Poljska je zahvaljujući oštrim ekonomskim reformama i "šok terapiji" u posljednje dvije decenije prešla put od siromašne zemlje do ekonomskog čuda Evrope.
Prema najnovijim podacima Svjetske banke, Poljska je dostigla Japan po BDP-u po glavi stanovnika, prilagođenom kupovnoj moći, i sada je na putu da ga pretekne.
BDP po glavi stanovnika Poljske je 49.464 dolara, dok je japanski 50.206 dolara. Poređenja radi, Ujedinjeno Kraljevstvo ima 58.906 dolara. Ova brojka pokazuje koliko se poljska ekonomija transformisala u posljednje dvije decenije.
Prije dvadeset godina, Poljska je imala samo 48 odsto prosječnog BDP-a po glavi stanovnika Evropske unije. Danas je ta brojka porasla na 82 procenta, što je izjednačeno sa Portugalom. Poljska ekonomija se udvostručila u posljednjih 20 godina, sa rastom koji je bio brži od bilo kog od njenih suseda u Centralnoj Evropi i dvostruko veći od prosjeka OECD-a.
Prosječan godišnji rast poljskog BDP-a od 1996. do 2024. godine iznosio je 3,88 odsto, sa rekordnih 7,1 odsto u 2007. godini. U istom periodu, stopa nezaposlenosti pala je sa preko 20 odsto na samo 2,6 odsto - znatno ispod proseka Evropske unije (5,8 odsto) i evrozone (6,2 odsto). Očekuje se rast od 3,4 procenta u 2025. godini, vođen reformama i investicijama pokrenutim evropskim fondovima.
Ekonomski uspjeh Poljske je jedan od najimpresivnijih u Evropi u poslednjih 30 godina. Od siromašne postsocijalističke zemlje koja je prolazila kroz tešku tranziciju 90-ih godina, Poljska je izrasla u jednu od najdinamičnijih ekonomija u EU.
Sve je počelo sa Solidarnošću i "šok terapijom"
Otkako je Poljska prešla na višepartijski sistem i odbacila socijalistički ekonomski sistem, postignut je ogroman napredak. Višepartijska i kapitalistička Poljska je uspostavljena pod vođstvom sindikata Solidarnost, koji je prerastao u pokret, a zatim u stranku i dobitnika Nobelove nagrade za mir, Leha Valense.
Odmah su pokrenute ekonomske i političke reforme sa ciljem što bržeg udaljavanja od socijalizma i jednopartijske vladavine. Već 1989. godine kreiran je plan za takozvanu "šok terapiju", skup ekonomskih politika uvedenih sa namjerom da izazovu nagli prelaz iz socijalizma u kapitalizam, nazvan "Balcerovičev plan" po tadašnjem ministru finansija.
Omogućen je bankrot državnih preduzeća, koja su do tada održavana u životu bez obzira na to da li su bila produktivna, profitabilna i održiva. Zabranjeno je finansiranje deficita državnog budžeta emisijom novog novca od strane centralne banke. Ukinuti su preferencijalni krediti državnim preduzećima, a kamatna stopa je vezana za inflaciju.
Rast plata koji prelazi inflaciju, koja je te godine prešla 200 procenata, bio je zabranjen. Stranim državljanima i kompanijama je dozvoljeno da investiraju u Poljskoj i slobodno prebacuju profit u inostranstvo. Nacionalna valuta je konvertovana u valutu kojom se slobodno trguje na međunarodnom tržištu. Međunarodne finansijske institucije sa Zapada, Međunarodni monetarni fond (MMF) i Svetska banka takođe su pomogle.
Prve dvije godine nakon "šok terapije" pratila je velika kriza, ali se rast BDP-a vratio 1992. godine. Do 1995. godine zemlja se već vratila na nivo pre reformi. Od tada, ekonomija je rasla mnogo brže nego u razvijenim zemljama Zapadne Evrope, a 2003. godine Poljska se pridružila EU.
To je jedina država članica EU koja je izbegla krizu iz 2008. i jedna od rijetkih u svijetu (osim siromašnih). BDP po glavi stanovnika prilagođen razlikama u cijenama bio je jedna trećina njemačkog 1995. godine, a dve trećine 2021. godine.
Danas je Poljska neophodan dio ekonomije EU i industrijska sila u usponu. Dok je u EU udeo industrijskih radnika (uključujući i građevinski sektor) kontinuirano opao, sa 34 procenta u 1991. na 25 procenata u 2019. godini, Poljska je uspjela da očuva industrijski sektor. Ima veći procenat industrijskih radnika nego Kina.
Glavne prednosti Poljske su njena strateška lokacija, velika populacija, članstvo u Evropskoj uniji, ekonomska stabilnost, obrazovana radna snaga i stabilne javne finansije. Bankarski sektor je stabilan, a pored otvorenog tržišta, EU je potpisala 37 bilateralnih trgovinskih i investicionih sporazuma sa zemljama kao što su Iran, Bangladeš, Čile, Argentina, Kanada i druge.
Saobraćajna veza sa Njemačkom i geografski položaj u srcu Evrope omogućavaju kompanijama da snabdijevaju ogromno tržište iz Poljske u kratkom vremenskom periodu i uz niske troškove. To je tradicionalno fiskalno odgovorna zemlja, sa javnim dugom manjim od 50 procenata BDP-a, a stanovništvo je manje zaduženo nego u drugim zemljama EU.
Strani investitori najčešće kao probleme navode sporost državne birokratije i nisku mobilnost radne snage.
(Index/MONDO)
