Nakon konsultovanih desetak enciklopedija, Danijel Mihić nam donosi fascinantan tekst o najvećoj ostrvskoj zemlji na svijetu, prepunoj čudesa...
/Za Mondo.ba piše Danijel Mihić/
Indonezija je najveća ostrvska zemlja na svijetu i ujedno najgušće naseljena muslimanska zemlja. Na preko sedamnaest i po hiljada ostrva naseljeno je četvrt milijardi ljudi (oko 300 etničkih zajednica koje pričaju 250 jezika), a samo na ostrvu Java živi polovina od tog broja.
Širina indonežanskog arhipelaga je oko 5.000 kilometara, pa je samim tim i reljef ove države izuzetno raznovrstan. Polovinu teritorije zauzimaju planine, te vulkani (preko 330 vulkana ukupno od kojih je 50 aktivno). Klima je tropska monsunska, zemljotresi su svakodnevnica, a većina stanovnika naseljavaju zapadna ostrva Sumatru i Javu u kojima je gustina naseljenosti preko 1.500 stanovnika po kvadratnom kilometru, dok na Zapadnoj Novoj Gvineji živi svega šest ljudi po km2.
Smatra se da su na Javi pronađeni ostaci „Javanskog čovjeka“ stari dva miliona godina.
Nešto izvjesnija teorija je da su potomci današnjih stanovnika ove zemlje naselili je 2.000 prije Nove ere iz jugoistočne Azije.
U prvom vijeku Nove ere narodi indonezijskog arhipelaga dolaze u dodir sa hindu-budističkom kulturom Indije, a od 600-800. godine razvija se budističko carstvo Srividžaja sa ostrva Sumatre, kao prva poznata država na teritoriji Indonezije.
Tokom 12-13 vijeka prodire islam, te do kraja 15. vijeka počinju da niču duž obala male islamske kneževine.
Početkom 16. vijeka na indonežanska ostrva se naseljavaju portugalski trgovci, stotinjak godina kasnije ih odatle istiskuju Holanđani te nakon uspješnih borbi sa Englezima i Špancima vladaju Indonezijom, prvo ekonomski, preko Holandske istočnoindijske kompanije, a onda i politički i vojno, surovo, sve ukupno 350 godina.
U Drugom svjetskom ratu Indoneziju okupiraju Japanci, što je izazvalo ogromno stradanje naroda ali i uzdrmalo holandsku vlast, te nakon mnogo borbi Holandija priznaje nezavisnost Indoneziji 1949.
Do perioda kolonizacije, najvažnije kulturno blago Indonežana su veličanstveni hinduistički i budistički hramovi (tada oko 2.000 svetilišra) na Javi od kojih je najveći budistički Borobudur, podignut početkom 9. vijeka. Prema javanskom vjerovanju, podizanje ovog hrama bio je čin začeća, pa su tražili mjesto gdje „muško Sunce ulazi u žensku Zemlju“, tako da je Borobuda hram-planina koje se uzdiže uz ravnice Kedua uz rijeku Progo u centralnoj Javi a u njegovom središtu se nalazi brdo.
Nakon pada budističkih dinastija i uzrastanja hinduističkih, podignut je jednako veličanstven hinduistički kompleks od preko 200 hramova u Prambananu. Hinduizam je svojevremeno postao popularniji narodu je se lakše uklapao u tadašnje paganske tradicije i poštovanje predaka. Ipak tokom Srednjeg vijeka islam je preplavio današnju Indoneziju te je pet šestina stanovništva muslimanske vjere.
Ali i pored pomenutih svjetskih religija, kod naroda Indonezije i dalje opstaju drevna vjerovanja u pretke, duhove i mitološke životinje. Mnogi od običaja imaju lokalni karakter specifičan za pojedinačna ostrva.
Prema jednom mitu sa Balija, Svjetska zmija Antaboga je stvorila Svjetsku kornjaču, na čijim leđima leže dvije sklupčane zmije i jedan crni kamen koji je poklopac za ulaz u podzemni svijet.
Jedan mit sa Bornea kazuje, kako su, u početku, bogovi živjeli na nebu, dok je zemlja pod njima bila samo more. Kopno je stvoreno tako što su bogovi bacali kamenja koja su postala ostrva.
Na ostrvu Timor plemena Tetuma nazivaju boga stvaraoca svijeta Maromak. On je povezan sa nebom i prinose mu se žrtve i upućuju molitve. Sišao je na zemlju sa Boginjom Raj Lolon i zajedno su napravili prve ljude. Vjeruje se da su prvi ljudi izašli iz kreatera vulkana.
U nekim zajednicama se vjeruje da duhovi predaka štite ljude od zla, te im ovi često grade svetilišta i spomenike. Plemena Taradža na Sulavesiju prave figure Tau tau i stravljaju ih u pećine. Iako su pripadnici Toradže danas hrišćani i dalje postoji vjerovanje u zaštitničku ulogu predaka.
Stanovnici Floresa kažu da duše vračara žive visoko u planinama njihovog ostrva, u jezeru u kojem voda izgleda potpuno crna. Obližnje zeleno jezero jeste dom za grešne duše, dok duše djevica i djece prebivaju u trećem jezeru koje je svijetlozelene boje. Inače, ova jezera se nazivaju Keli Mutu.
U unutrašnjosti ostrvima vijekovima živi pleme Toradži, koje i danas slavi kult mrtvih, iako se polovina predstavnika ovog naroda smatra hrišćanima. Oni vjeruju da carstvo mrtvih podsjeća na stvarni svijet i da bi zato ceremonija sahranjivanja trebala da odražava društveni status koji je pokojnik imao za života. Zato se za sahrane izdvaja veliko bogatstvo…
U čitavoj oblasti rašireni su mitovi o fantastičnim zvjerima, a posebno su popularne životinje koje liče na zmije i zmajeve. Pošto većina stanovnika žive na selima česti su mitovi o riži tako se mogu naći i figure od dužih snopova od pirinča nazvane „pirinačne majke“ koja se poslije žetve osveštava i postavlja u skladišta sa rižom da ih čuva.
Međutim nisi svi običaji bili simpatični. Tako se za narode Dajak i Iban sa Bornea zna da su ritualno odsjecali i balzamovali glave koje su vješali na krovne grede vjerujući da tako čuvaju zdravlje ubice. Mnogo se pričalo i o ljudožderima ali su rijetki bili kontaki sa njima.
Krajem 15. i početkom 16. vijeka, nakon otkrića Amerika (u početku smatrane istočnom Indijom) porasli su apetiti evropskih kolonizatora.
Alfonso de Albukerk (1453-1515) prozvan „Cezar istoka“, bespkrupolozan i brutalan prema muslimanima a omražen među podanicima, bio je brilijantni strateg, neustrašivi vojskođa i dalekovidi upravitelj, te je od portugalskih potraživanja i prava na koje su polagali još od istraživanja Vaska da Game iz 1497/98, stvorio u imperiju od istočne Afrike do Ostrva začina (Molučka ostrva, čuvena po indijskim oraščićima) u Indoneziji.
Začini su tada bili izuzetno skupocjeni te su dostizali i vrijednost zlata. Uzrok skupoće je bio i dugotrajan i rizičan transport od Indonezije do Evrope. Zato se za preskupu cijenu i danas kaže da je „paprena“ („pobiberena“ u doslovnom prevodu). Jedno vrijeme je i tropsko voće dostizalo vrtoglave sume, tako su u Engleskoj i imućne porodice iznajmljivale jedan ananas jer im se nije isplatilo davati silan novac, a ovako su ga iznajmljenog mogli sa ponosom pokazati gostima na zabavi.
Glavni grad Indonezije je Džakarta, „tropski Amsterdam“, koju je ovojio 1619. Jan Piterson Koen, promijenivši ime grada u Batavija (po Batavima, germanskom plemenu koji je naseljavao Holandiju u rimsko doba), a koja je vremenom izrasla u glavno holandsko trgovačko središte u regionu, sve više podsjećajući na tipičnu holandsku varoš sa neizbježnim kanalima, aglomeracija u kojoj živi preko 30 miliona ljudi (u centru 10 miliona, a svakodnevno se stvaraju novi getoi u predgrađima). Ogromna razlika između bogatih i siromašnih Džakarti je donijelo jezgrovit nadimak „Durian“, što je naziv egzotičnog voća neprijatnog mirisa, pokrivenog bodljama, čiji se unutrašnji dio smatra delikatesom.
Surabaja je drugi po veličini grad u Indoneziji sa tri i po miliona stanovnika (sa predgrađima preko 13 miliona), na istočnom dijelu ostrva Java, poznat iz pripovjedaka o južnim morima Džozefa Konrada, a ovaj grad se spominje i u libretu Bertolda Brehta „Uspon i pad grada Mahagoni“. Grad je poznati i po herojskom otporu Britnacima iz novembra 1945. (Indonežani nisu voljeli Japance ali su više mrzili kolonijalne gospodare, nakon Drugog svjetskog rata su se za slobodu borili i protiv Britanaca i Holanđana). Stanovnici ovog „grada heroja“ toliko dugo su pružali otpor da su Englezi na kraju doveli tešku artiljeriju koja je razorila grad ali to je bila „pirova pobjeda“ jer je kod Indonežana samo pojačalo moral za dalje borbe.
Bandung ima oko 2,8 miliona stanovnika (šire gradsko područje nastanjuje više od sedam miliona ljudi) na zapadnom dijelu ostrva Java. Nalik na gradove Holandije, sa starim nadimkom „istočni Pariz“. To je bio jedan od razloga zašto su politički lideri zemalja Trećeg svijeta u njemu održali čuvenu „Konferenciju u Bandungu“ 1955. godine čiji je cilj bio oslobođenje tadašnjih kolonija od političke i ekonomske zavisnosti velikih sila, te se ovaj događaj smatra prvim pokušajem da se promjeni politički „status kvo“ nesvrstanih nacija. Na skupu je prisustvovalo 29 predstavnika zemalja Azije i Afrike. U Bandungu je i klima prijatnija nego u ostalim dijelovima Indonezija, a danas se smatra „gradom cvijeća“.
Najveći dio Indonezije čine grupa Velikih Sundskih ostrva: Borneo, Sumatra, Java i Sulavezi. Borneo (novi naziv Kalimantan) je treće ostrvo po veličini na svijetu (nakon Grenlanda i Nove Gvineje). Sem Indonezije, na ovom ostrvu se prostire i Malezija kao i sićušni ali prebogati sultanat Brunej. Ostrvom dominira džungla i strašne priče o pomenutom divljem plemenu Dajaki. Ukupno ga nastanjuje 15 miliona ljidi.
Sumatra je drugo po veličini ostrvo u Indoneziji, smatra se „divljim zapadom Indonezije“ slabo je naseljeno (50 miliona ljudi) zbog džungli ali je stjecište različitih kultura, od hrišćana, animista do ljudi koji žive kao da su u kamenom dobu. Grad Medan, koji ima svega dva miliona stanovnika, ne zaostaje po bogatstvu različitosti za glavnim gradom Džakartom, jer u njemu žive potomci Maležana, Javanci, Kinezi, Arapi, Tamili, Siki… Sumatra je u Evropi poznata po proizvodnji tompusa. Na obližnjem ostrvu Nijas se sve do 19. vijeka praktikovalo žrtvovanje ljudi bogovima a plemenske poglavice su se sahranjivali sa trideset žrtvovanih robova.
Java je najvažnije i najgušće naseljeno ostrvo Majanskog arhipelaga, sa ukupno 135 miliona stanovnika. Iako je turizam važna grana privrede, poljoprivreda, prije svega uzgoj riže je najvažnija djelatnost u čitavom regionu. Ovo ostrvo ima problem prenaseljenosti i vlada je pokušavala da motiviše ljude da se sele na Sumatru i druga susjedna ostrva ali su ti pokušaji ostali bez uspjeha. Java je načičkana vulkanima (preko stotinu), pa je tako erupcija vulkana Krakatau 1883. godine usmrtila oko 40.000 ljudi zbrisavši sve stanovnike i uopšte sav životinjski svijet zapadne obale Jave. Naučnici koji su naredne godine posjetili Rakatu (jedini preostali dio nekadašnjeg ostrva) na njemu su pronašli samo jednog pauka.
Međutim, najgora erupcija vulkana u poznatoj istoriji čovječanstva se desila istočno od Jave, na ostrvu Sumbava, kada je „đavolje grlo“ vulkana Tambora 1815.godine erupcijom usmrtio pola miliona ljudi, a te godine nije uopšte bilo ljeta u sjevernoj hemisferi Zemlje (vrijeme upravljanja Miloša Obrenovića u ustaničkoj Srbiji). Visina stuba dima iznosio je 44 kilometra, eksplozija se čula preko 1.500 kilometara u daljinu, erupcija je trajala od aprila do avgusta, vulkanski pepeo je padao u radijusu od 1.300 kilometara, visina cunami talasa je dostizala deset metara. Danima je nebo bilo crno. Ko nije umro od prženja i gušenja umirao je od gladi. Vulkan Tambora je prosto eksplodirao i prepolovio se, sa oko 4.000 metara visine na 2.722 metara.
Sulavesi, ostrvo čudnog oblika i netaknut (od strane turista) biser Indonezije, u prošlosti je bilo ozloglašeno zbog gusara, te je piratska aktivnost trajala do pojale portugalaca. Portugalci su mu dali ime „Ponto dos Selebes“ odnosno „ostrvo poznatih“ te ga učinili centrom trgovine začinima i drvenim materijalom. Naseljava ga oko 17 miliona stanovnika.
Mala Sundska ostrva čine: Bali, Ostrva Sumbava, Komodo (čuven po istoimenim velikim gušterima „zmajevima) Flores, Zapadni Timor…
Ostrvo Bali je poznat kao turistička destinacija omiljena prije svega gostima iz Australije. Međutim, teroristički napadi iz 2002. i 2005. koje je izvela islamska grupacija „Džema islamija“ u kojima je poginulo ukupno 224 osobe sasjeklo je turizam u korijenu (razlog napada je taj što je Bali hinduistička enklava okružena muslimanskoj Indoneziji).
Stanovnici ovog ostrva pletu tkanine na složen način koji se naziva „ikat“, koji je postao uzor za proizvođače tkanina u zapadnom svijetu. Ovi ponosni žitelji koji su se vijekovima žilavo odupirali Holanđanima strastveno organizuju i prate borbe pijetlova, svako selo ima svoju arenu za tu vrstu borbe. Takođe imaju oko 20.000 hramova, svako seoce ima tri vrsta hrama: hram predaka za obožavanje bogova, hram mrtvih za buđenje dobre volje kod demona i glavni hram, zvani Pura Desa.
Molučka ostrva – „Ostrva začina“. Jedan od osnovnih razloga da Portugalci i Španci a poslije njih i drugi osvajači, krenu na ekspedicije u epohi velikih geografskih otkrića bila je želja da se pronađe način da se morskim putem prevoze dragocjeni začini (karanfilić, biber, muskatni oraščić) ka Evropi, a da se pri tome izbjegnu opasnosti koje su pretile na kontinentalnim putevima, koje su kontrolisali muslimani. Stanovništo ovih ostrva je pokušalo da se odvoji od tek priznate Indonezije ali su vladine snage ugušile pobunu.
I za kraj, najvažnija privredna grana Indonezije je poljoprivreda. Najviše se gaje: pirinač (treća zemlja u svijetu), manioka, kikiriki, kaučukovo drvo (druga na svijetu), uljana palma (druga na svijetu), muskatni oraščić, kafa (treća na svijetu), čaj (peta na svijetu), šečerna trska, banane, ananas, začini (biber, vanila, cimet). Indonezija raspolaže velikim šumskim bogatstvom, te značajnim izvorištima nafte, prirodnog gasa, kalaja, bakra, nikla, boksita i kamenog uglja...
Danijel Mihić