Srbija danas obilježava dan sjećanja na žrtve vojne operacije NATO, u kojoj je ubijeno i ranjeno više od 9.000 ljudi.
Danas se navršava deset godina od početka NATO bombardovanja SR Jugoslavije tokom koga je poginulo oko 3.500 ljudi, dok se direktna šteta procjenjuje na oko 30 milijardi dolara.
Bombardovanje su 1999. godine, bez saglasnosti Savjeta bezbjednosti UN, provele armije 19 članica sjevernoatlantskog vojnog saveza.
Tokom 78 dana vazdušne akcije nazvane "Milosrdni anđeo" ubijeno je 2.500 civila, među kojima 89-oro djece, dok je ranjeno 12.500 osoba. O broju preminulih od malignih oboljenja izazvanih zakašnjelim dejstvom bombi sa osiromašenim uranijumom nema preciznih podataka.
Bilo je to prvi put u 50 godina postojanja da je NATO krenuo u rat protiv zemlje koja nije ugrožavala nijednu članicu Alijanse, koja je bila članica UN i koja je napadnuta bez saglasnosti Savjeta bezbjednosti UN.
U 2.300 vazdušnih udara širom zemlje teško je oštećena infrastruktura, srušeno je 148 stambenih objekata, 62 mosta, oštećeno 300 škola, bolnica i državnih institucija, kao i 176 spomenika kulture. Uništena je trećina elektronskih kapaciteta zemlje, bombardovane dvije rafinerije nafte sa teškim ekološkim posljedicama.
Prema procjenama stručnjaka, direktna šteta od bombardovanja iznosila je oko 30 milijadi dolara.
Uz upotrebu najubojitijeg oružja, Sjevernoatlantska alijansa je u ratu protiv SR Jugoslavije upotrijebila i zabranjeno naoružanje i izručila 36.000 "kasetnih bombi" i 15 tona municije sa radioaktivnim primjesama, kojom je bombardovano ukupno 112 lokacija.
Naredbu za pokretanje vazdušnih operacija protiv Jugoslavije izdao je tadašnji generalni sekretar NATO-a Havijer Solana 23. marta 1999. godine i tu odluku obznanio istog dana putem medija.
Sljedećeg dana, 24. marta, oko 20.00 časova počelo je bombardovanje Jugoslavije udarima krstarećih raketa po vojnim i civilnim ciljevima širom Srbije i Crne Gore.
Te je večeri tadašnji njemački kancelar Gerhard Šreder u obraćanju naciji obavijestio kako je počelo bombardovanje "vojnih ciljeva" u Jugoslaviji da bi se prekinule "dalje teške povrede ljudskih prava i spriječila teška humanitarna katastrofa na Kosovu".
Akcija NATO-a uslijedila je bez odluke Savjeta bezbjednosti UN, poslije neuspješnih pregovora u Rambujeu i Parizu tokom februara i marta 1999. godine o rješenju krize na Kosovu i Metohiji.
Ključni povod koji je iskorišćen za bombardovanje SR Jugoslavije bili su događaji u kosovskom selu Račak, kada su u januaru 1999. godine leševi 45 albanskih terorista pod uticajem tadašnjeg šefa misije OEBS-a na Kosovu Vilijama Vokera proglašeni civilima, a za njihovo ubistvo optužene srpske snage bezbjednosti.
U posljednjoj presudi Haškoj tribunala protiv petorice najviših policijskih, vojnih i državnih srpskih zvaničnika nedavno osuđenih na visoke kazne zatvora za ratne zločine na Kosovu i Metohiji, taj slučaj nije ni bio obuhvaćen zbog, kako je navedeno, "nejasnoća".
U udarima NATO aviona najviše poginulih bilo je u napadima na putnički voz na mostu u Grdeličkoj klisuri, na zgradu RTS-a u Beogradu, na Surdulicu, na putnički autobus kod mjesta Lužani kod Prištine, na Niš kasetnim bombama, i na kraju najteži napad na civile izvršen je 14. maja na kolonu albanskih izbjeglica kraj Prizrena.
Napad koji je dobio najveću medijsku pažnju bio je onaj u maju na zgradu Ambasade Kine, smještenu među stambenim zgradama na Novom Beogradu, koji je izazvao veliku diplomatsku napetost između vlada te države i SAD.
U tom napadu ubijena su tri kineska službenika Ambasade. NATO je ovu navodnu grešku opravdao "zastarjelim mapama".
Intervenciju NATO-a karakterisala je snažna propagandna kampanja, u kojoj se naročito lažima isticao portparol Alijanse Džejmi Šej.
NATO je tvrdio kako se napadaju samo vojni ciljevi čistim pogocima, a civilne žrtve nazvane su "kolateralnom štetom", pojmom koji je izazvao negodovanje javnosti čak i u zemljama čije su snage učestvovale u bombardovanju, kao što je bila Njemačka, gdje je pojam "kolateralna šteta" iste godine proglašen za "ne-riječ" godine.
Intervencija NATO-a je poslije više diplomatskih inicijativa okončana potpisivanjem Vojno-tehničkog sporazuma o povlačenju jugoslovenskih snaga bezbjednosti sa Kosova koji su jugoslovenske snage napustile 20. juna. Skupština Jugoslavije je 24. juna ukinula ratno stanje.
Poslije intervencije NATO-a uveden je međunarodni protektorat nad Kosovom i Metohijom, čije su privremene institucije 17. februara 2008. jednostrano proglasile nezavisnost pokrajine.
Srbija je zbog napada tužila osam članica NATO-a (među njima nisu bile SAD i Španija) Međunarodnom sudu pravde, ali je taj sud 2004. godine odbacio tužbu uz obrazloženje da nije nadležan za spor, jer SRJ u vrijeme podnošenja tužbe nije bila članica UN.
Samo nekoliko godina kasnije isti sud prihvatio je tužbe BiH i Hrvatske protiv Srbije za genocid protiv Srbije, ne uvažavajući isti argument Beograda - da SRJ nije bila članica UN u vrijeme podnošenja tužbi.
Na desetu godišnjicu početka NATO bombardovanja, u Srbiji će se danas oglasiti sirene za uzbunjivanje na teritoriji čitave Srbije u znak sjećanja na sve nevino nastradale u bombardovanju.
Vlada Srbije pozvala je sve građane da tokom oglašavanja sirena obustave svoje aktivnosti i minutom ćutanja odaju počast svim nevino postradalima.
Prvi čas u osnovnim i srednjim školama u Srbiji počeće takođe minutom ćutanja.
Vlada Srbije će danas u 9.30 časova održati javnu sjednicu na kojoj će govoriti premijer Mirko Cvetković, a ministri će istog dana, prema utvrđenom programu, položiti vijence u 12.00 časova na lokalitetima najvećih stradanja iz razdoblja NATO bombardovanja, kao i kraj memorijala koji čuvaju sjećanje na sve nevino postradale civile, pripadnike oružanih snaga i Ministarstva unutrašnjih poslova.
Danas u 20.00 časova u Centru "Sava" biće održana nacionalna konvencija "Srbijo pamti", na kojoj je najavljeno učešće mitropolita crnogorsko-primorskog Amfilohija, kao izaslanika Njegove svetosti patrijarha srpskog Pavla, te bivšeg predsjednika SRJ Vojislava Koštunice. Na konvenciji će biti pročitana i poruka patrijarha Ruske pravoslavne crkve, a očekuje se i odlazak ruskog reditelja i glumca Nikite Mihalkova.
(Srna)