Godina ubistava, napada i eskalacija između Izraela i Irana dovela je do brutalnog vazdušnog udara koji je zapalio Bliski istok i otvorio novo poglavlje u sukobu starih neprijatelja.
Izrael je izveo seriju vazdušnih napada na iranske nuklearne objekte, vojne ciljeve i komandante, u nastojanju da zaustavi napredak iranskog nuklearnog programa.
Ovi udari predstavljaju najnoviju eskalaciju dugogodišnjih tenzija između dvije zemlje, koje su tokom protekle godine dovele do niza sukoba i uzajamnih udara u regionu Bliskog istoka.
Iran i Izrael su dugogodišnji neprijatelji, pri čemu je Izrael snažno protiv razvoja iranskog nuklearnog programa.
Iran je podržavao, finansirao i obučavao nekoliko svojih saveznika i paravojnih grupa širom Bliskog istoka, uključujući Hamas u Gazi, Hute u Jemenu, Hezbolah u Libanu, kao i brojne druge frakcije u Siriji i Iraku.
Izrael optužuje Iran da podržava oružane napade na njega, dok Iran tvrdi da je Izrael izvršio niz atentata na iranske zvaničnike i naučnike - na šta Izrael nije zvanično odgovorio.
Evo kako su se tenzije između ove dvije zemlje zaoštrile tokom protekle godine.
April 2024.
Aprila prošle godine Izrael je izveo vazdušni napad u Damasku, Sirija, u kojem su ciljana dvojica generala i sedam pripadnika Iranske revolucionarne garde.
Napad je uništio iranski konzulat u gradu, što je izazvalo osude jer su diplomatske lokacije obično zaštićene.
Dvije nedjelje kasnije, Iran je uzvratio lansiranjem više od 170 eksplozivnih dronova i 120 balističkih raketa, od kojih je, prema izraelskoj vojsci, samo nekoliko prodrlo u Izrael, dok je 99% oboreno njihovim odbrambenim sistemima.
Takođe je lansirano oko 30 krstarećih raketa, od kojih je 25 presrećeno van granica Izraela. Iz Libana je lansirano i desetine raketa.
Nije bilo poginulih, ali je sedmogodišnja djevojčica teško povrijeđena od gelera.
Jul 2024.
Izraelski napadi ubili su visokog komandanta Hezbolaha u Bejrutu, u znak odmazde za raketni napad u kojem je poginulo najmanje 12 ljudi.
Sljedećeg dana, politički lider Hamasa, Ismail Hanije, poginuo je u eksploziji u Teheranu, napad za koji se smatra da je djelo Izraela, iako nije zvanično potvrđeno.
Iran je obećao novi odgovor, ali je odmazda stigla tek poslije nekoliko mjeseci.
Oktobar 2024.
Septembra prošle godine Izrael je pokrenuo kopnenu operaciju u Libanu usmerenu na borce i infrastrukturu Hezbolaha, nakon što je ubijen njihov lider Hasan Nasralah.
Hezbolah, kao iranski saveznik, od dana Hamasovih napada 7. oktobra redovno je ispaljivao rakete na Izrael.
Kao odgovor na kopnenu operaciju i prethodne napade, Iran je lansirao gotovo 200 balističkih raketa na Izrael, nanoseći određenu štetu.
Izraelski premijer Netanjahu je izjavio: "Iran je napravio veliku grešku - i platiće za to."
Oktobra je Izrael uzvratio napadima na raketne baze u tri iranske pokrajine.
Šta je dovelo do ovoga?
Od oktobra nije bilo većih napada, ali su informacije o iranskom nuklearnom programu dodatno pojačale tenzije.
U maju, Ujedinjene nacije su saopštile da je Iran povećao zalihe uranijuma do nivoa bliskog vojnom stepenu i obavljao tajne nuklearne aktivnosti.
UN su upozorile da je Iran "jedina država bez nuklearnog oružja koja poseduje takav materijal" i da ima dovoljno za "nekoliko" nuklearnih bombi ako to odluči.
Iran je taj izveštaj nazvao "politički motivisanim i neosnovanim optužbama", dok je Izrael tvrdio da pokazuje da iranski nuklearni program nije miroljubiv.
Netanjahu je pozvao međunarodnu zajednicu da "djeluje odmah" kako bi zaustavila Teheran.
Juče je UN agencija za atomsku energiju saopštila da Iran prvi put poslije gotovo 20 godina ne ispunjava svoje nuklearne obaveze.
Gde se nalaze iranski nuklearni objekti?
Izrael je današnje napade opisao kao "preventivne udare" na iranske nuklearne objekte, fabrike balističkih raketa i vojne komandante.
Premijer Izraela Benjamin Netanjahu rekao je da je Iran nedavno napravio korake ka naoružavanju obogaćenim uranijumom, što je "jasna i neposredna pretnja opstanku Izraela".
Ciljane lokacije uključuju glavnu fabriku za obogaćivanje uranijuma u Natanzu.
For your own information here is the key nuclear facilities in Iran.pic.twitter.com/HGsZaxuWkP
— R T (@RDog861)June 13, 2025
Natanz
Jedan od glavnih kompleksa za obogaćivanje uranijuma nalazi se na ravnici pored planina, blizu šiitskog svijetog grada Koma, južno od Teherana.
U Natanzu su smještene dve fabrike za obogaćivanje: velika podzemna Fabrika za obogaćivanje goriva i nadzemna Pilot-fabrika.
Otkriveno je 2002. da Iran tajno gradi ovaj objekat, koji se nalazi tri sprata pod zemljom - što dovodi u pitanje uspješnost izraelskog udara.
Fordou
Još jedno mjesto za obogaćivanje nalazi se u Fordou - zaštićeno i vjerovatno u planini.
Isfahan
Drugi po veličini grad Irana dom je velikog nuklearnog tehnološkog centra, koji uključuje Fabriku za proizvodnju gorivnih ploča i postrojenje za konverziju uranijuma.
Tu postoji oprema za pravljenje uranijumskog metala, proces koji je posebno opasan jer može služiti za pravljenje jezgra nuklearne bombe.
Kondab
U Kondabu se nalazi delimično izgrađeni istraživački reaktor na teškoj vodi.
Ovi reaktori predstavljaju nuklearni rizik jer mogu proizvoditi plutonijum, koji kao i obogaćeni uranijum može služiti za pravljenje atomske bombe.
Iran je Međunarodnoj agenciji za atomsku energiju saopštio da planira da pusti reaktor u rad 2026. godine, iako je 2015. dogovorom jezgro reaktora uklonjeno i ispunjeno betonom da bi bio neupotrebljiv.
Teheran
U Teheranu se nalaze iranski nuklearni istraživački objekti, uključujući istraživački reaktor.
Bušehr
Jedina iranska nuklearna elektrana radi u Bušeru, na obali Persijskog zaliva.
Postrojenje koristi rusko gorivo koje se zatim vraća Rusiji nakon upotrebe, čime se smanjuje rizik od širenja nuklearnog oružja.
BONUS VIDEO:
(Sky News/MONDO)
