Predsednik Srbije Boris Tadić zatražio je u nedelju od Hrvatske da ispita zločine koji su počinjeni za vreme hrvatske vojne akcije "Oluja".
Takođe, Tadić je uputio i zahtev Hrvatskoj da podigne na viši nivo intenzitet traganja za nestalima.
"Tražim i da se izvrši ekshumacija i da se oni ljudi, pripadnici mog naroda koji žive u neizvesnosti o sudbini najbližih, rasterete muka. To je obaveza i Srbije kada su u pitanju žrtve drugih naroda", rekao je Tadić povodom 13. godišnjice akcije "Oluja" na konferenciji za novinare u Beogradu.
Podsetivši da je u "Oluji" ubijeno ili nestalo oko 1.600 Srba, a da je sa ognjišta proterano oko 250.000, Tadić je kazao da od Hrvatske očekuje izvinjenje za to što se dogodilo.
"Dobro je poznato da sam uputio izvinjenje svim naroda za zločine koji su pripadali mom narodu. Nisam čuo reč izvinjenja predstavnika drugih država za zločine koji su učinjeni nad pripadnicima srpskog naroda", rekao je Tadić.
On je dodao da izvinjenje očekuje zbog porodica žrtava i budućnosti odnosa zemalja bivše SFRJ koje neće moći da uđu u EU dok ne reše ta pitanja.
Predsednik je kazao i da nije dovoljna samo saradnja sa Tribunalom u Hagu, nego i konkretan rad državnih institucija na pronalaženju žrtava, na čemu će Srbija insistirati.
"Kao što insistiramo da se poštuju evropske vrednosti u Srbiji, insistiraćemo da se poštuju evropske vrednosti i u svim regionalnim državama uključujući i Hrvatsku. Ovo je pitanje od kojeg kao predsednik države neću odustati", poručio je Tadić.
Trinaest godina od Oluje
U ponedeljak se navršava trinaest godina od početka hrvatske vojne akcije "Oluja" koja je dovela do egzodusa više od 200.000 Srba iz Hrvatske.
U Hrvatskoj je 5. avgust državni praznik, koji se slavi kao Dan pobede i domovinske zahvalnosti za akciju "Oluja" kojom su pod hrvatsku upravu vraćeni poslednji delovi teritorije koje su držali pripadnici srpskih vojnih jedinica. Od 2000. godine taj dan se obeležava i kao Dan oružanih snaga Hrvatske.
Akcija "Oluja" počela je 4. avgusta 1995. godine ofanzivom Hrvatske vojske, policije i Hrvatskog vijeća obrane (vojska bosanskih Hrvata) na područja Banije, Like, Korduna i severne Dalmacije (samoproklamovana Republika Srpska Krajina), koje je tada bilo pod zaštitom UN. Dan kasnije, hrvatska vojska je ušla u gotovo napušten Knin i istakla hrvatsku zastavu.
U operaciji "Oluja" učestvovalo je 138.500 pripadnika Hrvatske vojske, MUP-a i Hrvatskog vijeća obrane. Tim snagama su se, prema hrvatskim izvorima, suprotstavile srpske snage od oko 31.000 vojnika.
Do napada je došlo uprkos tome što je dan ranije, najpre na sastanku u Ženevi, a zatim i u Beogradu, srpska delegacija prihvatila predlog međunarodne zajednice poznat kao Plan Z-4 za mirnu reintegraciju u Hrvatsku, uz čvrste garancije da Krajina neće biti napadnuta.
Dan uoči napada, artiljerija NATO je uništila radarske sisteme na ličkoj Plješivici, da bi 4. avgusta oko pet sati ujutro hrvatska artiljerija bombama zasula Knin, sedište RSK.
Područje zahvaćeno hrvatskom ofanzivom napustilo je gotovo celokupno srpsko stanovništvo. Kolone izbeglica na traktorima i drugim poljoprivrednim vozilima su preko područja pod kontrolom bosanskih Srba u zapadnoj i severnoj Bosni krenule ka Srbiji.
Prema izveštaju hrvatskog Helsinškog odbora za ljudska prava, hrvatske snage su četiri dana "neselektivno granatirale civilna naselja u kojima nije bilo vojnih ciljeva, pljačkale i uništavale imovinu Srba".
Kolonama srpskih izbeglica bosanska muslimanska armija je blokirala puteve, a pripadnici hrvatskih snaga ubili su oko 300 civila koji su automobilima i traktorima bežali iz zone sukoba.
Izbeglice su kamenovane prilikom prolaska pored naseljenih mesta, dok su Srbi koji su ostali u svojim selima, većinom stariji ljudi, bili izloženi brutalnom nasilju hrvatskih vojnika i policajaca.
Oko 400 njih je ubijeno u vlastitim kućama, dok je oko 700 srpskih civila likvidirano posle završetka borbenih dejstava.
Tadašnji predsednik Hrvatske Franjo Tuđman je u isto vreme putem radio talasa Srbima slao cinične pozive "da bez bojazni za svoj život i imovinu dočekaju hrvatske vlasti".
Vlasti u Srbiji su izbegličke kolone upućivale u centre u unutrašnjosti zemlje, uključujući i pokrajinu Kosovo.
U toj pokrajini je u kolektivnim centrima bilo smešteno nekoliko hiljada Srba, ali su oni ponovo izbegli polovinom jula 1999. godine, kada su jugoslovenska vojska i policija napustile Kosovo, nakon NATO bombardovanja SR Jugoslavije. Oni su potom smešteni u druge prihvatne centre u Srbiji.
Vojna akcija "Oluja" ubraja se u jedno od najsurovijih etničkih čišćenja na području bivše SFRJ.
Prema nekim podacima, s obzirom da preciznih podataka još nema, u akciji hrvatske vojske "Oluja" nestalo je 1.805 osoba, a Hrvatski helsinški odbor za ljudska prava tvrdi da je tokom te operacije poginulo oko 700 civila.
Dokumentaciono informativni centar "Veritas" u svojoj evidenciji ima imena 1.960 poginulih i nestalih Srba, od čega 1.205 civila, među njima 522 žene i 12 dece.
Prema izveštaju vojnih posmatrača UN, u "Oluji" je spaljeno 22.000 srpskih kuća i drugih objekata, pri čemu nisu pošteđeni ni crkveni, istorijski i spomenici kulture, uključujući one posvećene žrtvama hrvatskih ustaša i nemačkih nacista u Drugom svetskom ratu.
Prema popisu Međunarodnog komiteta Crvenog krsta po završetku "Oluje" u zapadnoj Krajini je "vegetiralo" samo 8.444 Srba, uglavnom starijih i nemoćnih osoba.
Uprkos evidentnim dokazima o agresiji i zločinima, Savet bezbednosti UN, osim verbalne osude, nije izrekao nikakve sankcije Hrvatskoj.
Penzionisani general Glavnog štaba Hrvatske vojske Janko Bobetko je u intervjuu zagrebačkom "Jutarnjem listu" u avgustu 2001. godine izjavio da je on autor plana akcije "Oluja" i da je vojni vrh sa tadašnjim predsednikom Hrvatske Franjom Tuđmanom tu operaciju pripremao dve godine.
U memoarima pod nazivom "Sve moje bitke" Bobetko otkriva da je plan ove operacije usvojen još 25. aprila 1995. godine.
Na predlog tadašnjeg komandanta sektora Jug, generala Ante Gotovine, odluka o početku akcije doneta je na sastanku Tuđmana sa najužim krugom poverljivih saradnika 17. jula 1995. na Brionima.
Brionski transkripti, koji su kasnije obelodanjeni, dokazuju da su pregovori sa Krajiškim Srbima o političkom rešenju sukoba bili fingirani i da je hrvatski državni vrh znatno ranije odlučio da "srpsko pitanje" reši progonom srpske populacije s prostora na kojem su vekovima živeli.
Tako je realizovana Tuđmanova ideja da Srbe, kao "remetilački faktor" sa 16 odsto treba svesti na četiri procenata stanovništva, čime bi izgubili pravo na teritorijalnu i političku autonomiju.
U septembru 2002. godine Haški tribunal otpečatio je optužnicu protiv Bobetka za zločine protiv čovečnosti i kršenja zakona i običaja rata u akciji hrvatske vojske u Medačkom džepu. Hrvatske vlasti nisu izručile Bobetka i on je do 29. aprila 2003, kada je umro, sve vreme bio u zagrebačkoj bolnici.
Portparol Stejt departmenta Ričard Baučer izjavio je u decembru 2002. godine da su SAD imale određena saznanja da su pripreme za akciju "Oluja" u toku, ali da nisu bile "umešane u planiranje ili izvođenje te operacije". To je ponovio i bivši američki ambasador u Zagrebu Piter Galbrajt na suđenju Slobodanu Miloševiću u Hagu.
Gostujući u emisiji "Nedeljom u dva" na hrvatskoj TV, u maju prošle godine, Galbrajt je rekao da veruje da su hrvatske vlasti bile umešane u zločine.
"Niko ne može poreći da su se zločini nakon 'Oluje' dogodili, uključujući i korake čiji je cilj bio sprečavanje povratka Srba", rekao je Galbrajt.
Za vreme Tuđmanovog režima hrvatske vlasti su negirale optužbe o etničkom čišćenju i odbijale saradnju sa Međunarodnim sudom za ratne zločine u Hagu, tvrdeći da je reč o legitimnoj vojnoj operaciji protiv pobunjenika. Zvanični stav Hrvatske je bio da nije bilo razloga da Srbi koji nisu bili umešani u ratna dejstva napuste to područje.
U međuvremenu su hrvatske vlasti prihvatile saradnju sa Tribunalom u Hagu i tom sudu su do sada dostavile na desetine obrađenih slučajeva najtežih zločina počinjenih tokom i nakon vojno-policijskih akcija "Bljesak" i "Oluja".
Tadašnja glavna tužiteljka Haškog tribunala Karla Del Ponte odustala je od podizanja optužnice protiv generala Petra Stipetića, koji je komandovao vojnim akcijama u sklopu operacije "Oluja", posle njegovog iskaza haškim istražiteljima u oktobru 2001. godine.
Tužilaštvo je odustalo i od podizanja optužnice protiv Mirka Norca, koji je, takođe, saslušan u statusu osumnjičenog. On je u Hrvatskoj ranije osuđen na 12 godina zatvora zbog likvidacije najmanje 50 srpskih civila na području Gospića i Karlobaga 1991, a u maju ove godine osuđen je na sedam godina zatvora za ratne zločine protiv civila u vojnoj akciji Medački džep 1993. godine.
Županijsko državno tužilaštvo u Šibeniku je u februaru 2002, odustalo od optužnice protiv četvorice bivših pripadnika hrvatske vojske, optuženih za ubistvo srpskih civila u selu Varivode tokom i nakon vojne akcije "Oluja".
Hrvatska vlada je početkom jula 2003. godine saopštila da je primila izveštaj državnog tužioca o krivičnim prijavama i postupcima protiv izvršilaca zločina nakon vojne akcije "Oluja". Optužene su 3.792 osobe, a protiv većine su donete presude.
Hrvatski predsednik Stjepan Mesić više puta je javno rekao da će svako ko je počinio zločine u Hrvatskoj biti procesuiran.
Za zločine počinjene tokom operacije "Oluja" haški Tribunal je 26. jula 2001. godine otpečatio optužnicu protiv penzionisanog hrvatskog generala Ante Gotovine, koji je bio komandant operacije "Oluja".
Gotovina je od tada bio u bekstvu. Uhapšen je u Španiji 7. decembra 2005. godine i izručen Haškom tribunalu.
U martu 2004. godine Tribunal u Hagu otpečatio je optužnice protiv hrvatskih generala Ivana Čermaka i Mladena Markača, koje ih terete po ličnoj i komandnoj odgovornosti za zločine protiv čovečnosti i kršenja zakona i običaja ratovanja tokom i nakon operacije "Oluja", nakon čega su oni dobrovoljno otputovali u Hag.
Nekoliko meseci kasnije dvojica generala su izmenjenom i dopunjenom optužnicom optužena za progon, deportacije i prisilno premeštanje, pljačku, bezobzirno razaranje naselja, ubistva, nehumana dela i okrutan tretman.
U proširenoj optužnici kao učesnici u tom zločinačkom poduhvatu navode se i tadašnji predsednik Hrvatske Franjo Tuđman, ministar odbrane Gojko Šušak, zapovednik operacije Oluja general Ante Gotovina, načelnik Glavnog štaba Hrvatske vojske Zvonimir Červenko i njegov prethodnik Janko Bobetko. Od navedenih jedino je Gotovina živ.
Optužnica protiv Gotovine je, odlukom Pretresnog veća Haškog tribunala, spojena sa optužnicom druge dvojice generala, Ivanom Čermakom i Mladenom Markačem i suđenje je u toku.
(agencije/MONDO)