Nasumični pogledi sa Kule Galata u evropskom dijelu turskog grada Instanbula.
Bosfor je ručka za koju je pričvršćena Turska, držeći se za Evropu glavom, a nogama prema Aziji.
Zuko Džumhur je sredinom prošlog vijeka pisao da je ovo veliki prizor više nego veliki grad. Istanbul je pun velikih prizora.
Sa kružne terase slavne Kule Galata pričinjava ih se više.
''Istanbul je grad na sedam br-da'', razdvaja turistički vodič slogove da bolje zapamtimo priču o ''drugom Rimu'' na istoku koji je kao i onaj Rim, nastao na brežuljcima. Na tim brežuljcima svuda oko Galate šire se zgrade, iste a različite, kao nejednako narezani i poredani kolači.
U daljini iza krovova kao utvara i refleksija nekog drugog super-modernog grada naziru se neboderi.
"To je istanbulski Menhetn," kaže vodič i energično nas vodi po kružnoj terasi glasno i više puta ponavljajući: "Ono more je Bosfor - on dijeli Evropu i Aziju, Zapad i istok. Ovo desno je zaliv Zlatni rog - on dijeli noviji dio Istanbula - Peri, Bejoglu, Karakoj, od starog grada, nekad Konstatinopolja."
Dole, ispod, jata ogromih galebova grupišu se po toplijim crepovima (bio je februar) na krovovima iz kojih se pušе dimnjaci praveći krugove sve do kule. Kao jata komaraca - toliko je galebova na Bosforu.
Podno Galate spajaju se Bosfor i zaliv Zlatni rog. Zamišljenom linijom od Kule do starog Konstantinopolja, nekoliko vrijekova ranije, bio je pružen ogroman metalni lanac koji je sprečavao brodove da prodru u zaliv i osvoje Carigrad.
Lanac se čuva u Kuli, koja je sva pretvorena u muzej, između čijih spratova se turisti kreću liftom i uskim, strmim, vidi se: vojnim stepenicama.
Danas preko Zlatkog roga prelaze tri mosta.
Vozovi lifraju preko jednog ("Haliç Metro" most) koji spaja podzemne željezničke metro tunele oba gradska krila u kojima živi većina stanovnika, a preko onog drugog, nazvanog Galata, koji iz daljine liči na pontonski most i koji je tu na istom mjestu, u različitim veličinama i oblicima više stotina godina, automobili neprestano, nekoliko u sekundi, klize u oba pravca. Ospjeda ga stotine pecaroša.
Treći je Ataturkov most preko kojeg ide auto-put.
Onaj najpoznatiji istanbulski, veliki most preko Bosfora koji spaja Evropu i Aziju, danas se zove ''Most mučenika 15. jula'', u čast ljudi koji su izginuli u pokušaju vojnog udara 2016. godine.
Iznad, po vijencu nekadašnjeg Carigrada, danas dijela grada koji se zove Fatih, ili uže Sultanahmet, vide se carska tvrđava/dvorac Topkapi, Plava džamija i lijevo na najistaknutijem mjestu, kao Kalemegdan u Beogradu, Aja Sofija sa minaretima. Niz rubove od izrezanih zgrada kao niz neravan rahatlokum, spuštaju se ulice.
Dole u Eminonu, blizu pristaništa sa kojeg mase ljudi trajektima prelazi s jedne na drugu stranu Zlatnog roga, nalazi se Egipatski bazar. Hiljade slatkih, sjajnih, zlatnih i začinjenih čuda prodaju se unutra. U spletu ulica oko bazara širi se tipičan balkanski buvljak, kopije brendiranih patika, milioni maski za telefone i najnovoijih, u svim bojama - higijenskih maski protiv koronavirusa.
Ovo je jedan od svjetskih mega gradova, nekad čvorište različitih kultura i civilizacija, danas "Njujork" tursko-arapskog svijeta, sa stotinama fakulteta, medija iz svih zemalja Bliskog istoka - najzapadnija tačka Orijenta. Grad je, već na prvi pogled i turski i evropski, i mediteranski, urbani megapolis sa skrivenim budžacima i favelama u kojem se svako može sakriti.
Drugačije ali ništa manje značajne geopolitičke prilike vladale su i ranije. Kulu Galatu su dogradilii Đenovljani nakon oslobođenja Carigrada od petesetogodišnje uprave katoličkih krstaša koji su ga napali i osvojili uz pomoć Mletaka, sklonivši baš onaj famozni lanac.
Nazvali su ga Hristov toranj i na njemu je bio veliki krst.
Starija kula je postojala od 528. godine sagrađena kao veliki bastion za vrijeme vizantijskog cara Justinijana. U četvrtom krstaškom pohodu Đenovljani su se naselili u ovaj dio grada, poznat i kao Pera i 1348. obnovili kulu. Cijela Galata je bila đenovljanska četvrt, opasana bedemima. I sada je dosta "evropska."
Lanac je zajedno sa Đenovljanima branio grad od Turaka tokom fatalne opsade. Po legendarnoj verziji istorije, Turci su da bi izbjegli lanac, našli način da prebace brodove kopnom do kritične tačke u zalivu Zlatni rog i 29. maja 1453. slavni grad je pao pod Otomansku vlast.
U burnoj ratnoj istoriji zabilježen je jedan događaj koji ipak nadilazi sve ove opisane.
U 17. vijeku sa ove kule je uz pomoć vještačkih krila, koje je sam napravio, poletio Hezarfen Čelebija, legendarni osmanski inženjer.
Zapis o tome ostavio je njegov, kod nas poznatiji prezimenjak, putopisac Evlija Čelebija.
Sve se odigralno 1638. godine, za vrijeme sultana Murata IV. ''Birdman'' Hezarfen namontirao je vještačka krila i sa 183 metara visoke Kule Galata vinuo se preko Bosfora. Sletio je na drugi kontinent, u Uskudar, danas azijski dio Istanbula. Navodno, interkontinentalni poduhvat je izveden kako bi se brže, oči u oči, odgovorilo na pisma jedne žene.
Za Čelebiju pisca utvrdili su da je volio pretjerivati u opisima. Ljubav inspiriše, pa makar to bila i ljubav prema pričanju.
Čelebija letač nije zaboravljen: jedan od tri aerodroma u Istanbulu nosi ime "Hezarfen".