Operacija Gvardijan bila je akcija jugoslovenske Uprave državne bezbjednosti (UDBE) iz 1947. i 1948. godine sa ciljem da se razbije pokušaj ustaške emigracije da izvede terorističke i diverzantske akcije. Ovako su namamljeni da se vrate u zemlju...
Akcija "Gvardijan" bila je jedna od najvećih akcija jugoslovenskih službi nakon Drugog svjetskog rata, u kojoj je uhapšeno 19 terorističkih grupa, a ubijeno ili uhapšeno više od 90 terorista, mahom bivših pripadnika ustaša.
Ona je bila odgovor na "10. travanj (april)", plan ustaške emigracije iz 1947. godine, koji su napravili odbjegli poglavnik Nezavisne Države Hrvatske i vođa ustaškog pokreta u Kraljevini Jugoslaviji Ante Pavelić i njegovi saradnici. Oni su uspjeli da pred kraj rata pobjegnu iz zemlje, a jedan dio ustaša je završio u Frankovoj Španiji.
Taj ustaški plan, "10. april" (koji označava dan proglašenja NDH 1941. godine), podrazumijevao je da se na područje Jugoslavije nakon rata ubace grupe terorista koji bi se povezali sa ustašama u zemlji i tako podigli ustanak.
U sklopu te akcije jugoslovenske države uhapšeni su i neki krvnici iz Jasenovca, čiji se likovi pojavljuju u filmu "Dara iz Jasenovca".
Samu akciju ubacivanja ustaša u Jugoslaviju predvodio je ustaški pukovnik Božidar Kavran uz blagoslov odbjeglog Pavelića, koji se inače i sam ograđivao od kasnijeg neuspjeha te akcije. Ovom ustaškom planu pogodovao je trend rasta tenzija između Zapada i SSSR-a.
Kavran je tako otišao u Italiju gdje je vršio izbor ljudi za ustašku misiju. Njegovo kodno ime bilo je Gvardijan.
Jugoslovenska UDBA je brzo preko svoje špijunske mreže u inostranstvu saznala za ovaj ustaški plan i pripremila se da pohapsi ustaše.
Prije početka same operacije ubacivanja emigranata, centar Udbe za Hrvatsku u Zagrebu dobio je depešu saradnika među ustaškim emigrantima, da će uskoro na planinu Papuk u Slavoniji doći prva grupa, a njeno hapšenje je označilo početak akcije.
Kavran je odlučio da pošalje prvu grupu u Jugoslaviju, a u nju je delegirao ustaše Ljubu Miloša, bivšeg komandanta logora Jasenovac, ustaškog majora i zamenika zapovjednika Logora Stara Gradiška Antu Vrbana (koga glumi Igor Đorđević) i istaknutog ustašu Luku Grgića.
Ova grupa je 7. juna prešla jugoslovensko-mađarsku granicu, a nakon nekoliko dana lutanja Papukom, Diljem, Psunjom i Babjom Gorom uvjerili su se da su prevareni, da nema grupa ustaša i krenuli su natrag u Austriju, ali su u povratku 19. jula naišli na agenta Udbe koji se povezao s grupom, a istovremeno je o njima izvijestio svoju centralu.
On se lažno predstavio, dogovorio "sastanak" na koji ih je pozvao i tom prilikom su jasenovački zlotvori Miloš i Vrban uhapšeni i sprovedeni u zatvor u Zagrebu, a Grgić je ubijen.
UDBA se tu nije zaustavila. Nakon što su Vrban i Miloš natjerani da priznaju cijeli plan, jugoslovenska služba je svojim kanalima poslala Kavranu lažiranu poruku da se ova grupa stopila sa lokalnim grupama, kao i da tim grupama nedostaju obučeni oficiri za ozbiljne akcije šireg obima.
Ubrzo, Kavran je poslao i drugu grupu iz Austrije od petorice ustaša. Oni su uhapšeni u Suhopolju 29. jula. Za njihov dolazak služba je saznala od seljaka iz okoline Koprivnice i Đurđevca koji su im prijavili da su primjetili petoricu sumnjivih planinara.
Miloš se brzo slomio pod pritiskom dokaza da je kao zapovjednik Jasenovca odgovoran za ratne zločine i pristao na saradnju sa Udbom. Odao je šifru i radio-signale, prihvativši i da potpisuje i pismene poruke.
Tako je sljedećih nekoliko mjeseci pristizala grupa za grupom i to pravo u ruke jugoslovenskih organa. I sam Kavran je došao u posljednjoj grupi, a njegovim hapšenjem okončana je operacija "Gvardijan".
Inače, prilikom susreta sa oficirima UDBE presvučenim u lokalne ustaše, Kavran je rekao prvo da nije Gvardijan. Pošto su prerušeni jugoslovenski bezbjednjaci samo ćutali, Kavran se odao, na šta mu je jedan od oficira službe bezbjednosti stavio ruku na rame i priznao da su oni agenti. Potom su mu stavili lisice i odveli ga u zatvor.
Postoje tvrdnje da je UDBA za kraj čak poslala depešu ustaškom centru u Filahu: "Mi smo vas zajeb**i. Stop. Svi ste u našem zatvoru".
Akcija je proglašena izuzetno uspješnom i ostala je tajnovita sve do kraja.
(Mondo)
