Ljeto se polako gasi zajedno sa avgustovskim danom koji je nestao na zapadu. U malom odmoru od redovnih vijesti vodimo vas na suprotnu stranu, drevnim putem svile.
/Za Mondo.ba piše Danijel Mihić/
Kineski mitovi i legende su među najstarijima na svijetu, neki su stari gotovo 4.000 godina. U „Klasicima“, najstarijim kineskim knjigama „Klasicima“ („Knjiga istorije“, „Кnjiga promjena“, „Knjiga pjesama“) i udžbenicima Konfučijeve škole, nalaze se priče o vladarima, plemićima, vojnicima i seljacima ali ne i o bogovima.
Za razliku od starih Grka, koji su „pretvarali“ ljude u bogove, drevni Kinezi su „pretvarali“ bogove u ljude. Oko petog vijeka prije nove ere, dvije filozofske struje, taoizam i konfučionizam snažno utiču na kineska vjerovanja, a početkom nove ere njima se, u oblikovanju kinesko vjerovanja, pridružuje i budizam, te je teško razdvojiti uticaje pomenutih filozofsko-religijskih sistema od lokalnih i veoma starih vjerovanja.
Svako selo ili mjesto ima svog lokalnog boga, bogat folklor, rituale i festivale. Postoje mitovi i obredi koji su vezani za Novu godinu, dolazak proljeća, vrijeme žetve, rođendane Cara od žada (taoistički bog), Konfučija, Lao Cea, Bude (imaju dakle više „božića“ po našem shvatanju), festivale: lampiona, zmajevog čamca, i Gladnih duhova.
Teritorija Kine ima bogat i raznovrstan reljef, čija se nadmorska visina postepeno snižava od zapada ka istoku. Zemlja je podjeljena na dvije zone. Zapadna je slabo naseljena uslijed brojnih i visokih planinskih vijenaca i visoravni ispresjecanih dubokim provalijama i dolinama, a na istoku se prostiru beskrajne plodne ravnice koje zapljuskuju mora Tihog okeana.
Za razvoj kineske civilizacije veoma su važne dvije već pomenute, ogromne rijeke.
Jangcekjang, „Dugačka rijeka“, sa svojih preko 6.000 kilometara dužine, ova rijeka je treća na svijetu po protoku vode (poslije Amazona i Konga). Hiljadama godina se kineski narod koristio (plovni put, navodnjavanje) ali i borio sa varljivom ćudi ove rijeke (strahovite poplave, samo tokom jedne iz 1870.godine stradalo je oko 240.000 ljudi). Konačno, 2015. godine završen je kolosalan projekat „Tri klanca“ za čije potrebe je preseljeno preko 150 gradova i bezbroj sela. Ova gigantska hidrocentrala proizvodi 22.500 MW električne struje što je ubjedljivo najviše na svijetu, a time sama podmiruje 11% potrebe Kine za električnom energijom. Izgradnjom ove brane i hidrocentrale, kao i na hiljade velikih kanala, proširenja i vještačkih jezera, uveliko je smanjena mogućnost velikih poplava.
Hoangho, „Žuta rijeka“, ali česti su i nazivi „Kolijevka kineske civilizacije“ i „Tuga Kine“ (zbog poplava), svoje ime je dobila po velikim muljevitim nanosima (1,6 milijardi tona godišnje). U posljednjih 3000 godina izazvala je oko 1.500 katastrofalnih poplava. Poplava iz 1987. odnijela je između milion i dva miliona života. Zato su cijelom dužinom ove rijeke izgrađeni pješčani nasipi, na svakih 1300 kilometara, kao i 4.500 vještačkih jezera i mnogo hidrocentrala. Oko ove plodonosne rijeke, danas živi oko 220 miliona kineza. Lokalno stanovništvo ovu rijeku često prelazi na splavovima a žitelji Tibeta prvo puste mlade konje u rijeku a onda se uhvate za njihove repove i plivaju.
Kontrast ovim vodenim grdosijama čini pustinja Gobi („Mjesto bez vode“, na mongolskom) koja se nalazi između Mongolije i kineske Unutrašnje Mongolije. Najpoznatiji stanovnik ove pustinje je Džingis kan koji se u Mongoliji slavi kao narodni heroj. Ova pustinja je bila najopasniji dio Puta svile a u posljednja dva vijeka u njoj je pronađeno čak 40 vrsta fosilnih gmizavaca. Reljef ove pustinje je raznovrstan pa je naučnici dijele na tri djela: Crna (kamena), Crvena (površina prepuna pukotina) i Žuta Gobi (pješčana).
Najviši planinski vrh Kine je Makalu (na tibetanskom „Veliki Crni“ što je drugo ime za božanstvo Šivu) visine 8463 metara a na samoj granici sa Nepalom, udaljen od Mount Everesta svega 22 kilometra (na Himalajima postoji više od trideset vrhova koji su viši od 7600 metara a 14 njih je viših od 8000 metara). Uspon na sam vrh Makalu se smatra jednim od najopasnijih na svijetu.
Iako drugi vrh svijeta, K2 visine 8611 metara, pripada Pakistanu (pokrajini Kašmir) oko njega se i danas spore Indija i Kina. Tibet – „Krov svijeta“. Uz Nepal, Tibet je omiljena destinacija za strastvene alpiniste. Vijekovima je bio izolovan, te prve ekspedicije evropljana su uslijedile tokom 19.vijeka kada se Tibem smatrao tampon zonom između Britanaca, Rusa i Kineza. Jedan od prvih evropljana koji je uspio prodrijeti u zabranjeno kraljestvo Tibeta, bio je austrijski putnik i pisac, Hajnrih Harer, koji je došao u okviru nacističkog istraživanja porijekla arijevske rase, 1944. godine. Njegova knjiga „Sedam godina na Tibetu“ postala je svjetski bestseler, koji je 1997. godine ekranizovan pod istim nazivom, sa Bred Pitom u glavnoj ulozi. Tibet je napadnut od strane Kine 1950.godine samo godinu dana nakon uspostavljanja komunističke Kine. Od 1959.godine duhovni i svetovni vladar Tibeta je u izbjeglištvu. Šezdesetih i sedamdesetih godina dvadesetog vijeka, Kinezi su za vrijeme „Kulturne revolucije“ porušili lamanističke manastire (Lamaizam, tibetanska verzija budizma, sinteza je triju životnih puteva, čiji je cilj da se spozna istina, taj proces oslikava se u „Krugu života“ u čijem se centru slikaju svinja, zmija i pijetao koji simbolizuju pohlepu, mržnju i neznanje, a mjesec izvan ili iznad kruga najavljuje oslobođenje čovjekove duše. Iz Tibeta ističu velike rijeke Azije koje prolaze kroz Kinu, Indiju, Bangladeš i Indokinu (Jangcekjang, Ind, Bramaputra, Mekong).
Administrativni centar pokrajine Tibet je Lasa, treći grad po nadmorskoj visini svijetu na 3700 metara, sa izuzetnom palatom Potalom, iz 17. vijeka, koja je dugačka 400 metara, a visoka 117 metara. Sastoji se od Bijele palate od 11 spratova i Crvene palate od 13 spratova. Danas u ovom gradu postoje dva dijela, jedan tibetanski (tradicionalani) a drugi kineski (prepun betonskih blokova, vojnih kasarni i industrijskih pogona) koji neprestano raste jer Kina naseljavanjem stanovništva iz unutrašnjosti zemlje želi etnički da nadvlada starosjedioce.
Sinđang – najzapadniji dio Kine. Teritorija ove oblasti se najčešće nalazila pod kineskom upravom posljednjih 2000 godina. Ipak, tokom osmog vijeka i kratkotrajne gubitka kontrole nad ovom pustinsjko-planinskom teritorijom, došlo je do masovnog naseljavanja Ujgura, potomaka istočnih turskih plemena. Iako neplodna i siromašna, ova teritorija je značajna zbog komunikacija, nalazila se na Putu svile. Početkom prošlog vijeka regija Sinđang, u kojoj najviše ima Ujgura muslimana, dobila je široku autonomiju i počela se povezivati sa Rusijom, ipak uspostavljanjem komunističke Kine i taj njen dio se snažnije „pritegao“ sa ostatkom zemlje. I danas dolazi sa sukobima sa Ujgurima jer Kinezi i ovu regiju intenzivno naseljavaju stanovništvom iz unutrašnjosti pa su odskora u brojčanoj prednosti.
Mandžurija – istorijsko-geografska oblast na sjeveroistoku Kine zabijena između Rusije, Sjeverne Koreje i Mongolije. Bogata resursima i jedan od najvećih industrijskih regiona u Kini. Poredi se sa Rurskim basenom u Njemačkoj. Mandžurci su bili zaseban narod, koji je stvorio moćnu državu u 16.vijeku da bi u narednom okupirao Kinu ali su se vremenom, primivši kineski jezik i kulturu utopili u kineski narod. Sada ih ima „samo“ sedam miliona (od stotinu miliona ljudi koliko naseljava ovu provinciju). Do skora je naziv Mandžurija bio zabranjen da bi se Mandžurci lakše „pretopili“ u Kineze.
Šensi – početna tačka na Putu svile, najvažnija znamenitost je grobnica prvog kineskog cara sa preko 7.000 unikatnih vojnika od terakote. U ovoj provinciji se skrasio komunistički pokret nakon „Dugog marša“.
Sečuan – nalazi se u srcu kineske države. Odvajkada gusto naseljena pa i danas ima stanovnika koliko otprilike Njemačka. Izrazito poljoprivredna provincija čuveno po alevim paprikama pa je tako Mao Cedung u svojim populističkim govorima tokom Drugog svjetskog rata žiteljima ove provincije rekao: „Onaj ko ne voli alevu papriku nije pravi revolucionar“ te su se tako slušaoci osjećali polaskanim.
Đangsi – u ovoj izuzetno plodnoj ravnici riža daje prinos dva puta godišnje a istoriji je poznata i po aktivnostima komunističkih grupacija koji su se nakon napada nacionalista Koumitang i pokolja hiljade komunista 1927. (Šangajski pokolj) u ovoj provinciji naselili da bi iz nje bili primorani krenuti na pomenuti „Dugi marš“ 1934. godine.
Junan – na kineskom „južno od oblaka“. Planinski region poznat po pravljenju duvana i naročito svjetskog brenda čaja „Junan“ (u fabrici čaja Sjanguan proizvode se čitave „cigle od čaja“ koje se uglavnom prodaju na Tibetu). Ova provincija graniči sa Mjanmarom (bivša Burma), Laosom i Vijetnamom, krajem 19.vijeka okupirali su je Francuzi iz Indokine i zato je Kina aktivno pomagala antifrancusku borbu u ovim zemljama. Nakon protjerivanja Francuza odavde je Kina pomagala Vijetkong protiv SAD i konačno je zauzela Junan. I danas je granica sa južnim susjedima najčešće zatvorena i pod strogom kontrolom vojske.
Peking – u prevodu „Sjeverni grad“, nastanjuje ga više od sedam miliona ljudi ali sa predgrađima broj stanovnika ovog grada premašuje 21 milion. Oko istorijske Carske palate uzdižu se nepregledni oblakoderi, fabrike i industrijska postrojenja, te je jedan od najzagađenijih gradova svijeta. Sastoji se od četiri velike oblasti. U centru je Zabranjeni grad u koji 500 godina nije mogao niko da uđe sem cara, „nebeskog sina“ njegove porodice i slugu. U carskom gradu, pored objekata za stanovanje i raznih radnji postoje i tri dvorane zvane Dvorane harmonije. Ispred palate nalazi se mauzolej Mao Cedung i trg koji je ostao u sjećanju savremenika po krvoproliću iz 1989. godine. Izvan carskog grada uzdiže se brdo od tesanog kamena odakle se pruža pogled na cijeli Unutrašnji grad (poznat i kao Tatarski grad) u kojem se nalazi „Sveti lama“, jedan od najbolje očuvanih budustičkih objekata na svijetu, kao i Visoka carska škola koja je pretvorena u gradsku biblioteku a na jugu se prostire Spoljašni grad – impozantni privredni i trgovački centar Kine.
Nanking – „Južna prestonica“, ima 3,3 miliona stanovnika u centru, preko 8 miliona sa predgrađima. Dugogodišnja prestonica, čvrsto povezan sa dinastijoim Ming, izgubila status izgradnjom carskog grada u Pekingu 1421. godine, ali kao najveće pristanište na rijeci Jangcekjang Nanking nije izgubio na značaju. U njemu je potpisan poraz Kine 1842.u Opijumskom ratu što je dovelo do bankrota države i velikog „Tajpeškog ustanka“ iz 1850. koji je ugušen 1864. nakon intervencije velikih sila kojima nije bilo u interesu kinesko oporavljanje. Kinezi tvrde da su Japanci tokom Drugom svjetskom ratu u ovom gradu pobili oko 300.000 ljudi. Ogroman industrijski centar u kojem ima mnogo parkova i jezera pa preovladava mirna atmosfera.
Šangaj – grad koji ima status zasebne kineske pokrajine, sa 24 miliona u samom gradu i još deset miliona u predgrađima najveći je kineski grad i jedan je od najvećih svjetskih gradova. Glavno je kinesko i svjetsko pristanište (morsko i riječno). Englezi, Amerikanci i Francuzi su u ovom gradu otvorili svoja predstavništva u 19.vijeku i te zone koje su naselili razlikuju se i danas po svojoj arhitekturi. Poslije Prvog svjetskog rata stanovnici Šangaja su se protivili japanskoj ekspanziji zato su im se Japanci svetili tokom Drugog svjetskog rata. Iz ovog grada su (u posljedni čas) pobjegli članovi Koumintanga na Tajvan 1950. godine. Šangaj je centar i noćnog života, u njemu ima više od stotinu pozorišta i bioskopa kao i hiljade noćnih klubova i barova.
Vuhan – grad sa 11 miliona stanovnika, jedan od najznačajnijih centara kineske privrede, kao i značajna plovna, željeznička i putnička saobraćajnica, te grad studenata (35 visokoškolskih ustanova) i moderne tehnologije. Sastoji se od tri grada koji su srasli u jedan na ušću rijeke Hanšuej u Jangcekjang: VUčan, HAnjan i Hankou – VUHAN.
Guandžou (Kanton) – sa nešto više od šest miliona stanovnika (preko 12 miliona u aglomeraciji) najveći grad je na jugu Kine i osnovni centar izvoza. U toku godina u njemu se održi dva svjetska sajma trgovine. Opijumski rat je počeo kada je opijum zaplijenjen u ovom gradu i uništen. Uslovima ponižavajućeg mira oduzeo je Kini Hong Kong. Sa pomenutim gradom i Makaom, formira trougao u kojem živi preko 30 miliona stanovnika i ova oblast Biserne rijeke nastoji da bude najmnogoljudnija na svijetu do sredine ovog vijeka.
Šendžen – grad koji je nekada služio da bude kapija ka Hong Kongu, a danas je spojen sa njim. Međunarodni sajam visokih tehnologija i neboparna kula Šun Hin (visoka 384 metra) simboli su ovog brzorastućeg privrednog giganta koji je prvi po razmjeni robe sa inostranstvom. Ima nešto više od 12 miliona stanovnika. Ovaj grad je dugo bio jedino mjesto koje je otvoreno za strane investicije. Takođe dugo je bio centar ilegalnih emigracija iz Kine u Hong Kong.
Makao – portugalski trgovački punkt, u kojem se 400 miješao kineski i portugalski uticaj. I danas Makao ima svoju valutu, grb, zastavu, sopstveno sudstvo i slobodno tržište. Ovaj grad je prepun portugalskih građevina, ulica i trgova. Pravo na teritoriju Portugalci su dobili krajem 16.vijeka (do tada su trgovali ilegalno) jer su se pokazali uspješni u borbi protiv kineskih gusara. Tokom 19.vijeka ovaj grad je pao u sjenku britanskog Hong Konga. Makao se smatra i kineskim Las Vegasom (2004. godine od igara za sreću prihodovali su pet milijardi dolara). Ima oko 600.000 stanovnika. Vraćen Kini 1999. godine.
Hong Kong – „Kineski Menhetn“. Početkom 19. vijeka Hong Kong je bio malo ribarsko selo. Pobjedom u Prvom opijumskom ratu Britanci su 1842. godine nametnuli Kinezima ponižavajuće uslove mira, postajući trgovački povlašćeni a kroz koju godinu (1860) ostrvu Hong Kong pridodali su 1000 kvadratnih kilometara poluostrva Kaulun. Vraćen Kini 1997.godine iako je sačuvao gotovo sve ekonomske i pravne povlastice, što je omogućilo dalji razvitak jedne od najbogatijih metropola svijeta. Ima 8,7 miliona stanovnika.
Tajvan – Republika Kina. Nakon građanskog rata u Kini i poraza nacionalista, Čang Kaj Šek je u posljednjem trenutku pobjegao sa svojim saborcima na ostrvo Tajvan proglasivši ga jedinim zakonitim predstavnikom Kine. Priznaje ga dvadesetak država svijeta, a ovo ostrvo naseljava oko 23 miliona ljudi. Proces demokratizacije nakon 70 godina autoritativnih režima, otpočeo je tokom devedesetih godina prošlog vijeka. Velika je ekonomska sila. Glavni grad je Tajpeji koji ima preko dva miliona stanovnika a ukupno sa predgrađima oko deset miliona.
Veliki ekonomski bum Kine ima i svoju mračnu stranu, tako je Žuto more najzagađenije na svijetu kao i veliki kineski gradovi u kojima se često od smoga ne vidi ni na par metara udaljenosti. Ipak Kina svojim zamašnim planovima, poput novoga Puta svile, te zakupljivanjem evropskih luka kao i izgradnjom autoputeva, sve brže prodire na Stari kontinent, smanjujući zaostatak za SAD koja je u hroničnom ekonomskom stagniranju.