Kako je srpski fudbal izgledao tokom Prvog svjetskog rata.
Kao što smo naveli u prvom tekstu MONDO serijala posvećenog 125. godišnjici od prve fudbalske utakmice u Srbiji, ratovi su očekivano otežali razvoj tog sporta u našoj zemlji.
A, posebno je teško bilo tokom Velikog rata od 1914. do 1918. kada su klubovi gašeni, a fudbaleri su morali da pristupe odbrani otadžbine ili da sa njom krenu u povlačenje preko Albanije.
Ipak, velika želja da se lopta zakotrlja na terenima livadama širom Srbije bila je toliko jaka da ljubav prema fudbalu preživjela sve!
Ogromna strast predratnih fudbalera, vojnika srpske vojske ili studenata koji su mobilisani za Prvi svjetski rat uspjevala je da pobijedi i ogromne, životne teškoće. Igralo se i kad se nije smjelo, na mjestima koja za to nisu predviđena, a neki od fudbalera iz ratnog doba postali su najbitniji pioniri razvoja sporta u oslobođenoj državi.
Ovo je priča o njima, ali i o srpskom fudbalu u Prvom svjetskom ratu.
U prvom tekstu ovog MONDO serijala saznali ste kako su se fudbalski klubovi u unutrašnjosti Srbije razvijali u prvim godinama 20. vijeka. Posebno su se isticali Kragujevčani, mada se fudbal igrao i u drugim mjestima i u gotovo svim gradovima Srbije. Dodatnu ekspanziju u fudbalskom smislu ta mjesta doživjela su kada je stanovništvo Beograda krenulo u povlačenje ka Grčkoj.
RAZVOJ FUDBALA U JUŽNOJ SRBIJI
Natjerani u bijeg iz sopstvene zemlje, među onima koji su pješačili preko albanskih planina i gudura usred zime, bilo kao vojnici ili civili, bili su brojni beogradski predratni fudbaleri. Njihov dolazak u mjesta na jugu Srbije, prije nego što će nastaviti putovanje, uticao je na lokalno stanovništvo. Tako je dolazak Beograđanina Jovana Ružića, do tada fudbalera SK Velika Srbija, pozitivno uticala na razvoj fudbala u Kruševcu.
Krajem oktobra 1914. godine, kada je Veliki rat već bio u jeku, u Kruševcu je zbrda-zdola osnovan klub "Car Lazar", preteča poslijeratnog istoimenog kluba osnovanog 1921. godine. Tada su igrane prijateljske utakmice pod budnim okom Čeha Emila Berganta koji je donio prvu loptu u grad. Na njima je nastupao i Ružić, koji će kasnije preko Grčke stići do Francuske.
Odlazak stanovništva sposobnog za fudbal iz zemlje nije u potpunosti zaustavio sportska dešavanja. Iako su mnogi već 1915. godine uveliko krenuli ka Grčkoj, u otadžbini su se igrale fudbalske utakmice. One su često organizovane kao paravan okupatoru, da se dokaže da je sve u redu ili da bi se prikupila humanitarna pomoć.
Naravno, nijedna od te dvije stvari nije bila tačna. Fudbalski mečevi koji su bili vrlo posjećeni u gradovima poput Obrenovca, Valjeva, Gornjeg Milanovca, Smederevske Palanke, Kruševca i Kragujevca nisu sakupljali novac za udovice i siročad. Nisu uspjeli da pokažu ni da je sve u najboljem redu u državi koja je već skoro godinu dana krvarila, jer su srpski fudbaleri često bili primorani da igraju protiv vojnika Austrougarske. Povremeno su čak i ratni brodovi sa Dunava prekidali mečeve u Beogradu...
Oni koji su ostali u Beogradu često su i pobjeđivali austrijske vojnike! Na ušću dviju rijeka u glavnom gradu Srbije, postojao je tokom rata fudbalski klub Beograd, sastavljen od predratnih fudbalera koji se nisu povukli iz zemlje. Mogu se naći podaci da su oni riješili u svoju korist svaki odigrani meč protiv austrijskih vojnika, od 1916. pa do kraja rata.
Posljednji meč protiv okupatora fudbaleri Beograda odigrali su na dan probijanja Solunskog fronta i simbolično - upisali pobjedu (1:0).
Priča o#ChristmasTruceje poznata, ali fudbal se igrao i na drugim mestima. General Miloš Vasić gleda utakmicu u blizini Soluna. Božić 1916pic.twitter.com/syyb8VpD9W
— Dusan Mihajilovic (@DusanMih)December 25, 2016
Srpski vojnici u Grčkoj su uspjeli da se oporave, a zatim i zaigraju fudbal. Na Veliki četvrtak, pred Uskrs, prvi koji je srpski narod obilježio van svoje zemlje, upriličena je fudbalska utakmica protiv Grka.
Na njoj su nastupili: Božidar Bota Stanković, Milan Mata Miodragović, Vojislav Vukšić, Bogoljub Mihajlović, Milanče Stefanović, Nikola Krištof, Dušan Nenadović Kiselina, Đorđe Ilić i Ljubiša Ivković.
Utakmice protiv domaćeg stanovništva ili savezničkih vojnika bile su male pobjede u Velikom ratu, ali se glavna stvar za srpski fudbal dešavala još dalje.
Slike stare: Srpski vojnici igraju fudbal na Krfu 1916. godinepic.twitter.com/DecfPfhP22
— Slobodan Milic (@milodan6)April 9, 2018
Odluka da se mladi i talentovani, ono najbolje što Srbija u tom trenutku ima, pošalju na studije na zapad Evrope, donijela je višestruku korist sportu u razorenoj zemlji. Na kraju rata mnogi su se vratili sa fakultetskim diplomama, ali i sa fudbalskim znanjem koje je iskorišćeeno za klubove, takmičenja i reprezentacije.
FRANCUSKA I PRVA REPREZENTACIJA
Tako je pomenuti Jovan Ružić stigao u Francusku, gdje je 1916. postao prvi internacionalac srpskog fudbala. Počeo je da se bavi loptanjem još kao dječak u ekipi Srpski mač, igrao je za Slaviju i Veliku Srbiju, a ostavio je dubok trag i u francuskom fudbalu. Nosio je dres slavnog Sent Etjena, igrao i za Internacional iz Nice u kojoj je tih godina postojala improvizovana reprezentacija sastavljena od Srba, a zatim sa ASF Parizom osvojio gradsko prvenstvo.
Na svom prvom meču u Parizu, Ružić je u pobjedi 16:0 bio strijelac čak osam golova, što je posebno zabilježio u svojim memoarima "Sjećanja i uspomene", objavivši isječak iz pariskog sportskog lista "L'Aute":
"Ružić, srpski internacionalac kome je ovo bila prva utakmica za ASF, bio je veliki golgeter. Veoma visok, brz i sa lijepim udarcem, Ružić je igrač velike klase."
U tom klubu je dobio nadimak ''Topovsko đule'', zbog razornog udarca koji ga je krasio. Bio je dvostruki strijelac u finalu turnira, što je bio jedan od prvih osvojenih trofeja srpskog fudbala.
U Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca vratio se 1919. godine, zaigrao je za Jugoslaviju (i beogradski klub i reprezentaciju nove države), a bio je i učesnik Olimpijskih igara u Antverpenu 1920. godine.
Tokom boravka u Francuskoj, fudbalski pionir Ružić organizovao je nacionalni tim u izgnanstvu. Ekipa sastavljena od srpskih fudbalera, uglavnom onih koji su živjeli u Nici, praktično je bila prva reprezentacija države koja je tek trebalo da nastane. Ogromnu ulogu u ovom poduhvatu imao je i Nikola Simić, nesuđeni sveštenik, koga je zbog te neostvarene želje čitavog života pratio nadimak "Pop".
A, znate li ko je prvi srpski fudbaler u Engleskoj?
Bio je to upravo Nikola "Pop", jer je nastupao za Oksford još davne 1919. godine. Bilo je to baš pred povratak u Beograd, u kom je poslije obukao dres BSK-a i nosio ga je do kraja karijere. Između ostalog, tokom života u Francuskoj bilježio je nastupe za Nicu, Monako, Marsej, Grenobl, Lion i Tuluz, a kao i Ružić bio je reprezentativac nove države nekoliko godina kasnije.
Srpski fudbaleri u Francuskoj: Jovan Ružić, Nikola Simić Pop, Petar Radojković, Radenko Mitrović, Milutin Ristić, dr Labud Kusovac, Dejan Dubajić...
TROFEJ U RIMU I SRPSKI SOKO
Francuska nije bila jedino utočište naših vojnika i fudbalera tih godina. Oporavljeni sa Krfa i drugih grčkih ostrva prebacivali su se i u Veliku Britaniju, Italiju, sjeverne dijelove Afrike...
U tim nesrećnim godinama, vjerovatno najljepša priča o srpskom fudbalu dogodila se u Rimu. Tamo su nekadašnji igrači beogradskog fudbalskog kluba Soko riješili da ožive jednog od giganata predratnog fudbala. Kako im to nije dozvoljeno zbog strogih pravila, oni su se priključili timu Pro Roma (nema veze sa današnjom ''Vučicom''), dodali prefiks Soko i počeli da igraju.
Nakon nekoliko godina dobrih igara protiv timova iz Rima i okoline - a fudbal se u Italiji gotovo normalno igrao tokom rata - Soko Pro Roma je dobio poziv za učešće na gradskom turniru. Svi najbolji fudbaleri italijanske prijestonice igrali su na tim mečevima, a pehar su osvojili mladići iz Srbije!
U finalu ovog neobičnog takmičenja savladan je slavni Lacio (3:2), a prvotimci sroskog kluba iz Rima ubrzo su se vratili u domovinu. I njihova pobjeda u "Vječnom ratu" simbolično je najavila i pobjedu Srbije na frontu.
Srpski fudbaleri u Italiji: Dušan Elezović, Svetozar Kika Popović, Jovan Denić, Živojin Simović, Pavle Bajić, Branislav Veljković, Andrija Kojić, Miloš Simović, Jug Nikašinović...
Soko - Pro Roma 1918.pic.twitter.com/SK0w07ADoH
— Stickerpedia (@Stickerpedia1)November 1, 2020
ANDREJKA I HADŽI, BOG VAS VIDIO!
Zanimljivu fudbalsko-ratnu priču imaju i dvojica čelnika saveza iz vremena kada je reprezentacija Jugoslavije sastavljena od srpskih igrača, bez pomoći Hrvata i Slovenaca, putovala u Montevideo. Junake sa prvog održanog Mundijala upoznali ste kroz filmski serijal Dragana Bjelogrlića, ali mnogi detalji iz njihovih života i danas nisu pretjerano poznati javnosti.
Mihajlo Andrejević Andrejka (glumi ga Vojin Ćetković) bio je dobrovoljac u Prvom svjetskom ratu i zarobljenik u bugarskom logoru. Tokom boravka u toj zemlji povremeno je nosio dres Levskog i FK13, ali je uspio da pobjegne iz Bugarske i priključi se saborcima u Grčkoj. Kasniji sekretar Fudbalskog saveza učestvovao je u probijanju Solunskog fronta.
Fudbal je igrao za BSK i kratko u Austriji, ali njegov najveći doprinos stigao je nakon karijere. Zbog velikog ugleda u evropskom fudbalu bio je jedan od najzaslužnijih za poziv Jugoslaviji na Mundijal u Urugvaju, gdje su 1930. godine blistali Tirke, Moša i Ivica Bek.
Andrejević je još tokom igračke karijere završio Medicinski fakultet, na kom je dvije decenije bio i profesor. Imao je mnogobrojne funkcije pri FIFA, a godinama je bio dio i reprezentacije Jugoslavije.
Na današnji dan 1971. godine, preminuo je dr Kosta Hadži, jedan od osnivača FK Vojvodina i vođa puta naše reprezentacije u Montevideo 1930. godine. Na ovoj slici, pored njega su još Boško Simonović, Mihajlo Andrejević i Milutin Ivković, na brodu tokom putovanja u Urugvaj⛴️⚪️⚽️pic.twitter.com/g3QcYQxt26
— FK Vojvodina (@FKVojvodina1914)October 6, 2019
Doktor Kosta Hadži (glumi ga Srđan Timarov), čija se bista danas nalazi ispred stadiona Vojvodine, bio je jedan od istakutih Novosađana između dva rata i jedan od osnivača ''Stare dame'' srpskog fudbala 1914. godine.
Između ostalog, Kosta Hadži bio je poslanik Velike Narodne Skupštine koja je izglasala prisajedinjenje Banata, Bačke i Baranje Srbiji. Nekoliko dana ranije to su uradili i Sremci, pa je kompletna Vojvodina postala dio nove države.
Na današnji dan, 1898. godine u Vršcu, rođen je dr Kosta Hadži, osnivač FK Vojvodina!#fkvojvodina#kostahadžipic.twitter.com/Ri6ctrUQ2e
— FK Vojvodina (@FKVojvodina1914)November 8, 2016
Ali, to je bilo poslije rata. Gdje je Hadži bio ranije?
Kako je srpska vojska silovito napredovala na kraju rata, a konjica stigla čak i do austrijskog Klagenfurta, osvojene su neke teritorije koje danas više nisu dio naše zemlje. Takva je situacija sa sjevernim dijelovima Baranje, koji danas pripadaju Mađarskoj. Tu se nalazi grad Pečuj, nekada mjesto sa ''debelim'' procentom srpskog stanovništva.
Pri kraju Prvog svjetskog rata, Kosta Hadži je kao istaknuti Srbin u predratnoj Austrougarskoj, bio sekretar Komande posadnih trupa u Pečuju. Godinama kasnije bio je čelnik saveza, ali i svoje Vojvodine koju nikada nije napustio...
Čitajte u petak na MONDU: Predratni fudbaleri koji su uzdigli FK Crvena zvezda