kanon ranog budizma, kao već pomenuto potpomaganje budističkih misionara. Najznačajniji vladar ove dinastije (i drevne Indije uopšte) bio je Ašoka, unuk rodonačelnika Čandragupta Maurija. U znak poštovanja prema ovome vladaru, na zvaničnom pečatu indijske vlade nalazi se i jedan Ašokin stub.
Od 184. godine p.n.e. do 310. godine n. e. vladao je haos uslijed neprekidnih ratova manjih državica unutar Indije kao i zavojevača spolja, koja su i nakon zauzimanja teritorije ostajali vjerni domaćoj, indijskoj kulturi.
Za vrijeme dinastije Gupta (320-550) indijsko društvo je procvjetalo, period stabilnosti se ogleda u veličanstvenim hramovima posvećen hinduističkim nižim božanstvima (hinduizam istisnuo budizam), napretku u matematici (decimalni sistem i nula), medicini (hirurški tretmani polomljenih kostiju), astronomiji (znali su da je Zemlja loptastog oblika) te opšti porast obrazovanja, napisana Mahabharata i Ramajana, kipovi Budu prvi put prikazuju u karakterističnim smirenim pozama a po čuvenju se izdvajaju skulpturni frizovi u pećinama u brdima Ujudagiri, zatim uspjeh trgovine priključivanjem Putu svile kao i veća sloboda naroda.
No napredna i bogata civilizacija bila je magnet za divlja plemena koja su se obrušavala neprestano na Indiju sa sjevera, a naročito je bila teška provala Huna 455.godine.
Početkom sedmog vijeka Harša Vardana ujedinjuje sjeverni dio Indija u Harša carstvo.
Dinastija Čalukaja vladala je Bidžapurom od 543-757 godine, pokorivši veći dio južne Indije sredinom sedmog vijeka.
Islamski ratnici 711. godine zauzimaju Sind, a uskoro veći dio Indije pada pod muslimansku vlast, što rezultira masovnim rušenjem hinduističkih hramova.
Od 800-1200 razdoblje kraljevstva Radžputa (današnji Radžastan na sjeverozapadu Indije).
Od 1193. godine Delhi postaje prestonica islamske Indije.
Od 888-1267. godine ekspanzija carstva Čola na jugu Indije. U 11. vijeku obuhvata Maldive, dijelove Burme, Malajsko poluostrvo i Sumatru.
Oko 1300. godine, delhijski sultani napadaju jug Indije šireći svoje posjede.
Godine 1336. hinduističko kraljevstvo Vidžajanagar („Grad pobjede“) osnovano u južnoj Indiji, postaje prepreka za dalja muslimanska osvajanja.
Poslije 1388. godine mnoge oblasti postaju nezavisne od delhijskih sultana, uključujući i Bengal, Dekan, Gudžarat i Malvu, postavši nezavisni sultanati, no mongolski osvajač Tamerlan privremeno ali razorno osvaja veći dio Indije 1398. godine.
Sljedeći centralni autoritet pojavljuje se pod avganistanskom dinastijom Lodi koja je vladala od 1451-1526 godine. Sikandar Lodi ponovo je proširio kraljevstvo od Inda do Bengala.
Mogulski vođa Babur (njegov otac je bio potomak Timur Lenge, mongolskog osvajača) svrgava dinastiju Lodi sa trona 1526. ali nova dinastija Velikih Mogula potpuno suvereno vlada, do tada manjim muslimanskim i hinduističkim državama u periodu od 1556-1719 godine pretvorivši Indiju u jednu od najmoćnijih zemalja na svijetu 17. vijeka. Mogulsko carstvo je imalo složen administrativni sistem koji je omogućavao upravljanjem masom od preko stotinu miliona ljudi širom indijskog potkontinenta. Iz toga perioda su čuveni, raskošni i prefinjeni „hram ljubavi“ Tadž Mahal (građen od 1632-1654), te Delhi sa Crvenom tvrđavom i Džamom Masdžid.
Baburovom unuku Akbaru, pošlo je relativno brzo za rukom da početkom 17. vijeka osvoji velika prostrantsva zato što je uveo artiljeriju koja je lako komadala utvrđene gradske zidine. Ipak kao vladar bio je pravedan i vjerski tolerantan, te je Mogulsko carstvo počelo da cvjeta i ekonomski (trgovina) i politički.Mogulski carevi bili su pokrovitelji umjetnosti a razvilo se i posebno „Akbarovsko slikarstvo“, mješavina muslimanskog i persijskog stila.
Mogulsko društvo i kultura bili su mješavina persijskih i indijskih uticaja, Moguli su bili muslimani koji su vladali hinduističkim narodom, ali bez većih razmirica. Položaj žene je bio jednako težak i kod jednih i kod drugih. Jeziv običaj „sati“ u kojem bi se likvidirala udovica na sahrani supruga trajao je vijekovima.
Početkom 18. vijeka smjenjuju se manje sposobni vladari, što je pogodovalo pljačkaškim upadima, naročito je bio težak persijski upad iz 1739. kada je temeljno poharan Delhi.
No prava nesreća stiže sa evropskim kolonizatorima, koji su uspostavili luke na tlu Indije već početkom 16.vijeka.
Godine 1757. mogulski i britanski trgovački interesi su se preklopili, te su malobrojne britanske snage pod vođstvo ser Roberta Klajva potukle do nogu brojniju mogulsku vojsku. Carstvo je bilo primorano da Britancima čini brojne ustupke, što im je omogućilo da do kraja 18. vijeka prodru duboko u teritoriju (Britanci su u tri rata protiv Konfederacije Marata: 1775-1782; 1803-1805; 1817-1818; otkidali dio po dio Indije koja se sastojala od oko 500 državica).
Do 1803. godine Britanska istočnoindijska kompanija kontrolisala je i Delhi a mogulski vladar postao je samo igračka u rukama Britanaca, a konačno 1857. protjeran je i posljednji mogulski car (nakon sloma Sepojskog ustanka kojeg su podigli zajedno i hindusi i muslimani, prvi jer su čuli da je municija premazana goveđom mašću što ih kao poštovaoce svetih krava vrijeđa, a drugi jer se municija navodno premazivala i svinjskom mašću) i Mogulsko carstvo je ukinuto, a britanska kraljica Viktorija je proglašena caricom Indija 1876. godine.
Britanci su uveli željeznicu i ostalu infrastrukturu da bi lakše crpili bogatstva Indije.Za vrijeme britanske uprave, milioni Indijaca umiru od gladi.
Godine 1885. osnovan je Indijski nacionalni kongres, a muslimani Indije su osnovali Muslimansku ligu 1906. godine.
Britanci su izvršili masakr u Amritsaru 1919. kao odgovor na pobunu što Indiji ništa nije priznato iako je pružila veliku pomoć Velikoj Britaniji u Prvom svjetskom ratu. Od tada Mahatma Gandi predvodi nenasilnu borbu protiv okupatora, tako što motiviše široke narodne mase da bojkotuju britanske državne organe i britansku robu.
Pokretu građanske neposlušnosti prišli su i muslimani predvođeni Muhamedom Ali Džinom jer su Britanci učestvovali u drobljenju Otomanske carevine. Gandi je uhapšen 1924. godine i osuđen na šest godina zatvora, ali je pušten nakon dvije godine.
Drugi talas protesta pokrenut je tridesetih godina prošlog vijeka jer je Britanija odbijala da dozvoli veće slobode Indiji. Kada su Britanci 1939. uključili Indiju i u Drugi svjetski rat, bez garancije da će Indija dobiti kakvu takvu slobodu, Gandi je ponovo pokrenuo pitanje građanske neposlušnosti te su ga Britanci uhapsili 1942. godine.
Za to vrijeme, Muslimanska liga istupa iz saveza sa hinduistima i traži zasebnu muslimansku državu na sjeveru indijskog potkontinenta 1940. godine. Kako bi se izbjegao vjerski rat, oslabljeni Britanci su nakon Drugog svjetskog rata stvorili zasebne hinduističke i muslimanske domione, koji će 1948. godine konačno postati Pakistan (od 1971. istočni dio Pakistana postaće Bangladeš) i Indija. Iste godine je i ostrvo Šri Lanka stekla nezavisnost. Butan je nastao godinu kasnije, a Nepal, kojeg Britanci nikada nisu osvojili je od ranije sačuvao svoju slobodu ali u strogoj izolaciji.
Kašmir, većinski nastanjen muslimanskim stanovništvom, odlukom tadašnjih lokalnih i legitimnih, hinduističkih vladara ostao je u savezu sa Indijom što će otvoriti višedecenijsku krizu između Indije i Pakistana, a Indija se spori i sa Kinom oko granica.
Razgraničenje hinduisičkog i muslimanskog dijela indijskog potkontinenta izazvalo je oko milion žrtava i milione izbjeglica.
/Nastavak teksta o indijskom potkontinentu čitajte za 14 dana/