Odredbe Zakona o Danu Republike Srpske i datum obilježavanja nisu u skladu sa Ustavom BiH prema mišljenju Ustavnog suda BiH, ali ovaj praznik u Srpskoj 9. januara obilježavaju institucije, političke stranke i većina građana.
U Republici Srpskoj 9. januar se obilježava kao Dan Republike Srpske u uspomenu na 9. januar 1992. godine kada je Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini donijela Deklaraciju o proglašenju Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine (deklaraciju su usvojili srpski poslanici u tadašnjoj Skupštini BiH nakon što su preglasani od strane hrvatskih i bošnjačkih poslanika u ključnim pitanjima o opstanku Jugoslavije i nakon najave referenduma o nezavisnosti BiH).
Sporan datum 9. januar
Nakon apelacije tadašnjeg člana Predsjedništva BiH Bakira Izetbegovića za ocjenu ustavnosti Zakona o praznicima Republike Srpske Ustavni sud BiH je 2015. godine odlučio da je član Zakona koji se odnosi na proslavu Dana RS neustavan, a sporan je datum 9. januar po dva osnova.
"Ustavni sud zaključuje da se osporenim članom 3.b) Zakona o praznicima kojim je određeno da se Dan Republike obilježava 9. januara uspostavlja povlašteni položaj pripadnika srpskog naroda u odnosu na pripadnike bošnjačkog i hrvatskog naroda, Ostalih i građana Republike Srpske zbog činjenice da taj datum predstavlja dio historijskog naslijeđa samo srpskog naroda, kao i zbog obilježavanja krsne slave Republike Srpske koja se vezuje za tradiciju i običaje također samo srpskog naroda. Ustavni sud zaključuje da je osporeni član 3.b) Zakona o praznicima u suprotnosti s članom I/2. Ustava Bosne i Hercegovine, članom II/4. Ustava Bosne i Hercegovine u vezi s članom 1.1. i članom 2.a) i c) Međunarodne konvencije i članom 1. Protokola broj 12 uz Evropsku konvenciju", obrazložio je Ustavni sud BiH.
Na ovom mjestu treba napomenuti da se prije Izetbegovićeve apelacije Dan RS obilježavao protokolarno i skromno, a zabilježene su izjave samog Izetbegovića i drugih političara u FBiH poput Željka Komšića da "nemaju ništa protiv Dana RS".
Sljedeće godine, Narodna skupština Republike Srpske je nakon održanog republičkog referenduma sa pitanjem "Da li podržavate da se 9. januar obilježava i slavi kao Dan Republike Srpske", na kojem je 99 odsto izašlih odgovorilo potvrdno, ponovo utvrdila 9. januar kao datum praznovanja, ovaj put sekularnog praznika bez vjerskog predznaka, i usvojila novi zakon: Zakon o Danu Republike Srpske.
Ustavni sud BiH je odlukom poništio rezultate referenduma.
Nakon Zahtjeva za ocjenu ustavnosti Dana Republike Srpske koji je podnijelo devet delegata Bošnjaka i Hrvata u Vijeću naroda RS Ustavni sud BiH je 2019. godine osporio i odredbe novog zakona o Dana Republike Srpske, utvrdivši da su neustavni.
"Utvrđuje se da član 2. stav (1) Zakona o Danu Republike Srpske koji glasi: "Na osnovu potvrđene volje građana Republike Srpske, 9. januar se utvrđuje kao Dan Republike" nije u skladu sa članom I/2. Ustava Bosne i Hercegovine, članom II/4. Ustava Bosne i Hercegovine u vezi sa članom 1.1. i članom 2.a) i c) Međunarodne konvencije o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije i članom 1. Protokola broj 12 uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i članom VI/5. Ustava Bosne i Hercegovine", navodi se u odluci Ustavnog suda BiH kojim je ovaj član ukinut.
Pravno gledajući Ustavni sud BiH nikada nije zabranio proslavu, već utvrdio neustavnost odredbe (u zakonu o Danu Republike Srpske) i stavio je van snage, a ranije u starom Zakonu o praznicima utvrđena je diskriminacija jer se obilježavanje događa 9. januara.
Ne poštuje se veliki broj odluka Ustavnog suda BiH
Pet odluka Ustavnog suda Bosne i Hercegovina koje se odnose na zaštitu ustavnosti i koje imaju političke i pravne posljedice, ne izvršavaju se duži niz godina prema riječima predsjednice Ustavnog suda BiH Valerije Galić (na konferenciji o izvršavanju odluka Ustavnog suda BiH iz jula 2023. godine).
