Svijet se još nije oporavio od masakra počinjenog na Filozofskom fakultetu u Pragu gdje je 21. decembra ove godine češki student ubio 14 i ranio 25 osoba.
Stručnjaci pokušavaju objasniti uzroke i naći preventivna rješenja da se ovakvi slučajevi nikada ne ponove, a sagovornik Monda, profesor na Pravnom fakultetu Univerziteta u Banjaluci Mile Šikman, ističe da je sistematsko proučavanje masovnih ubica – imperativ, kako bismo razumjeli moguće uzroke.
Nažalost, tragedija u Pragu nije izolovan slučaj, a masovna ubistva postaju sve učestalija u SAD-u u drugoj polovini 20. vijeka, dok se u posljednje vrijeme dešavaju i na evropskom tlu, uključujući i naše okruženje.
Šta nam dosadašnja istraživanja govore?
Šikman navodi da demografske karakteristike ukazuju da su izvršioci uglavnom muškarci, sa istorijom različitih psihosocijalnih problema, pri čemu se izdvaja društvena izolovanost.
On je podvukao da, osim što se masovna ubistva razlikuju od pojedinačnih, imaju i određene podtipove.
“Postoje značajne neuropsihološke razlike između ubica koji su ubili članove svoje porodice i intimne partnere, od onih čije žrtve nisu bile u srodstvu. Ipak, masovne ubice ne karakterišu značajna neurokognitivna oštećenja. To znači da su potpuno uračunljivi, da pokazuju viši nivo predumišljaja i bolje kognitivne sposobnosti od pojedinačnih ubica. U prilog tome je činjenica da masovna ubistva dugotrajno planiraju i pripremaju”, naveo je Šikman.
Upozorava da se čini vjerovatnim da će se masovna ubistva i samoubistva imitirati.
“Zato mediji imaju ključnu ulogu u sprečavanju nastanka tragedija imitacije ili kopiranja. Pod medijima u ovom smislu porazumijevamo i društvene mreže, jer širenje informacija dovodi do efekta kopiranja. Navedeni fenomen je realnost kod nas. Što prije shvatimo koji uzroci dovode do ovakvih ponašanja, to ćemo prije biti u mogućnosti da kreiramo smislene odgovore na ovu negativnu pojavu”, ocijenio je Šikman.
Šikman navodi i teoriju podražavanja (imitacije) kojom je Gabrije Tarde objašnjavao uzroke kriminaliteta.
Govoreći o “čikaškoj školi”, Šikman podsjeća na učenje Edwina Sutherlanda koji polazi od toga da se kriminalno ponašanje uči kroz interakciju u bliskim grupama ako u njima preovladuju prestupnički modeli ponašanja.
Neke od referentnih grupa su i školske grupe.
“Devijant se može naučiti da usvoji konformističko ponašanje umjesto devijantnog. Zbog toga se u kontroli neželjenih ponašanja, posebna pažnja posvećuje obrazovnim programima kojima se mladi u školama edukuju o štetnim posljedicama neprihvatljivog ponašanja”, dodao je naš sagovornik.
On navodi i pokazatelje određenih istraživanja da se djeca uglavnom ugledaju na vršnjake - u njima traže uzore, vrijednosti, identitet i pravila ponašanja.
“Djeca postepeno postaju oportunisti, otuđuju se, a najvažnije je biti "cool" u društvu. Kada se tome doda medijska eksploatacija, odnosno širenje kulta ovih ponašanja putem interneta, društvenih medija ili na drugi način, onda dobijamo pun potencijal. U takvim uslovima olako se imitiraju ponašanja koja, iako negativna, privlače pažnju vršnjačke populacije. Zato je važno prepoznati ove procese i na njih djelovati. Tiče se otklanjanja uzroka, a ne puko saniranje posljedica”, istakao je Šikman.
Podvlači da su tri glavna pravca djelovanja.
“Prvi je vaspitni koji podrazumijeva snažnu ulogu roditelja. Cilj je odvajanje od vršnjačke orijentacije i uspostavljanje punog odnosa povjerenja sa djecom. Važno je napomenuti da vršnjačka orijentacija nije isto što i vršnjaci i zdrav vršnjački odnos. Drugi je vaspitno-obrazovni pravac, koji podrazumijeva usvajanje pozitivne školske klime. Ona ima značajnu ulogu u kreiranju zdrave i podsticajne atmosfere važne za postignuće učenika, ali se dovodi u snažnu vezu i sa redukovanjem različitih problematičnih ponašanja. Treći je formalno-pravni pravac. Podrazumijeva djelovanje subjekata formalne socijalne kontrole. Ovaj pristup će biti lakše sprovesti, ako nisu izostala prethodna dva. U suprotnom, bavićemo se posljedicama i vrtjeti u krug kao "pas koji juri svoj rep", zaključio je Šikman.
(MONDO)