U analizi o oduzimanju nadležnosti Republici Srpskoj, koju je danas predočio predsjednik Srbije Aleksandar Vučić, ukazuje se da se promjena Ustava BiH ne smije dogoditi bez Republike Srpske, a pobrojano koje su sve nadležnosti oduzete entitetima u posljednjih 29 godina.
Podsjeća se da je Republika Srpska potpisnica 11 aneksa Dejtonskog mirovnog sporazuma, uključujuć i Aneks 4, koji predstavlja Ustav BiH.
U tekstu se ocjenjuje da su, od stupanja na snagu Dejtonskog mirovnog sporazuma, odlukama nenadležnih organa i političkim sporazumima između entiteta, koji su postizani pod pritiskom, faktički mijenjani kako način funkcionisanja, tako i struktura BiH, što je prije svega za posljedicu imalo prenos velikog broja nadležnosti sa Republike Srpske na nivo BiH.
U analizi se ističe se da je donijeto ukupno 114 odluka kojima su sa nivoa Republike Srpske na nivo BiH prenijete 83 nadležnosti i to bez uzimanja u obzir odredbi ni Ustava BiH, ni Ustava Republike Srpske.
Nadležnosti Republike Srpske prenošene su na nivo BiH, odlukama visokog predstavnika, odlukama Ustavnog suda BiH, usvajanjem zakona u Parlamentarnoj skupštini BiH i donošenjem podzakonskih akata Savjeta ministara i drugih organa na nivou BiH, gdje ne postoji izričita nadležnost BiH, kao i uslovljavanjem od strane međunarodnih organizacija i organa EU.
U tekstu se ukazuje da su dodatno u godinama nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, dva entiteta pod pritiskom OHR-a postigla i nekoliko političkih sporazuma, u kojima su dali saglasnost da BiH vrši dodatne nadležnosti.
Napominje se da Ustav BiH nije nastao kao rezultat političko-institucionalnog usaglašavanja i proglašenja u organima vlasti BiH već je sadržan u Aneksu 4 Dejtonskog mirovnog sporazuma.
Takođe, navodi se da je utvrđena podjela ovlaštenja između institucija BiH i entiteta primjenom pretpostavke nadležnosti u korist entiteta, na način da se sve državne funkcije i ovlaštenja koja Ustavom nisu izričito data institucijama BiH, pripadaju entitetima u korist Republike Srpske i FBiH.
U tekstu se ocjenjuje da su Ustavom regulisane i "dodatne nadležnosti" na osnovu čega BiH može da preuzme nadležnost entiteta u onim stvarima u kojima se o tome postigne saglasnost entiteta, a koje su potrebne za očuvanje suvereniteta, teritorijalnog integriteta, političke nezavisnosti i međunarodnog subjektiviteta BiH.
Istom tačkom je data mogućnost osnivanja dodatnih institucija za potrebe vršenja dodatnih nadležnosti.
U dijelu koji govori o prenosu nadležnosti odlukama visokog predstavnika, ukazuje se da je visoki predstavnik zadužen za nadgledanje sprovođenja mirovnog rješenja i koordinaciju aktivnosti civilnog društva i organizacija, ali da su mu takozvana "bonska ovlašćenja", koja je usvojio Savjet za implementaciju mira 1997. godine, dala osnov za nametanje zakona, smjenjivanje izabranih funkcionera i pojedinaca koji obavljaju javnu službu.
U tekstu se podsjeća da je oduzimanju nadležnosti Republici Srpskoj najviše doprinio Pedi Ešdaun, koji je nivou BiH dodijelio nadležnosti iz važnih oblasti finansija i monopola sile.
U oblasti finansija, odlukom visokog predstavnika osnovano je Ministarstvo finansija i trezora koje je počelo da obavlja fiskalne poslove, koje prema Ustavu BiH nisu u nadležnosti institucija BiH, a dotadašnji ministar trezora postaje ministar finansija i trezora.
Visoki predstavnici su 1997. godine počeli prenos nadležnosti u oblasti fiskalne politike, osiguranja, duga i stranih ulaganja preko takozvanog "Biltovog paketa za brzi početak".
U analizi se napominje da su visoki predstavnici namentuli i Zakon o izmjenama i dopunama zakona o sistemu indirektnog oporezivanja, kojim je utvrđeno da prioritet u finansiranju imaju međunarodne obaveze BiH, zatim Budžet institucija BiH, pa Brčko distrikt, a tek onda se preostala sredstva raspoređuju entitetima.
Takođe se napominje, da su prije nametanja ovog zakona, prema Ustavu BiH, entiteti doznačavali sredstva za finansiranje institucija BiH.
Dalje, odlukom visokog predstavnika u sastav Savjeta ministara uključen je ministar bezbjednosti, zatim je u decembru 2003. godine usovjen Zakon o obavještajno-bezbjednosnoj agenciji BiH, čime je onemogućena funkcionalna zaštita ustavnog poretka Republike Srpske.
Nametnuti su i Zakon o državnoj graničnoj službi BiH, formirana Granična služba BiH, čime je došlo do preuzimanja graničnih prelaza, ukidanje policijskih stanica za kontrolu prelaska državne granice MUP Republike Srpske, dok je pravo na izbor kadrova angažovanih na graničnim prelazima dobila Granična služba na nivou BiH.
Što se tiče oduzimanja nadležnosti u oblasti pravosudnog sistema, visoki predstavnik je nametnuo Zakon o Sudu BiH 2000. godine, u čiji sastav je visoki predstavnik imenovao prvih sedam sudija.
Dalje, nametnut je Zakon o Visokom sudskom i tužilačkom savjetu Republike Srpske, a ukinuti Visoki sudski savjet i Visoki tužilački savjet Republike Srpske.
Ovim zakonom je potpuno oduzeto pravo Narodnoj skupštini Srpske da bira i da razrješava sudije i predsjednike sudova, javne tužioce i njihove zamjenike.
Takođe, prethodno je visoki predstavnik donio odluku o amandmanima na Ustav Republike Srpske, a potom i uspostavio potpuno novi Visoki sudski i Tužilački savjet na nivou BiH.
Kada je riječ o prenosu nadležnosti odlukama Ustavnog suda BiH, ukazuje se da je na značajne promjene dejtonske strukture BiH u velikoj mjeri uticao ovaj sud, na čiji rad presudan uticaj ima visoki predstanvik.
Tako je taj sud preglasavanjem usvojio Odluku o konstitutivnosti Bošnjaka, Srba i Hrvata na prostoru cijele BiH, a ne na teritoriji entiteta, kako je propisao Ustav BiH, regulišući izbor srpskog člana Predsjedništva u Srpskoj, a bošnjačkog i hrvatskog u FBiH, kao i delegata iz sva tri naroda u Dom naroda.
Ta sporna odluka o konstitutivnosti poslužila je kasnije za brojna nametanja amandmana na ustav entiteta i brojnih neustavnih zakona.
Posebno je bila štetna po Hrvate u BiH, jer ih je stavila u nepovoljan položaj u odnosu na većinske Bošnjak, čime je FBiH faktički postala bošnjački entitet, jer su hrvatski poslanici preglasavani.
Ustavni sud je preglasavanjem proglasio ustavnim Zakon o formiranju Suda BiH, koji je nametnuo visoki predstavnik, što je razvodilo ustavnu podjelu nadležnosti, na osnovu kojih je na nivou BiH postojao samo Ustavni sud kao specifična pravosudna institucija, a sve ostale pravosudne nadležnosti pripadale su entitetima.
U analizi se podsjeća da je Ustavni sud 2020. godine donio odluku o neustavnosti Zakona o poljoprivrednom zemljištu Republike Srpske, odnosno da poljoprivredno zemljište koje nikome ne pripada postaje vlasništvo BiH, a ne entiteta Srpske.
Kada je riječ o prenosu nadležnosti sporazumima između entiteta, u Ustavu BiH postoji pravni osnov za to, ako se entiteti dogovore, jer je propisano da će BiH državni nivo preuzeti nadležnost i za druge poslove o kojima se entiteti dogovore.
Ipak, sporazumi koje zaključe dva entiteta sami po sebi ne predstavljaju amandmane na Ustav BiH, niti se na taj način Ustav može mijenjati ili dopunjavati.
U analizi se ukazuje da ne postoji odredbe Ustava BiH koje propisuju da je saglasnost Vlade jednog entiteta i nadležnost BiH nad određenim pitanjem trajna i obavezujuća po buduće vlade tog entiteta.
Na osnovu ovog tumačenja, sporazumi između entiteta su po svojoj prirodi politički dogovori, a ne ustavne izmjene, iz čega proističe da svaki entitet ima pravo da se iz njih povuče.
U tekstu se podsjeća da su Srpska i FBiH i potpisale Sporazum o prenosu nadležnosti iz oblasti odbrane, na osnovu čega je usvojen poseban Zakon o odbrani BiH i Zakon o službi Oružanih snaga BiH.
U januaru 2006. godine ukinuta su entitetska Ministarstva odbrane i Vojske, a zaposleni su nastavili rad u okviru Ministarstva odbrane u Savjetu ministara.
Na kraju se ukazuje da su Sporazum o osnivanju Visokog sudskog i tužilačkog savjeta 11. marta 2024. godine potpisali premijeri oba entiteta.
(MONDO/RTRS))
