Danas se navršava deset godina od velikih demonstracija u Beogradu kojima je okončana vladavina Slobodana Miloševića.
Poslije višednevnih protesta i štrajkova širom Srbije, centralne demonstracije održane su 5. oktobra 2000. u Beogradu, gdje se na poziv tadašnje opozicione Demokratske opozicije Srbije (DOS) okupilo više stotina hiljada ljudi.
Na izborima 24. septembra 2000. za predsednika SRJ izabran je kandidat DOS-a i lider Demokratske stranke Srbije Vojislav Koštunica sa 2.470.304 glasa, odnosno 50,24 odsto, pobijedivši dotadašnjeg predsednika SRJ Slobodana Miloševića koji je osvojio 1.826.799 glasova, odnosno 37,15 odsto.
Petooktobarski protest organizovan je pošto je Savezna izborna komisija osporila pobjedu Vojislava Koštunice.
Mada su brojni nezvanični izvori utvrdili da je Koštunica u prvom krugu izbora odnio ubjedljivu pobjedu nad protivkandidatom Miloševićem, Savezna izborna komisija je saopštila da je kandidat DOS osvojio 49 odsto glasova i najavila novi krug glasanja.
Koalicija 18 opozicionih stranaka je, sa druge strane, tvrdila da je Koštunica osvojio 52,54 odsto glasova i odbacila svaku mogućnost održavanja drugog kruga izbora.
DOS je u znak odgovora zakazao protest pod motom "Srbija u Beogradu", a Miloševiću dao ultimatum da do 5. oktobra u 15 sati prizna poraz.
Ultimativno su zatražene i ostavke čelnih ljudi Radio-televizije Srbije (RTS).
Demonstracije u Beogradu 5. oktobra bile su kulminacija višednevnih protesta i štrajkova.
Gradovi u unutrašnjosti Srbije danima su bili paralisani štrajkovima. Jedan od najžešćih udaraca režimu zadali su radnici Rudarskog basena "Kolubara" koji su istrajali u štrajku uprkos svakodnevnim prijetnjama režima.
Demonstranti su 5. oktobra u Beograd, na plato ispred Savezne skupštine, stigli u kolonama automobila, autobusa i kamiona dugačkim desetine kilometara iz čitave Srbije, probijajući buldožerima policijske blokade na putevima.
Već u prepodnevnim satima policija je upotrijebila suzavac kako bi spriječila demonstrante da uđu u zgradu parlamenta, ali bezuspješno.
Zgrada Savezne skupštine je demolirana i zapaljena, kao i zgrada RTS-a u Takovskoj ulici.
Policija je ubrzo prestala da pruža otpor i mahom se pridružila narodu.
Tokom dana je pred demonstrante na platou ispred Savezne skupštine stigao konvoj oklopnih vozila Jedinice za specijalne operacije Službe državne bezbjednosti, čiji su se pripadnici, pod punom ratnom opremom, rukovali sa okupljenim građanima.
Jedan od junaka protesta bio je i Ljubisav Đokić, poznatiji kao Bagerista Džo, koji je svojim bagerom predvodio napad demonstranata na zgradu RTS-a. Bager je tokom demonstracija pogođen sa više metaka.
U večernjim satima 5. oktobra 2000. građanima se sa terase Skupštine Beograda obratio novi predsjednik SRJ Vojislav Koštunica.
Poslije susreta sa Koštunicom 6. oktobra u ranim večernjim satima, Milošević se oko 22 časa preko jedne beogradske privatne televizije obratio građanima i javno priznao poraz na predsjedničkim izborima.
Milošević je tada čestitao pobjedu Koštunici i izjavio da će se po povlačenju sa javne funkcije posvetiti porodici, naročito unuku Marku.
Koštunica je 7. oktobra 2000. položio zakletvu pred poslanicima Savezne skupštine i postao prvi demokratski predsjednik SRJ.
Uporedo sa predsjednickim izborima, 24. septembra su održani i izbori za poslanike Skupštine SRJ i Skupštine autonomne pokrajine Vojvodine, na kojima je DOS, takođe, odnio ubjedljivu pobjedu.
U demonstracijama je poginula Jasmina Jovanović iz Miloševca kod Velike Plane, koja je pala pod točkove kamiona.
Momčilo Stakić iz Krupnja preminuo je od posljedica srčanog udara, a povrijeđeno je 65 ljudi.
Spomen obilježje sa likom Jasmine Jovanović otkriveno je 5. oktobra 2002. godine u parku između ulica Kneza Miloša, Sarajevske i Mostarske petlje, nedaleko od mesta gde je poginula.
Slobodan Milošević je u aprilu 2001. uhapšen zbog finansijskih malverzacija, a dva mjeseca kasnije je izručen Haškom tribunalu gdje mu je suđeno za genocid u Bosni i Hercegovini, ratne zločine i zločine protiv čovečnosti u Hrvatskoj i na Kosovu.
Umro je 11. marta 2006. godine od infarkta, u svojoj ćeliji u pritvoru Haškog tribunala.
Sintagma "petooktobarske promjene" se u savremenom političkom žargonu koristi kao međaš kojim se hronološki razdvajaju dvije ere postkomunističke istorije Srbije: nedemokratska i demokratska.
Iako je Srbija u demokratiju formalno zakoračila zajedno sa ostalim republikama bivše SFRJ, prvi demokratski izbori, po evropskim standardima, u njoj su održani 23. decembra 2000, i bili su tekovina petooktobarskih promjena.
Na tim izborima je, poslije dvomjesečne vladavine "prelazne vlade", koju su činili predstavnici DOS, Srpskog pokreta obnove (SPO) i Socijalističke partije Srbije (SPS), volja građana izražena u oktobru konačno dobila svoje uobličenje u sastavu parlamenta i vlade - na čijem čelu se našao prvi demokratski premijer poslije 1945. godine Zoran Đinđić.
Od 19 članica DOS-a danas je nekoliko na vlasti, dio se kolektivno učlanio u veće stranke, tri stranke su u opoziciji, a najveći broj njih već godinama nisu politički aktivne.
Dvije najveće stranke koje su 5. oktobra 2000. godine činile okosnicu DOS-a, Demokratska stranka (DS) i Demokratska stranka Srbije (DSS) politički su se razišle odmah poslije promjena, u narednim godinama su se smenjivale na vlasti, a danas su na potpuno suprotnim političkim pozicijama - DS je okosnica vladajuće koalicije, a DSS je najoštrija opozicija.
Pored DS i DSS, DOS su 5. oktobra 2000. godine činili i Demokratska alternativa, Nova Srbija, Građanski savez Srbije, Demohrišćanska stranka Srbije, Liga socijaldemokrata Vojvodine, Socijaldemokratska unija, Savez vojvođanskih Mađara.
(agencije/MONDO)