Arheološki lokalitet Baja jedno je od najvećih potopljenih podvodnih arheoloških nalazišta na svijetu. Sa razlogom se nekada i zove rimskom Atalantidom, ali i gradom grijeha.
Površina Arheološkog lokaliteta Baja tri puta je veća od Pompeje i nalazi se samo 15 km od Napulja, unutar vulkanskog podučja Flegrejskih polja.
Brojne rimske građevine su se sačuvale poput stambenih kuća, termalnih kupatila, ribarskih i lučkih zgrada, ali i veličanstvene vile.
Međutim, zbog vulkanske aktivnosti i spuštanja obale, veći dio Baje je sada potopljen u zalivu Pocuoli. Krajem 4. vijeka, početkom 5. vijeka, nekoliko pomjeranja tla izazvalo je potonuće dijela grada ispod nivoa mora.
Danas, većina antičkih građevina leži na dnu mora na površini od oko 177 hektara. Ova oblast je proglašena za zaštićeno područje mora 2002. godine.
Bogatstvo rimskog grada Baja
Drevni grad Bajabio je popularno primorsko odmaralište za bogate rimske porodice. Do kraja Rimske republike, bio je uticajniji i moderniji grad od Pompeje ili Herkulanuma.
Baja (Baiae) je dobio ime po Baious, Uliksovom kormilaru. Grad se pominje. 178. godine prije nove ere kao Aqaue Cumanae, zbog svojih ljekovitih sumpornih izvora.
Termalne vode i klima pogodovali su razvoju monumentalne i stambene arhitekture koju su carevi unapređivali tokom narednih vijekova. (1-4. vek).
Naselje se razvilo u popularno rimsko odmaralište koje su često posjećivale mnoge značajne rimske ličnosti kao što su Gnej Pompej Magnus (poznat i kao Pompej Veliki), Julije Cezar, Gaj Marije, Lucije Licinije Lukul, Hadrijan i Septimije Sever.
U Bajama su izgrađene mnoge veličanstvene vile visokog statusa, uključujući one Julija Cezara i Nerona. Veliki dio grada postao je carsko vlasništvo pod Avgustom i kasnijim carevima. Car Hadrijan je umro u Cezarovoj vili 138. godine.
Monumentalni ostaci antičkih objekata za kupanje uključuju tri velike kupolaste zgrade koje se danas pogrešno nazivaju hramovima. Prvi je "Hram Merkura" (prečnika oko 21,5 m) datira iz perioda kasne Republike. Podsjećajući u svom sadašnjem stanju na Panteon, bio je to bazen velikog kupatila. Druga dva su "Hramovi" Venere i Dijane iz Hadrijanovog perioda (2. vijek) i nešto su veći.
Hram Venere, čija je prečnik oko 26,3 m, takođe je bio bazen za kupanje. Dok je Dijanin hram (prečnika skoro 29,5 m) vjerovatno bio kazino.
Antički grad grijeha
Antički grad je stekao reputaciju zbog hedonističkog načina života. Ovo potkrepljuje istorijski spis iz 56. godine prije nove ere. U njemu je zabilježeno da je Klodija (kćerka rimskog patricija Apija Klaudija Pulhera) osuđena jer je živela kao bludnica, zavodnica i pijanica u "prepunom ljetovalištu Baje" tokom suđenja Marku Celiju Rufu, u kojem je Klodija javno optužila Celija za pokušaj ubistva trovanjem.
Sekst Propercije, pjesnik Avgustovog doba tokom 1. vijeka pne, napisao je da je grad bio "vrtlog luksuza" i "luka poroka".
Podvodni arheološki park
Podvodni arheološki park Baja osnovan je 2002. godine. Od tada su zabranjene sve navigacijske aktivnosti oko potopljenog arheološkog nalazišta. Preduzete su mere zaštite podvodnog arheološkog područja. Povećan je broj posjetilaca i ronilačkih centara u blizini.
Mnoge podvodne relikvije, posebno statue, bile su ugrožene uslovima životne sredine i morale su da budu zamijenjene replikama. Original statue su premeštene u muzej kako bi se sačuvale.
Kraj grada grijeha
Drevni grad je vidio svoj kraj zbog fenomena koji se zove bradiseizam, a okružen je sa više od 20 vulkana. Reč je o fenomenu koji dovodi do nestabilnosti zemljine kore, odnosno podizanja i spuštanja kopna usled pritiska lave i podzemnih gasova koji čine da se tlo pomjera.
Do ove prirodne nepogodne došlo je u 4. veku što je dovelo do potonuća polovine grada ispod mora za oko 20 m. Nakon čega je bio zaboravljen 1.500 godina.
Ribari su oduvijek znali da se nešto krije na morskom dnu. Ali tek poslije rata, uz fotografije napravljene avionima, stekla se predstava o prostranostima ovog arheološkog područja. Na prvo podvodno arheološko iskopavanje trebalo je čekati do 80-tih godina 20. vijeka.
(Maja Miljević-Đajić/Sve o arheologiji)