Kolumnista MONDA Mladen Nikolić nas je podsetio na još jednog sjajnog epizodistu domaće kinematografije - Žika Milenković, poznatiji kod publike kao "Soća".
Živojin Žika Milenković rođen je pre 88 godina u Nišu. U rodnom gradu završio je osnovnu školu, u predvečerje nemačke okupacije. Zavoleo je glumu još kao momčić, pokazujući interesovanje da se pridruži lokalnom amaterskom teatru.
Zanimljivost vezana za ratnu mladost ovog umetnika je da je, zajedno sa potonjim glumcima, Mićom Tatićem i Ljubišom Bačićem, tokom Drugog svetskog rata bio aktivan kao član propagandne sekcije Čegarskog korpusa, ravnogorskih četnika pod komandom Draže Mihajlovića. S obzirom da je u to vreme imao samo 16 godina, Žika je imao sreću da izbegne fatalnu sudbinu koja je zadesila mnoge simpatizere Ravnogoraca odmah po oslobođenju, u jesen 1944. godine.
Glumačku karijeru započeo je u posleratnim godinama, u svom rodnom gradu. Nedugo zatim, stigao je u Beograd, a onda je usledio i prijem u ansambl Beogradskog dramskog pozorišta. Milenković je jedan od zaista retkih glumaca koji, tokom čitave karijere, nije promenio matično pozorište, već je ostao u njemu sve do odlaska u penziju.
Prva Milenkovićeva uloga pred kamerama dogodila se u TV drami "Tri Amorove strele", 1959. godine. Međutim, filmski reditelji nisu ga prepoznali kao glumca koji ima potencijal za uloge na velikom platnu i to je potrajalo punih 10 godina, ako izuzmemo marginalne uloge u filmovima "Narodni poslanik" (1964) Žike Mitrovića i "Kad budem mrtav i beo" (1967) Žike Pavlovića. Zli jezici verovatno bi prokomentarisali kako je šezdesetih godina Žika Milenković dobijao uloge na filmu samo od svojih imenjaka!
Tih godina, u vremenu kada su televizori bili retkost, a slušanje radija bilo najrasprostanjeniji vid razonode, Milenković je, u nedostatku filmskih angažmana, prihvatio ponudu da bude jedan od nosilaca dugogodišnjeg projekta Radio Beograda, "Selo veselo", jedne od najpopularnijih emisija u istoriji jugoslovenskog i srpskog radija.
Kao vispren srpski seljak, Žika se radijskoj publici širom Srbije dopao svojom neposrednošću, smislom za vic ali pre svega svojim lucidnim komentarima na polju ekonomije u tadašnjem socijalističkom sistemu, agrarne politike i drugih aktuelnih društvenih tema.
Radivoje Lola Đukić, legendarni reditelj poznat pre svega po brojnim televizijskim komedijama koje je kreirao u saradnji sa sjajnim dramaturgom Novakom Novakom (većini će prva asocijacija biti "Pozorište u kući"), snimio je 1969. hit komediju "Bog je umro uzalud" - Žika Milenković je najzad dobio priliku da glumi jednu od nosećih uloga i na velikom platnu, igrajući rame uz rame sa Čkaljom i tada mladom Stanislavom Pešić.
Žika Milenković će postati poznat i najširoj TV publici tek ulogom gazda Cvetka u humorističkoj seriji "Ljubav na seoski način" (1970) u režiji Dragoslava Lazića. Urnebesna priča o Miloradu (sjajni Dragan Zarić), mladiću sa sela koga stric Gvozden (Čkalja) po svaku cenu želi da oženi najbogatijom udavačom u srezu, kćerkom prepredenog gazda Cvetka, ostala je i do današnjih dana jedna od najpopularnijih srpskih serija, a imala je svega osam epizoda.
Milenković se, potonjim ulogama u serijama "Levaci" i "Diplomci", ubrzo nametnuo kao "specijalista" za epizodne uloge živopisnih likova iz naroda, naročito kada su u pitanju komedije.
Sa druge strane, Žika je jednako uverljiv i kao akter filmskih priča rađenih u maniru jugoslovenskog crnog talasa, dakle, turobnim dramama o sudbinama ljudi sa društvenih margina. Glumio je šankera Kaleta u solidnom filmu "Opklada" Zdravka Randića (1971), a zatim i inženjera Damnjana u odličnoj drami Jovana Živanovića "I bog stvori kafansku pevačicu" (1972).
Izvrsna uloga Bože Zeca, švapski strogog Pajinog i Jaretovog poslodavca u kultnoj seriji "Kamiondžije" (1974) samo je potvrdila Milenkovićevu veštinu interpretacije ali i osobeni talenat da je, i kada je "u koži" lika koji je oštar i namrgođen, bio u stanju da dozom humora oboji scenu u kojoj se pojavljuje.
"KAMIONDŽIJE" - INSERT
U svojim najplodnijim godinama, Žika je nastupao u više od 250 pozorišnih izvođenja po sezoni, paralelno sa veoma čestim angažmanima na televiziji ali i u radijskim programima! Ovim se može objasniti i upadljivo Milenkovićevo odsustvo iz domaćih igranih filmova; naime, poznato je da angažman na snimanju dugometražnog filma podrazumeva (kako za glumce, tako i za sve ostale učesnike - reditelja, scenografa, snimatelja, kostimografa, majstore tona itd) dugotrajno odsustvo, neretko i višemesečni boravak izvan prebivališta, pa samim tim filmski glumci nisu u mogućnosti da redovno nastupaju u pozorištu, a još manje u radijskim programima i na televiziji. A Žika je bio uistinu redovan, da ne kažem dežuran u brojnim televizijskim serijalima, uostalom, najšira publika ga najčešće i povezuje upravo sa likovima koje je tumačio u TV projektima.
Kratko je bio i upravnik Beogradskog dramskog pozorišta. Za vreme svog upraviteljstva, Žika je pokušao da repertoar obogati "narodskim" komadima klasičnih domaćih autora poput Stevana Sremca ili Branislava Nušića, nauštrb "bitefovskih" predstava savremenije orijentacije koje su u to vreme bile skoro pa zaštitni znak ovog teatra. Za sve to vreme, Milenković je bio i ostao pre svega glumac, neumorno igrajući kako na pozorišnoj sceni, tako i na televiziji.
"VRUĆ VETAR" - INSERT
I tako stigosmo do uloge koje se gledaoci uvek rado prisećaju, liku za kojeg i sam Milenković jednom reče da je njemu lično najdraži u karijeri. To je naravno, Sotir Šurdilović Soća, Borivojev otac u kultnoj Pavićevoj TV seriji "Vruć vetar". Priča o provincijalcu Šurdi, hedonisti i hipohondru sa juga Srbije, njegovom dovijanju u velikom gradu, traganju za poslom koji ga ne "smara" i ženom koja ima "ovol'ke oči", jednom rečju, potrazi za srećom, osvojila je, u godini kada je umro Josip Broz, najveći sin SFRJ, publiku na prečac i, vremenom postala evergrin beogradske televizije.
Samo par igranih serija doživelo je tu privilegiju da postanu kultna dela čije se scene i replike prepričavaju generacijama - možda su samo "Otpisani" (pre) i "Bolji život" (posle "Vrućeg vetra") serije tog kalibra, ne nužno kada je umetnički kvalitet u pitanju, razume se.
Pre godinu ili dve, moja kćerka, dete 21. veka (rođena 2001), gledala je ovu seriju sa velikom pažnjom, iznenađena svežinom dijaloga, humorom i sjajnim glumcima kakve smo imali nekada, a ona ih je gledala prvi put - Čkalja, Bora, Ljubiša, Vesna i cela bulumenta likova iz pera maestra Siniše Pavića. I Žika se našao među ovim majstorima glumačke igre i dodatno obojio ovu galeriju likova, kao škrti i namćorasti Soća. U jednom intervjuu izjavio je kako je ceo ansambl bio u sjajnom raspoloženju tokom snimanja, da su zaista zavoleli svoje likove i odlično se zabavljali.
"Soća mi je naročito drag, on je, iako tvrdica, za mene sinonim domaćina južnjačkog temperamenta", govorio je on.
Vratimo se ovde Žikinim filmskim ulogama, njih je tokom osamdesetih bilo nešto više nego ranije. Glumio je ujaka u "Soku od šljiva" Branka Baletića (1981), atipičnoj filmskoj priči o peripetijama disk džokeja sa lokalne radio-stanice negde u Srbiji, filma koji je ostao upamćen po pojavljivanju vodećih folk zvezda tog vremena.
Usledila je i uloga u nepravedno potcenjenom, gotovo zaboravljenom ostvarenju Slobodana Šijana, tragikomediji "Kako sam sistematski uništen od idiota" (1983), gde je Žika odigrao ulogu ministra. Šijan je, oduševljen Milenkovićevom komikom i glumačkom ekspresijom, odlučio da ga angažuje i na svom sledećem filmu, pa je već naredne godine tumačio malu ulogu višeg inspektora Ganeta, šefa Nikole Simića u brilijantnoj horor-komediji "Davitelj protiv davitelja". Film je doživeo veliki uspeh kod publike, ovaj svojevrsni omaž Hičkokovom "Psihu" gledaoci najviše pamte po neponovljivom Tašku Načiću, ali i po sjajnim epizodama Sonje Savić, Rahele Ferari i maestralnog Nikole Simića.
Milenkovića smo gledali i kao berberina u Paskaljevićevoj romantičnoj komediji "Varljivo leto 68" (1984), u sceni kada student Cile simbolično rešava da se obrije i ošiša, razočaran u ishod studentskih protesta koji su obeležili tu turbulentnu epohu.
Pojavio se i u filmu Zorana Amara "Šmeker" (1986), igrajući ulogu komšije Krce Bezrukića. Narednu sezonu obeležile su uloge u najvećem bioskopskom hitu koji je Jugoslavija videla, Breninoj ekstravaganci "Hajde da se volimo", kao i u već pomenutoj kultnoj TV seriji "Bolji život". Tokom 1988. Žika se pojavio u tri komedije: filmskom nastavku "Balkan ekspresa", u trećem delu "Tesne kože", a Slobodan Šijan ga još jednom angažuje, ovoga puta za rolu u komediji "Tajna manastirske rakije". Paralelno sa radom na ovim filmovima, Milenković je glumio i Hadži Stojila u mamutskoj TV seriji "Vuk Karadžić" Đorđa Kadijevića.
"KAKO JE PROPAO ROKENROL" - INSERT
Studentski omnibus "Kako je propao rokenrol" (1989) predstavljao je pravo osveženje na bioskopskom repertoaru, odlično primljen i kod publike, i kod kritičara i struke. Sveža, pitka komedija, moderno koncipirana i urbano profilisana po ukusu mlađe publike predstavila je plejadu mladih glumaca u najboljem svetlu, a prednjačili su Žika Todorović, Anica Dobra i Vesna Trivalić. Ovaj "triling budućih asova" imao je podršku sjajnog ansambla kojem je i Žika Milenković dao svoj doprinos, ulogom inspektora SUP-a (još jednom) u čijoj kancelariji pada famozna opklada - "Mrzim narodnjake". Iste godine, Žiku smo gledali i u komediji "Masmediologija na Balkanu", u ulozi - milicionera.
A onda, tokom sumornih devedesetih, u malobrojnim filmovima koji će se snimati nije bilo mesta za ovog vrsnog glumca, što zbog njegovih godina, što zbog promene u izboru tema kojima su se bavili filmski autori, kao i žanrovskim zaokretom kojim se prostor za komedije značajno suzio. Međutim, ovo nije značilo da za Žiku više nije bilo mesta na televiziji, naprotiv.
"SREĆNI LJUDI" - INSERT
Ljiljana i Siniša Pavić sitkomom "Srećni ljudi" vratili su se svom receptu kojeg su patentirali i usavršili radeći na "Boljem životu", a po ugledu na američke "family" serijale. U nemogućim finansijskim uslovima ova serija dogurala je do snimljenih 70 epizoda, što je samo po sebi predstavljalo podvig u Srbiji devedesetih.
Iza ironičnog naziva stajali su ne baš srećni likovi koje su teške okolnosti i oskudica u svakom smislu, prisilili da se snalaze kako znaju i umeju u borbi za egzistenciju. Milenkovića sigurno svi dobro pamte kao simpatičnog penzionera Garca, vrednog i pozitivnog ali nesretnog na svakom polju - finansijskom, porodičnom, emotivnom.
U jednom intervjuu Žika kaže: "Garac mi je jako drag lik jer je vredan čovek, ali je gubitnik. Radi se o usamljeniku, čoveku koji pored žene, nema ženu, pored dece, nema decu, pored para, nema para... Ali on se snalazi, prkoseći starosti, bolesti, besparici".
U atipičnoj humorističkoj seriji Neleta Karajlića "Složna braća" (1995), kreiranoj na matrici mnogo upečatljivije "Top liste nadrealista", Milenković je glumio Krajišnika Voju Kecmana, upotpunjujući galeriju bizarnih likova koji kao da su sišli sa stranica "Alana Forda".
Nešto kasnije na TV ekrane stiže i serija "Porodično blago", još jedna Pavićevska varijacija na temu "Boljeg života" - ovoga puta, umesto golemog nasledstva, kao lajt motiv je poslužio tobožnji ćup pun blaga, zaveštanje deda Trajka, u tumačenju veterana Žike Milenkovića.
"1 NA 1" - INSERT
Poslednji film u kojem se Žika pojavio jeste "1 na 1" (2002), urbana drama o životu mladića privrženog sportu i njegovih drugova, u okruženju kriminala i sivilu oskudice i vladajuće apatije. Milenković, zajedno sa Dušanom Počekom (sećate se simpatičnog Ilije u "Srećnim ljudima"), igra penzionera maliciozne naravi. Dve godine kasnije, Žika se poslednji put pojavio pred kamerama, glumeći malu ulogu u TV seriji "Stižu dolari".
Prema rečima našeg dramaturga i pozorišnog reditelja Miloša Lazina, za Žiku Milenkovića se svojevremeno, među ljudima iz struke, kolegama, odomaćio sinonim "narodni glumac". Istini za volju, bilo je u tome i nečeg pežorativnog ali zanimljivo da je Žika ponosno prihvatio ovu "titulu". U ovom kontekstu, svrstan je u kategoriju "estradnih" glumaca poput Burduša, Gidre i Ljube Moljca, iako je permanentno nastupao na sceni matičnog Beogradskog dramskog pozorišta. Ovome je verovatno doprineo i Milenkovićev dugogodišnji angažman u radijskoj emisiji "Selo veselo", kao i popularnost koju je stekao radeći za "široke narodne mase".
Milenković je u svom "arsenalu" posedovao sve za jednog glumca "starog kova" - i glas i stas, perfektnu dikciju, izvanredno razumevanje mentaliteta, odanost profesiji, sceni, publici. Glumio je bez ikakvog napora, kako Lazin kaže, posedovao je retku brzinu glumačke igre, atipičnu za svoj "gabarit", dobijajući na scenskoj autentičnosti, što je za glumca verovatno i najvažnije.
Živojin Žika Milenković, u pola veka dugoj umetničkoj karijeri, kreirao je više od 150 pozorišnih uloga, preko 250 televizijskih i oko 30 filmskih rola. Odlikovala ga je izuzetna marljivost i vedrina, sa lakoćom je sarađivao sa kolegama i bio cenjen kao vrstan zabavljač. Punih 17 godina radio je sa jednakim žarom pomenuto "Selo veselo".
Uprkos svemu, njegov oreol „narodnog glumca“ izvesno ga je udaljio od esnafskih priznanja i nagrada za glumačke domete; one su, po nepisanom pravilu, obično išle u ruke glumaca koji su se pojavljivali u konceptualno savremenijim projektima, umetnicima koji nisu bili poistovećivani sa narodom, već su u neku ruku tretirani kao ogranak elite, da ne kažem artisti salonskog tipa.
Žika jednom je rekao kako bi voleo da ostane upamćen kao glumac koji u karijeri nije dobio nijednu nagradu.
"Volim život i mislim da on brzo prođe. Baš je kratak", rekao je jednom, već kao penzioner.
Ali ostale su da traju Žikine uloge, likovi, priče, na filmskoj traci, u kolektivnom pamćenju.