Područje Glamoča slobodno se može nazvati svojevrsnim arhivom ćirilice i srpskog naroda u BiH - najstariji nadgrobni natpis je iz 15. vijeka, a skoro svi spomenici iz 19. i 20. vijeka imaju epitafe!
Glamočko polje veoma je bogato arheološkim ostacima iz skoro svih epoha, a pravo blago predstavljaju nadgrobni spomenici sa sačuvanim natpisima. Najstariji ćirilični natpis pronađen u Glamoču je iz 15. vijeka, pa se ovo područje slobodno može nazvati svojevrsnim arhivom ćirilice i srpskog naroda u BiH!
Putem natpisa na starim stećcima i krstovima u Glamoču može se pratiti istorija i razvoj ćiriličnog pisma u našim krajevima, a jedna nedavno objavljena studija i knjiga govori upravo o tome. "Ćirilični spomenici Glamočkog polja", autora dr Gorana Komara i mr Siniše Šolaka, uz mnoštvo fotografija, na sistematičan način obrađuje nadgrobne spomenike i natpise na njima od 15. do 20. vijeka.
Pregled natpisa iz 18. i početka 19. vijeka donosi saznanje o visokom stepenu vizuelne uniformnosti natpisa, kao i o njihovom pojednostavljenju, koje stremi reformi pisma koju je sistematizovao i objavio Vuk Stefanović Karadžić. Ne malo iznenađenje autorima je donijelo saznanje o brojnosti spomenika sa natpisima. Naime, u glamočkim grobljima 19. i 20. vijeka gotovo svi spomenici posjeduju natpise!
Ćirilicu su u 9. vijeku formulisali Ćirilo i Metodije, koji su zajedno sa pismom južnim Slovenima donijeli i hrišćanstvo. Prije ćirilice slovenske države služile su se, kako se vjeruje, latinskim i grčkim pismom.
O ćirilici smo pričali sa jednim od autora knjige, dr Goranom Komarom, istoričarem i istraživačem iz Herceg Novog. Na početku razgovora zamolili smo dr Komara da nam kaže koji je najstariji nadgrobni natpis pronađen na području Glamoča i na kom pismu je napisan.
"Kako se iz naše Zbirke jasno vidi, ćirilička baština Glamoča se pojavljuje u vidu epitafa i povelja bosanskih vladara. Van ćiriličkog sistema u ovim vrstama spomenika ne postoji ni jedan drugi. Tako i u čitavom prostoru centralnog Balkana. Dakle, svi natpisi na srednjovjekovnim spomenicima su ćirilički. Oni se u Glamoču prezentuju najstarijim natpisom u Starom Selu kojom otvaramo ovu Zbirku i koji je u jednom važnom detalju pretrpio drugačije tumačenje. Ovaj natpis pripada 15. vijeku."
Natpis na grobnoj ploči porodice Milutina Marojevića iz 15. vijeka u literaturi se pominje kao "Natpis iz Carevca", a nalazi se na pravoslavnom groblju u Starom Selu u Glamočkom polju. Prevod natpisa na savremeni srpski jezik glasi: "Ovo je kuća Milutina Marojevića i njegove žene Vladisave i njihove djece. I zakle Milutin: Ovdje niko (drugi da se) ne stavi s njim."
Dvadesetih godina 18. vijeka srpski jezik i pismo bili su pod snažnim uticajem ruskog jezika i pisma. Reformom pisma koju je izvršio Petar Veliki u Rusiji je uvedena građanska ćirilica koja je u svemu interpretacija savremene latinice tog vremena.
Veoma značajan broj natpisa iz grobalja Glamoča nastalo je tokom 18. vijeka i oni se po svojim grafijskim i jezičkim odlikama ne razliku od čitavog korpusa ćiriličkih natpisa nastalih na srpskom etničkom prostoru. Najveći broj natpisa u Glamoču pripada 19. i 20. vijeku i oni su, takođe, svi ćirilički.
"Kada govorimo o srpskim pravoslavnim grobljima Glamoča, tada treba istaći činjenicu da ova groblja posjeduju jako, jako visok procenat spomenika sa natpisima. U Hercegovini (prostoru strog Huma) koji se doživljava kao kolijevka ćiriličke pismenosti, pronaći ćete niži procenat spomenika sa natpisima. Vidjećete, dakako, vješto dekorisane spomenike, rad ruku odličnih majstora, ali ovakav procenat spomenika sa natpisima - ne. A, mogu vam reći da oni nipošto ne zaostaju prema ukupnom nivou zanatske i umjetničke obrade, ako i ne nadmašuju ostale regije koje sam vidio", kaže dr. Komar.
Područje Glamoča spada među područja BiH koja su najbogatija natpisima nastalim u periodu od 18. do 20. vijeka. Ovi natpisi se odlikuju visokim nivoom pismenosti, grafijskom i jezičkom ujednačenošću i uniformošću. Takođe, važno je istaći, pokazuju jasan uticaj crkvene literature, navodi dr. Komar.
"Njihovi pisari su osobe koje su imale direktan dodir sa Pravoslavnom crkvom. Osim toga, još je važnije, brojni nadgrobni spomenici svjedoče prisustvo pravoslavnih sveštenika 18. i 19. vijeka i to među glamočkim autohtonim rodovima i bratstvima. I na nivou dosadašnjih saznanja, a nadamo se da ćemo naša znanja i ubuduće uvećavati, taj broj je značajan i uočljiva je njihova prostorna disperzija."
U svojoj knjizi Komar i Šolak navode da spomenici Glamoča pokazuju, kao i ostali čitav korpus pisanih ćiriličnih spomenika Hercegovine i Bosne, da je narod izvršio pojednostavljenje pisma, a ovaj postupak Vuk Stefanović Karadžić je u 19. vijeku sistematizovao, formalizovao i objavio.
"Narod je sam pojednostavljivao svoje ćiriličko pismo i u visokoj mjeri ga oslobađao poluglasničkog sistema… U visokom stepenu, ova su pisma oslobođena poluglasničkog sistema i time pojednostavljena. Ćirilica je domaće, kućno balkansko pismo, ali iako su se njome služili svi, srpski narod je jedini koji je to pismo zadržao i u vremenima pritisaka i u vremenima kada to pitanje odabira pisma nije značilo težnju za državno-pravnim i narodnosnim emancipacijama", kaže dr Komar.
Na kraju razgovora za MONDO pitali smo dr Komara koliko je opravdan strah od nestanka ćirilice, ako znamo da je ona prisutna na našim prostorima više od deset vijekova?
"Bojazan je posve opravdana. Jedan od razloga je na primjer gubitak dijelova srpskog naroda. To ste mogli gledati kroz istoriju… Stotine hiljada Srba su prešli u Rimokatolicizam i postali dio hrvatskog naroda. Danas je ozbiljan dio srpskog stanovništva Crne Gore trajno izgubljen za svoj narod. Prazni optimizam političkih lidera ipak ostavimo po strani. Oni o tim istorijskim procesima ne znaju ništa.
Vidite što je veliki problem kod nas - mnogi koji se bave pitanjem ćirilice su osobe koje djeluju na način koji nije moderan. Hajde da pogledamo malo tamo gdje je učinjem konkretan rezultat. Ka Trebinju. U ovom važnom gradu djeluje ćiriličko udruženje koje ostvaruje rezultate i ćirilička mapa savremenog Trebinja, a onda uskoro, neminovno, i ostatka istočne Hercegovine će se mijenjati.
Razorni procesi koje je donio 19. i ne manje 20. vijek polako gube na zamahu i sve je veći broj naučnika, ne samo među Srbima, koji prizemljuju naučne stavove i saobražavaju ih realnosti. Meni lično, koliko god ovaj istorijski trenutak bio težak za naš narod, važno je samo jedno: da svoje naučne stavove i opažanja možemo iznijeti u svijet. Da u svijetu, u krilu naučnika koji nisu svezani i spregnuti balkanskim čvorištem, nađu priznanje i uporište. To će, neminovno, donijeti budućnost…"
Pratite MONDO i na Facebooku, Twitteru ili Instagramu