Američke snage u Drugom svjetskom ratu oslobodile su na današnji dan 1945. godine najstariji njemački koncentracioni logor Dahau, koji su nacisti osnovali 1933. godine. U njemu je ubijeno oko 70.000 ljudi, uključujući 6.000 Jugoslovena, a najviše Srba.
Dahau je bio nacistički koncentracioni logor i prvi otvoren u Njemačkoj. Nalazio se na mjestu napuštene fabrike municije kod srednjovjekovnog grada Dahaua, 16 kilometara sjeveroistočno od Minhena u Bavarskoj.
Logor je otvoren u martu 1933. i bio je prvi "redovni" koncentracioni logor koji je osnovala koaliciona vlada nacional-socijalista i Njemačke nacionalne narodne stranke, koja je raspuštena 6. jula 1933.
Hajnrih Himler, šef policije u Minhenu i kasnija desna ruka nacističkog lidera Adolfa Hitlera, zvanično je opisao logor kao "prvi koncentracioni logor za političke zatvorenike".
Ukupno je više od 200.000 zatvorenika bilo smješteno u Dahau.
Procjenjuje se da je 25.613 zatvorenika umrlo samo u glavnom logoru i još najmanje 10.000 u okolnim logorima. Mnogi su umirali i od bolesti i neuhranjenosti, a bilo je i samoubistava.
Početkom 1945. pojavila se epidemija tifusa, od kojeg je umro veliki broj slabijih zatvorenika.
Uz mnogo veći logor Aušvic, Dahau je postao simbol nacističkih koncentracionih logora. Dahau je drugi logor koji su oslobodile britanske i američke snage.
ZNAMENITI SRBI U LOGORU
Uz hiljade jugoslovenskih logoraša, u Dahau su bile zatočene mnoge ugledne ličnosti srpske nacionalnosti.
Među njima su bili najpoznatiji velikodostojnici Srpske pravoslavne crkve patrijarh srpski Gavrilo i episkop Nikolaj Velimirović.
Uz njih su bili i general Mihajlo Nedeljković (koji nije preživio Dahau), profesor Univerziteta u Beogradu Vladeta Popović, advokat Tripko Žugić, koji je bio i pomoćnik ministra unutrašnjih poslova u vladi generala Dušana Simovića, te diplomata i generalni konzul Radovan Šumenković...
Od poznatijih Srba u Dahauu su bili zatočeni violinista Vlastimir Pavlović Carevac, novinar i prevodilac Nenad Jovanović, španski borac Simo Čučković...
Poznati glumac, reditelj i književnik Stevo Žigon je dvije godine proveo u ovom logoru.
Patrijarh Gavrilo i vladika Nikolaj Velimirović su po dolasku njemačkih okupatora proglašeni za narodne neprijatelje i ratne zločince i zatvoreni u Dahau. Ostali su u internaciji čak godinu i po nakon završetka rata.
KOMANDANT LOGORA SPASIO ŽIVOTE PATRIJARHU I VLADICI
Oni su preživjeli spletom čudesne okolnosti - vladika Nikolaj Velimirović proveo je sa komandatom logora Johanom Adlerom u internatu u Bernu 1908. godine dva mjeseca u istoj sobi.
Tada je Adler spremao doktorat iz istorije, a vladika Nikolaj iz teologije. Doktorska tema vladike Nikolaja bila je vjera u Hristovo vaskrsenje, kao osnovna dogma apostolske crkve, a Adlerova - Sveti Franjo Asiški, osnivač monaškog reda franjevaca.
U zloglasnom logoru Adler je iznudio istragu i saslušavanje vladike Nikolaja i patrijarha Gavrila pred esesovcima i ispitivao ih je sedam uzastopnih dana, kako bi dobio na vremenu i spasio im živote.
Na kraju je proglasio da nemaju krivice, jer je bio svjestan da Hitler Nijemce vodi u propast.
AMERIČKI VOJNICI, U ZNAK ODMAZDE, STRELJALI ČUVARE LOGORA
U nehumanim uslovima harale su bolesti i umiralo se i od zaraze, pa je 1944. godine tifus odnio oko 15.000 života.
U logoru su bile 32 barake, a u svakoj četiri prostorije sa po 200 logoraša, a njihov broj se stalno mijenjao.
Trećina svih logoraša bili su Jevreji, a bilo je i dosta Srba, Roma i drugih "neistomišljenika", kako su ih nacisti nazivali.
Kada su američki vojnici ušli u Dahau zatekli su jeziv prizor. Ljudi su bili pravi kosturi sa kojih je samo visila koža.
U tom koncentracionom logoru nacisti su Jevreje tretirali poput "zamoraca", izvodeći na njima eksperimente, mučeći ih i izgladnjujući.
Prilikom oslobađanja logora američki vojnici su pronašli 39 vagona pored kampa, a većina je bila napunjena ljudskim tijelima.
Zbog toga su poredali 50 nacističkih vojnika koje su u zatekli u logoru i streljali ih, a taj čin se smatra odmazdom za Dahau.
"Nema uzimanja zarobljenika!", vikali su vojnici kada su ugledali stravični prizor i izmučene logoraše.