Dok se mnoge zemlje spremaju da obilježe stogodišnjicu početka Prvog svjetskog rata, i dalje se vodi akademska debata o krivcima za izbijanje tog rata
Većina istoričara čije stavove objavljuje Bi-Bi-Si (BBC) vjeruje da najveću odgovornost za rat snose Njemačka i Austrougarska, ali neki ukazuju i na krivicu Rusije, Britanije, Francuske i Srbije.
Ser Ričard Evans, profesor istorije na Univerzitetu Kembridž, smatra da Srbija snosi najveću odgovornost za izbijanje Prvog svjetskog rata.
Evans navodi da su "srpski nacionalizam i ekspanzionizam bili duboko remetilačke sile", a "srpska podrška teroristima Crne ruke izuzetno neodgovorna".
On, međutim, dodaje da "samo malo manje odgovornosti snosi Austrougarska zbog svoje panične i prekomerne reakcije na ubistvo habsburškog prestolonaslednika".
Njemačku najvećim krivcem za Prvi svjetski rat smatra vojni istoričar ser Maks Hejstings koji kaže da ni jedna nacija ne zaslužuje da se samo na nju svali sva odgovornost.
Ali Hejstings smatra da Njemačka to zaslužuje najviše jer je samo ona mogla da zaustavi katastrofu "povlačenjem 'blanko ovlašćenja' Austriji za invaziju na Srbiju".
I Dejvid Stivenson, profesor istorije na fakultetu LSE, smatra da "najveći dio odgovornosti snosi Njemačka" jer je malo vjerovatno da bi "bez njemačke podrške Austrougarska djelovala tako drastično" ali ne tvrdi da je odgovornost samo na njoj.
Srbija je dala Austrougarskoj izvanrednu provokaciju, centralne sile preuzele su inicijativu, a Rusija je uz ohrabrenje Francuske, bila spremna da odgovori, piše Stivenson i dodaje da je i Britanija mogla da doprinese da se izbegne rat da je ranije razjasnila svoj stav.
Džon Rol, profesor istorije na Univerzitetu Saseks, smatra da su Austrougarska i Nemačka odgovorne za početak rata koji je, po njemu, izbio kao rezultat zavjere vlada carske Njemačke i Austrougarske, mada u nadi da će Britanija ostati po strani.
Da odgovornost za rat snose Austrougarska i Njemačka vjeruje i doktor Anika Mombauer sa britanskog Otvorenog univerziteta koja kaže da se rat mogao izbjeći da je Njemačka odbila da pruži podršku Austriji, umjesto što ju je hrabrila.
Prva reakcija na ubistvo Franca Ferdinanda 28. juna 1914. je da se traži nadoknada od Srbije za koju se smatralo da stoji iza zavjere, ali, kako dodaje, diplomatska pobjeda je smatrana bezvrednom i austrijski političari su se odlučili za rat za šta im je bila potrebna podrška glavnog saveznika Njemačke.
Mombauer dodaje da su i Njemačka i Austrougarska znale da je gotovo izvjesno da će Rusija priteći u pomoć Srbiji i da će pretvoriti lokalni rat u evropski, ali su bile spremne da "preuzmu rizik".
Profesor sa Univerziteta u Volverhamptonu Geri Šefild takođe kaže da su "rat počele vođe Njemačke i Austrougarske" i da je Beč iskoristio ubistvo Ferdinanda da pokuša da uništi balkanskog rivala, Srbiju.
I on smatra da je to urađeno "uz puno saznanje da je malo vjerovatno da će zaštitnik Srbije, Rusija, ostati po strani i da time može da dovede do opšteg evropskog rata", a da je Njemačka dala Austriji bezuslovnu podršku, takođe svjesna mogućih posljedica.
Sličnog je mišljena i doktor Katriona Penel sa Univerziteta Egziter, koja kaže da "političari i diplomate u Njemačkoj i Austrougarskoj moraju da snose odgovornost za širenje lokalizovanog balkanskog sukoba na Evropu i kasnije na globalni rat".
Njemačka je, pateći od svojevrsnog kompleksa "mlađeg djeteta" u porodici evropskih imperija, vidjela priliku da preustroji odnos snaga sebi u korist preko osvajačkog rata, navodi ona i dodaje da je 5. jula 1914. Njemačka dala "blanko ček" podrške oslabljenoj Austrougarskoj, iako je bilo vjerovatno da će to izazvati rat sa Rusijom, saveznicom Francuske i Velike Britanije.
Prema njenim riječima, ne treba zanemariti ni austrougarski ultimatum Srbiji 23. jula koji je bilo takoreći nemoguće prihvatiti, pa je reakcija Srbije utrla put da se 28. jula proglasi rat.
Doktor Heder Džons, sa fakulteta LSE u Londonu, pored Njemačke i Austrougarske u krivce svrstava i Rusiju. Sarajevski atentat je, kako navodi, bio izgovor, a širi evropski rat je usledio pošto je Rusija stavila vojsku u ratno stanje i prije nego što su potpuno iscrpljene sve opcije za mir.
"Ovo je zaplašilo Njemačku da iz predostrožnosti objavi rat Rusiji, ruskom savezniku Francuskoj, i da krene u brutalnu invaziju, djelimično preko Belgije čime je uvukla i Britaniju, branioca belgijske neutralnosti i zemlje koja podržava Francusku", kaže ona.
Gerhard Hiršfeld, profesor istorije na Univerzitetu u Štutgartu, odgovornima za početak rata, pored Austrougarske i Njemačke, smatra i Rusiju, Francusku, Britaniju i Srbiju.
On kaže da je odluka da se krene u rat zbog "relativno minorne međunarodne krize" bila rezultat fatalne mešavine pogrešne političke procjene, straha od gubitka prestiža i tvrdoglavog pridržavanja svih strana vojnih i političkih saveza.
I Šon Makmikin, sa Univerziteta Koč u Istanbulu, vjeruje da su za rat odgovorni svi - Austrougarska, Njemačka, Rusija, Francuska, Britanija i Srbija.
On ukazuje da je tačno da Njemačka snosi odgovornost jer je ohrabrila Austrougarsku da zauzme čvrst stav prema Srbiji, ali i da "bez terorističke zavjere pokrenute u Beogradu, Nijemci i Austrijanci ne bi bili suočeni sa tim užasnim izborom".
Makmikin navodi da su vođe u Berlinu i Beču pokušale da "lokalizuju" sukob na Balkan ali da je odluka Rusije, pošto je Sankt Peterburg dobio svoj "blanko ček" od Pariza da evropeizuje austrougarsko-srpski sukob, proizvela prvo evropski, a zatim ulaskom Britanije i svjetski rat.
(Beta, Foto: wikimedia.org)