Rijetko koji srpski turista je prošao kroz Solun, a da bar jednom nije svratio na čuveno srpsko vojničko groblje.
Srpsko vojničko groblje u Solunu nalazi se na Zejtinliku gdje su smješteni grobovi srpskih, francuskih, italijanskih, engleskih i ruskih vojnika poginulih u borbama i proboju Solunskog fronta u Prvom svjetskom ratu.
Kompleks groblja je podignut na prostoru na kome se od 1916. godine nalazila Glavna vojna poljska bolnica srpske vojske, koja je nakon Albanske golgote i oporavka na Krfu, zajedno sa saveznicima započela proboj fronta i kasnije oslobađanje Srbije i svih južnoslovenskih krajeva.
U sklopu bolnice je prvo nastalo groblje za preminule koje je vremenom preraslo u današnji kompleks.
Po okončanju ratnih dejstava odlučeno je da se na zajedničkom groblju sahrane svi poginuli ratnici na Solunskom frontu. Za mjesto je određen plato na Zejtinliku.
Pripreme za ovaj poduhvat počele su 1926. godine, kada Savo Mihailović biva postavljen na čelo grupe koja je dobila zadatak da prikupi posmrtne ostatke izginulih ratnika raštrkanih po širokom prostoru na kom su se vodile borbe na Solunskom frontu. Oni su obišli oko 250 grobalja, ekshumiravši poginule ratnike, koje su potom prenijeli sa svim poznatim o njima na prostor budućeg groblja.
Idejno rješenje izgleda srpskog vojničkog groblja dobijeno je iste godine na konkursu, a djelo je arhitekte Aleksandra Vasića čiju je ideju razradio Nikolaj Krasnov. Sav materijal za izgradnju groblja poticao je iz Srbije, gdje je prethodno i obrađen. Zbog toga su pripreme za početak gradnje trajale do 1933. godine jer je trebalo pripremiti velike količine tesanog kamena za izgradnju mauzoleja, kapele i kosturnice i oko 2 000 mermernih krstova.
Oko srpskog dijela groblja posađeni su čempresi koji su tu dopremljeni kao mlade sadnice iz Hilandara da bi stvorile svojevrsnu vječnu stražu palim borcima za slobodu. Mozaike na kapeli je radila poznata grčka umjetnica Voila po motivima srpskih srednjovjekovnih fresaka.
Završni radovi izgradnje otpočeli su 1933. godine pod rukovodstvom arhitekte Budimira Hristodula, jednog od 1300 kaplara (čuvena vojna jedinica iz Prvog svjetskog rata). Privedeni su kraju krajem 1936. godine, da bi 11. novembra 1936. na Dan primirja u Prvom svjetskom ratu, bilo obavljeno je svečano osvećenje mauzoleja sa kapelom i kosturnicom.
Po čemu je čuven Zejtinlik: Groblje gdje počivaju pali vojnici sa Solunskog fronta čuvaju čempresi sa Hilandara
Grčka je besplatno ustupila zemljište za izgradnju kompleksa od 7.000 m2, a sav materijal i rad na izgradnji je oslobodila carina i poreza.
Zejtinlik je dobio ime po turskoj riječi za ulje (zejtin) jer je nekada na tom prostoru, u doba otomanske imperije bila pijaca za prodaju ulja. Tokom višedecenijskog razvoja Solun se proširio i danas se srpsko vojničko groblje na Zejtinliku nalazi u gradu u blizini jednog od gradskih trgova zvanog Metaksa.
Nakon izgradnje groblje je postalo stecište kako preživjelih ratnika i porodica poginulih, tako zahvalnih ljudi iz Srbije i drugih krajeva gdje žive Srbi, koji su to dolazili da bi se poklonili sjenima onih koji su pali na pragu otadžbine za njenu slobodu. Tokom kratkog niza godina u sklopu groblja je nastao svojevrstan muzej predmeta, knjiga i relikvija koje su tu donosili posjetioci što je i sada običaj: ako svratite na Zejtinlik uvijek ćete zateći i tek donesenu rakiju da se popije, za pokoj duše.
Od glavnog ulaza vodi široka staza do kosturnice sa kriptom nad kojom je podignuta kapela u modernizovanom srpsko-vizantijskom stilu. Na prednjoj strani mauzoleja je mozaik Svetog arhangela Mihaila po motivima freske iz manastira Manasija ispod koga su stihovi Vojislava Ilića Mlađeg.
Neznani tuđinče, kad slučajno mineš
Pored ovog svetog zajedničkog groba,
Znaj, ovde su našli večno utočište
Najveći junaci današnjega doba!
...
Stihovi pjesnika su i sa druge strane Mauzoleja i kapele, kao i na ulazu u kriptu. Unutrašnjost kapele ukrašena je natpisima svih jedinica koje su učestvovale na Solunskom frontu i glavnih bojišta na njemu.U kapeli dominira veliki polijelej sačinjen od ispaljenih topovskih čaura na Solunskom frontu čija masa prelazi 200 kg.
Od ulaza se stepenicama silazi u veliku prostoriju u kripti od koje vodi veliki hodnik do centralne prostorije od koje se račvaju bočni hodnici u čijim se zidovima nalaze mermerne ploče sa imenima poginulih koji su tu sahranjeni. Grobni mir krpite tek s` vremena na vreme remete zvuci pjesme „Tamo daleko“.
Srpsko groblje predstavlja centralni dio kompleksa na Zejtinliku. U kosturnici je sahranjeno 5.580 srpskih ratnika stradalih na Solunskom frontu. Oko mauzoleja (kapele sa kosturnicom) nalazi se deset parcela u kojima je sahranjeno 1.448 srpskih ratnika.
Pored toga tu su i dvije zajedničke grobnice: 78 nepoznatih srpskih ratnika prenijetih sa Solunskog fronta i 217 nepoznatih srpskih ratnika - zarobljenika prenijetih iz Carigrada. U sklopu srpskog groblja nalazi se tzv. Partizansko groblje na kome je sahranjeno 126 interniraca i zarobljenih partizana koji su izgubili živote u nacističkim logorima Pavlou Mela i Harmenkaj u Solunu tokom Drugog svjetskog rata.
Na Zejtinliku se nalazi i Francusko groblje (8.098 sahranjenih ratnika), Italijansko groblje (3.500 sahranjenih ratnika), Englesko groblje (1.350 sahranjenih ratnika) i groblje ruskih dobrovoljaca (493 sahranjena ratnika).
ČUVARI GROBLJA - PORODICA MIHAILOVIĆ
Deda Đorđe Mihailović, čuvar srpskog vojnog groblja Zejtinlik u Solunu, biće sahranjen danas na ovom groblju. Đorđe će po sopstvenoj želji biti sahranjen u grobnici pored svog oca i dede koji su takođe bili čuvari groblja.
Prvi čuvar groblja bio je Đorđev deda, solunski dobrovoljac Savo Mihailović, Srbin iz Grblja kod Boke kotorske. Savo je sakupio svoje mrtve drugove i saborce na Solunskom frontu, a potom ih je čuvao do svoje smrti 1928. godine. Poslije smrti i sam se pridružio svojim saborcima, sahranjen je na Zejtinliku.
Njega je naslijedio Đorđev otac, Đuro Mihailović, koji je tokom Drugog svjetskog rata sačuvao groblje i njegove relikvije od nacističke pljačke. On je umro 1961. godine i naslijedio ga je Đorđe koji je preminuo 2. jula ove godine.
(Prvisvetskirat.rs/Večernje novosti/Mondo)