Najvažniji svjetski događaji u 2008.

Predsjednički izbori u SAD

Izbor Baraka Obame za predsjednika SAD označen je kao istorijski događaj i kao novi početak i za SAD i za svijet. Obama, koji je kao kandidat Demokratske stranke pobijedio republikanca Džona Mekejna, prvi je predsjednik Afroamerikanac i tokom izborne kampanje ocjenjivan je kao simbol nade i energije.

Obamu na mjestu šefa države čekaju mnogi izazovi, a prije svih ekonomska kriza izazvana havarijom američkog finansijskog tržista, koja se lančano proširila na cijeli svijet. Pobjednik na 56. predsjedničkim izborima u SAD rođen je 4. avgusta 1961. godine na Havajima, sin je Kenijca i bele Amerikanke. Jedan od najmlađih šefova Bijele kuće i, od utemeljenja države, njen 44. glavni stanar, završio je političke nauke na Univerzitetu Kolumbija u Njujorku, a pravo doktorirao na Harvardu.

Finansijska kriza

Krahom američke investicione banke Liman braders (Lehman Brothers), a potom i smanjenjem rejtinga Američke internacionalne grupe (AIG), najveće svjetske institucije za osiguranje, započela je najveća finansijska kriza od tridesetih godina prošlog vijeka, koja se munjevito proširila na veći dio svijeta.

Strahovanje investitora zbog globalne krize uticalo je na strmoglav pad akcija na berzama, a ekonomski stručnjaci prognoziraju da će makroekonomske posledice zbivanja na finansijskom tržištu i u 2009. biti produžavanje kreditne krize i poslovno nepovjerenje.

Američka vlada izdvojila je ogromna sredstva da bi spasla finansijski sistem opterećen dugovima i da bi dijelom otkupila nenaplative hipotekarne zajmove, što isto čine i Evropa, Japan, Kina i ostali.

Rusko-gruzijski konflikt

Rusko-gruzijski sukob, započet ulaskom vojnih snaga Gruzije u otcijepljeni region Južnu Osetiju s namjerom da ga vrati pod svoj suverenitet, a završen ruskom intervencijom (koja je tamo imala mirovne snage) i priznanjem nezavisnosti Južne Osetije i Abhazije, samo je jedan od nekoliko zamrznutih ili "kontrolisanih" konflikta na teritoriji bivšeg Sovjetskog Saveza.

Svojom intervencijiom, Rusija je željela da potvrdi Gruziji da se protivi njenom članstvu u NATO, a Zapadu, s kojim je ponovo zaoštren odnos, da poruči da postoje granice zapadnog vojnog saveza prema istoku.

Krajem avgusta Rusija je i zamrzla vojnu saradnju sa NATO-m, a u septembru je EU zbog Gruzije zamrzla nastavak pregovora s Rusijom o novom sporazumu o strateškom partnerstvu. U oktobru, Rusija je predala posmatračkoj misiji EU kontrolu nad tampon zonama oko Južne Osetije i Abhazije.Bilans tog sukoba su desetine hiljada izbeglih iz Južne Osetije i humanitarna katastrofa u glavnom gradu te pokrajine.

Irsko "NE" Lisabonskom ugovoru

Građani Irske odbacili su na referendumu 12. juna Lisabonski ugovor o reformi Evropske unije koji je od 1. januara 2009. trebalo da omogući lakše funkcionisanje EU i otkloni institucionalne prepreke za njeno dalje širenje. Irsko "ne" otvorilo je institucionalnu krizu u EU jer Lisabonski ugovor ne može da stupi na snagu dok ga ne ratifikuje svih 27 članica.

Irska vlada je u decembru nagovijestila spremnost da razmotri održavanje novog referenduma o Lisabonskom ugovoru, ako bi se u njega unijele izmjene koje bi zadovoljile irske glasače. Glavni irski zahtjevi odnose se na vojnu neutralnost zemlje, njenu fiskalnu autonomija, a Irci traže i da se ne dovodi u pitanje zabrana abortusa i da ostane sadašnji princip da svaka zemlja EU ima svog komesara.

Lisabonski ugovor ratifikovale su do sada sve članice EU izuzev Češke i Irske, a Irska je jedina koja je, po ustavu, o tome morala da odlučuje na referendumu.

Izbor Medvedeva

Ubjedljiva pobjeda apsolutnog favorita za šefa ruske države Dmitrija Medvedeva, prvog potpredsjednika vlade Rusije, nije predstavljala nikakvo iznenađenje, ali je otvorila pitanje suštinske vlasti u toj zemlji i budućeg političkog pozicioniranja tadašnjeg predsjednika Vladimira Putina.

Medvedeva je za svog nasljednika izabrao upravo Putin, kome je isticao drugi predsjednički mandat, ali je prihvatio mjesto premijera. Na samom početku te kombinatorike se špekulisalo da će Medvedev, predlogom izmjene ustava, prokrčiti put Putinu ka trećem predsjedničkom mandatu. To se krajem godine i dogodilo-Medvedev je predložio, a ruska Duma usvojila, amandmane na Ustav prema kojima se mandat predsjednika države produžava sa četiri na šest godina, a poslanika Dume sa četiri na pet godina.

U Moskvi se smatra da se time utire put premijeru Vladimiru Putinu za ponovni dolazak na mjesto šefa države, i to na rok od šest godina.

Odlazak Kastra s vlasti

Kubanski lider Fidel Kastro koji je bio na čelu Kube od 1959. ozvaničio je 19. februara odluku da se poslije gotovo pola veka povlači sa svih državnih funkcija. Kastro (82) je prestao da se pojavljuje u javnosti još u julu 2006, zbog bolesti, ali i dalje iznosi svoje političke stavove u kolumnama koje redovno piše za državne medije i prima strane državnike koji dolaze na Kubu.

Na čelu države naslijedio ga je mlađi brat Raul Kastro (77) koji je po dolasku na vlast saopštio da je "Fidel nezamjenjiv" i da će nastaviti da sluša njegove savjete, ali i nagovijestio promjene - počev od ukidanja zabrane kupovine mobilnih telefona, kompjutera i odlaska u hotele "za strance", pa do nagovještaja susreta predsjednika Kube i predsednika SAD.

Hrvatska i Albanija u NATO

Poziv za ulazak Abanije i Hrvatske u NATO ocijenjen je kao istorijski korak za Balkan, uz navođenje da se taj region za samo jednu deceniju "transformisao iz oblasti obuzete ratom u oblast koja doprinosi međunarodnom miru i stabilnosi".

Generalni sekretar NATO Jap de Hop Shefer rekao da će ulazak Hrvatske i Albanije u NATO biti "blagoslov za jugoistočnu Evropu i snažan dokaz da jugoistočna Evropa može da odbaci svoju tragičnu prošlost".

Potpisujući sporazume o ulasku Hrvatske i Albanije u NATO, američki predsjednik Džordž Buš je izrazio podršku SAD članstvu u NATO i Gruziji, Ukrajini, BiH i Crnoj Gori, i rekao da su "za Srbiju otvorena vrata članstvu u NATO, ako izabere taj put".

Terorizam u Indiji

U seriji eksplozija i simultanih terorističkih napada na indijski finansijski centar Mumbaj krajem novembra poginulo je oko 200, a ranjeno više od 300 ljudi.

Naoružani teroristi nasumice su otvarali vatru na desetak lokacija u bivšem Bombaju, uključujući luksuzne hotele i restorane, jevrejski centar, željezničke stanice i bolnice. Nakon akcije koja je trajala tri dana policija je saopštila da su svi teroristi ubijeni. Indijske vlasti vjeruju da je riječ o teroristima koji imaju bazu u jednoj od susjednih zemalja.

U telefonskom razgovoru s jednom indijskom televizijom napadači su tražili pregovore s vladom i tom prilikom su pominjali ubistva muslimana u Kašmiru, oko kojeg se Indija i Pakistan spore i koji je bio povod za dva rata između tih zemalja.

Oslobođena Ingrid Betankur

Kolumbijska političarka francuskog porijekla Ingrid Betankur poslije šest godina oslobođena je iz zatočeništva pripadnika Revolucionarnih oružanih snaga Kolumbije (FARC). Ingrid Betankur je oteta 2002, tokom kampanje za predsjedničke izbore u Kolumbiji, na kojima je bila kandidat ekološke stranke.

Oslobođena je akcijom kolumbijske vojske, pošto je zbog ugroženog zdravlja njena sudbina privukla međunarodnu pažnju, a posebno pažnju Franucske i predsjednika Nikole Sarkozija koji je po dolasku na vlast saopštio da će oslobađanje Ingrid Betankur biti jedan od njegovih spoljnopolitičkih prioriteta. Vjeruje se da pripadnici FARC, u nekom od logora u džungli drže zatočene još oko 20 političara, policajaca i vojnika.

Morski pirati

Piraterija u vodama Roga Afrike i na drugim mjestima uzela je tokom 2008. toliko maha, da su se tim problemom bavili UN, NATO, EU, a pokrenuta je i međunarodna akcija za borbu protiv gusara. Iako moderne piraterije ima u više regiona svijeta, posljednjih godina je najgora situacija u blizini somalijske obale, gdje skoro svake sedmice gusari otimaju brodove za koje traže velike otkupnine.

Vojne snage NATO i EU pokušavaju da zaštite teretne brodove koji koriste pomorski koridor između Evrope i Azije i koji je jedna od najprometnijih trgovinskih ruta.

Drastično povećan broj napada u somalijskim vodama u ovoj godini povećao je troškove osiguranja za špediterske firme i čak natjerao neke kompanije da promijene rutu brodova, koji sad idu oko Rta dobre nade na krajnjem jugu Afrike.

(Beta, foto AP)