Susret Josipa Broza i njemačkog kancelara Vilija Branta 1973. godine i danas izaziva mnoge nedoumice.
Ni Jugoslavija, a ni Srbija kao pravni sljedbenik Jugoslavije nikada se nijednim aktom nisu odrekle naplate ratne štete od Njemačke, pa je to pitanje i dalje otvoreno, tim prije što reparacija u pravnom smislu ne zastarjeva, kaže predsjednik Upravnog odbora Zajednice udruženja žrtava Drugog svjetskog rata Srbije, advokat iz Novog Pazara Dragan Novović.
"Jugoslavija je poslije Drugog svetskog rata zaključila mirovne ugovore sa Italijom i Mađarskom, čime je pitanje reparacije sa ovim državama riješeno, a Bugarskoj je ratna šteta oproštena. Sa Njemačkom nikada nije zaključen mirovni ugovor, pa je pitanje ratne štete, u pravnom smislu, još otvoreno. Međutim, reparacija je i ozbiljno bilateralno pitanje. Problem je što Njemačka smatra da je pitanje potraživanja definitivno riješeno „Brionskom formulom” poslije razgovara Tita i kancelara Branta 1973. godine", navodi Novović.
Reparacija se kao pravni pojam prvi put eksplicitno pominje u Četvrtoj haškoj konvenciji o pravilima ratovanja na kopnu iz 1907. godine, kada je ustanovljen princip kolektivne odgovornosti. Ovaj akt je dopunjen principom individualne odgovornosti na Potsdamskoj konferenciji 1945. godine. Međunarodna konferencija za njemačke spoljne dugove održana je u Londonu 1952.
"Postoji više međunarodnih običajnih pravila koja određuju pravne okvire za regulisanje pitanja ratne štete, a pod pojmom reparacije se u modernoj teoriji međunarodnog javnog prava podrazumijeva „ratna odšteta usljed protivpravnih radnji, to jest međunarodnih delikata, po zahtijevu oštećene države...” Ta definicija se tretira kao „međunarodni običaj, dokaz opšte prakse koja je prihvaćena kao pravo”, saglasno 38. članu Statuta Međunarodnog suda pravde od 1945. godine. Problem je, međutim, što u međunarodnom pravu nema pravila koja garantuju isplatu ratne štete, niti postoji međunarodna organizacija koja može garantovati da će strana oglašena za dužnika biti primorana da ratnu štetu i plati", objašnjava Novović.
Kad je rječ o utvrđivanju iznosa štete, to pitanje, kaže, podrazumijeva korišćenje preciznih podataka. Komisija vlade FNRJ je za potrebe Mirovne konferencije u Parizu, koja je zaključni akt usvojila 1946. godine, prijavila ratnu štetu od 46,9 milijardi dolara, od čega se na Njemačku odnosilo 35,8 milijardi. Međutim, zaključeno je da se ukupan iznos ratne štete Evrope utvrdi na 53,4 milijarde dolara. Jugoslaviji je priznato potraživanje od 9,1 milijarde, s tim da je dug Njemačke iznosio 7,1 milijardu. Obračun je rađen po kursu dolara iz 1938. godine.
Prije više od dvadeset godina, prilikom osnivanja Zajednice udruženja žrtava Drugog svjetskog rata Jugoslavije, formiran je tim stručnjaka na čijem čelu je bio dr Ivan Čukalović, profesor međunarodnog javnog prava na Pravnom fakultetu u Kragujevcu. Taj tim je na osnovu međunarodnog finansijskog izvještaja iz 1961. godine utvrdio da je Jugoslavija na ime reparacije od Njemačke dobila 35,8 miliona dolara. To je, praktično, bila vrijednost zaplijenjene imovine i ratnog materijala.
"Uzimajući u obzir ovu činjenicu, a imajući u vidu zaključak Pariske konferencije, ekspertski tim je 1998. godine utvrdio da visina njemačkog duga prema Jugoslaviji iznosi više od 335 milijardi dolara. Obračun je urađen na osnovu poređenja vrijednosti unce zlata iz 1938. godine i na dan sačinjavanja ekspertize. „Zlatna klauzula” je, inače, opšteprihvaćen princip obračuna i u međunarodnom i u domaćem pravu. Više od 75 odsto štete odnosi se na srpske žrtve u Drugom svjetskom ratu, a važno je reći da u obzir nikada nije uzeta naknada za prinudni rad naših zarobljenika u njemačkim logorima – kaže Novović.
S namjerom da sagleda problem reparacije, srpska vlada je 2008, na inicijativu Zajednice udruženja žrtava Drugog svetskog rata Srbije, formirala komisiju za procjenu ratne štete, čime je okončan mandat slične komisije osnovane 1991. godine. Ni komisija iz 2008. nije ostvarila ozbiljniji rezultat, a rad je prekinula s istekom mandata 2010, podsjeća Novović, naglašavajući da Srbija ima pravo da traži ratnu odštetu od Njemačke.
"Postoji nesumnjiv pravni osnov po kome Srbija može da traži ratnu odštetu od Njemačke i u tom smislu ne bi smjela da bude u lošijem položaju od država koje su to pravo ostvarile potpisujući mirovni sporazum. Ono što Srbija treba konkretno da uradi tiče se usvajanja zakona kojim bi se definisao pojam žrtve. Potom treba osnovati fond za obeštećenje i propisati uslove za isplatu. Takođe, treba intenzivarati privrednu saradnju sa Njemačkom. U njemačkim firmama u Srbiji mogli bi da rade potomci žrtava, a iz ostvarene dobiti mogao bi se puniti fond za obeštećenje", preporučuje.
Iako rješavanje pitanja reparacije nije jednostavan posao, Novović smatra da hipoteke iz prošlosti koje opterećuje dve države treba ukloniti zarad budućih odnosa srpskog i njemačkog naroda.
Enigma „Brionske formule”
Susret Josipa Broza i njemačkog kancelara Vilija Branta 1973. godine i danas izaziva mnoge nedoumice, tim pre što autentičan tekst „Brionske formule” nikad nije bio dostupan javnosti, kaže Novović, napominjući da problem leži u tome što su elementi „Brionske formule” unijeti u preambulu sporazuma „Kapitalhilfe” iz 1974. godine, kojim je Njemačka odobrila SFRJ povoljan kredit od milijardu maraka.
"Izuzimajući preambulu sa elementima „Brionske formule”, operativni dio sporazuma „Kapitalhilfe” je po svojoj formi i sadržini čist finansijski ugovor o kreditu i tu nema govora o ratnoj odšteti. Uostalom, taj kredit je otplaćen. Problem je u tome što se Njemačka i danas poziva na taj sporazum kojim je, navodno, pitanje svih naših potraživanja iz prošlosti, pa i ono koje se tiče reparacije, definitivno riješeno", kaže Novović.
(Mondo/Politika)
