Prve bazilike na teritoriji Banjalučke eparhije sagrađene su još u 4. vijeku, a o tome svjedoče ostaci sakralnih građevina na području Banjaluke (Ramići i moguća bazilika na Kastelu), Prijedora (Zecovi), Laktaša (Bakinci), Novog Grada (Blagaj) i Kotor Varoši (Šiprage).
Ovo se, između ostalog, može pročitati u prvoj monografiji o sakralnoj arhitekturi Banjalučke eparhije štampanoj povodom 800 godina autokefalnosti Srpske pravoslavne crkve i 120 godina od osnivanja Banjalučke eparhije.
Izdavač monografije "Sakralna arhitektura Banjalučke eparhije na njenom sadašnjem prostoru od Milanskog edikta do kraja srednjeg vijeka" je Arhiv Republike Srpske i Udruženje arhivskih radnika Republike Srpske, a izdavanje je pomogao Republički sekretarijat za vjere Vlade Republike Srpske.
Autori monografije su Slavoljub Lukić, doktor teologije, Bojan Vujinović, master arheologije, i Marko Janković, master istorije.
Izvor: KnjigaMonografija je podijeljena na četiri cjeline: "Crkvene prilike na području sadašnje Banjalučke eparhije od apostolskog doba do Berlinskog kongresa 1878. godine", "Bazilike na prostoru sadašnje Banjalučke eparhije", "Aktivni manastiri" i "Ugašeni manastiri – manastirišta i crkvišta, a svako od poglavlja je zaokružena cjelina i može stajati samostalno.
U uvodnom dijelu predstavljene su crkvene prilike od apostolskog doba do Berlinskog kongresa 1878. godine, ne samo na području koje sada administrativno pripada Banjalučkoj eparhiji već i na širem prostoru Bosanske Krajine, oblasti kojoj su prethodile srednjovjekovne administrativne cjeline Donji Kraji i Jajačka banovina.
Prve bazilike na teritoriji Banjalučke eparhije sagrađene su nakon Milanskog edikta, u drugoj polovini 4. i prvoj polovini 5. vijeka. O tome svjedoče materijalni ostaci sakralnih građevina pronađenih na području Banje Luke (Ramići i moguća bazilika na Kastelu), Prijedora (Zecovi), Laktaša (Bakinci), Novog Grada (Blagaj) i Kotor Varoši (Šiprage).
Izvor: PrintscreenNa području Banjalučke eparhije danas ima šest aktivnih manastira: Gomionica, Krupa na Vrbasu, Moštanica, Liplje, Stuplje i Osovica. Svaki od manastira predstavljen je sa posebnom pažnjom i posvećeno mu je jedno potpoglavlje u monografiji. Pored istorijata, zapisane su i mnoge zanimljivosti i narodna predanja koja se vežu za ove manastire.
U posljednjem poglavlju prikazana su manastirišta i crkvišta koja u srpskoj istoriografiji do sada nisu imala zapaženo mjesto. Najstariji materijalni tragovi srednjovjekovnog manastira na području Banjalučke eparhije pronađeni su u Gornjim Kijevcima, na lokalitetu Manastirište-Karanovac, i dovode se u vezu s periodom XIII vijeka, dok tragovi srednjovjekovne nekropole formirane oko manastirske crkve ukazuju i na raniji period, tj. XI i XII vijek.
Sva poglavlja bogato su ilustrovana fotografijama, koje prate osnovni tekst. Pored zaključka na srpskom jeziku, monografija sadrži i zaključke na engleskom, ruskom, njemačkom i grčkom jeziku. Recenzije potpisuju prof. dr Goran Latinović i msr Dejan Došlić, istoričari, te dr Slavko Ciglenečki, arheolog.