Petodnevni istraživački kamp u selu Pecka, organizovan od strane Association Green Ways, nedavno je uspješno priveden kraju.
Ovaj kamp okupio je stručnjake iz Bosne i Hercegovine iz oblasti ornitologije, herpetologije, entomologije, hiropterologije, mikologije i botanike, kao i studente biologije i ekologije iz različitih dijelova zemlje, pružajući im priliku za unapređenje znanja i istraživanje biodiverziteta planine Vitorog.
Kamp je održan od 20. do 24. oktobra u Visitor Centru Pecka, sjedištu Association Green Ways, i prvi je takve vrste u ovoj regiji.
Obavještajni objekat JNA na vrhu planine
Vitorog se nalazi u zapadnom dijelu centralne Bosne, tačnije na tromeđi Glamoča, Kupresa i Šipova i pripada centralnom dijelu planinskog lanca Dinarida. Nadmorska visina se kreće od 1.120-1.906 m, počevši od Kupreškog polja sve do najvišeg vrha koji se zove Veliki Vitorog. Na njegovom vrhu je za vrijeme bivše Jugoslavije krajem šezdesetih izgrađen vojni podzemno-nadzemni objekt, sa tajnom obavještajnom centralom, koja je krajem posljednjeg rata dijelom uništena a nakon rata osiromašena izvlačenjem sekundarnih sirovina. Do samog vrha i objekata se i dan danas može doći terenskim vozilom i stazom koju je JNA izgradila radi svojh vojnih potreba.
Pored bogate prirode, područje Šipova, uključujući i Vitorog, poznato je po izuzetno velikom broju arheoloških nalaza od koji prednjače ona iz antičkog doba. Glavna cesta koja je povezivala Solun i Servitium (današnji Split – Gradiška) prolazila je kroz ovaj kraj, dok je sporedni put Salviae (Glamoč) – Sarnade (Gornja Pecka) – Leusaba (Mrkonjić Grad) – Servitium bio povezan s njim. Ovaj putni pravac imao je izuzetnu važnost za Rimsko Carstvo i bio je živo središte aktivnosti, što potvrđuje veliki broj arheoloških ostataka koji su pronađeni na ovom području.
Područje Šipova takođe su naseljavala i Ilirska plemena Mezeja (Sapuati i Emantini) koji su vladali prostorom između Vrbasa, Save i Bosne. Nakon poraza u 9. vijeku od strane rimskog vojskovođe Germanikusa, teritorija se dijeli na provincije Panoniju i Dalmaciju, pri čemu je Šipovo pripalo Dalmaciji nakon čega postaje važan municipalan grad.
Kada je riječ o praistoriji, jedan od najznačajnijih lokaliteta je Kalkanova gradina, koja se nalazi na Dragnić Podovima na Vitorogu, na visini od oko 900 metara nadmorske visine. Ovdje su pronađeni fragmenti keramike koji se pripisuju kasnom bronzanom ili ranom gvozdenom dobu.
U pogledu biodiverziteta, područje VItoroga je vrlo malo istraženo, spominje se tek nekoliko radova u vezi smrče, tetrijeba i šišmiša unazad 15-ak godina. Ranija istraživanja potiču iz perioda od 1978. do 1984. i najviše se tiču biodiverziteta insekata, a naučnici tog vremena u radovima ističu veliki interes za istraživanje ove planine zbog prisustva endemskih i rijetkih vrsta ali i zbog ogromnog, neistraženog prostora. Sva prijašnja istraživanja vršena su za vrijeme autrougarske vladavine od strane njihovih naučnika te su radovi često štampani i u Beču. Podaci o istraživanju Vitoroga nisu dostupni ali je pretpostavka da su naučnici poput Franca Vernera i Franca Mašeka koji su istraživali dijelove lanca Dinarida, takođe posjećivali i Vitorog početkom 20. vijeka.
Planina Vitorog je sa svojim prirodnim bogatstvima predviđena za zaštitu, prema Prostornom planu Republike Srpske do 2025. godine. Planirana zaštićena zona obuhvata čak 30.000 hektara, uključujući značajan dio planine, izvore rijeka Janj i Pliva, te dijelove samih rijeka. Jedino zaštićeno područje unutar planine Vitorog je Vaganska pećina koja je bila zaštićena 1970. godine kao "zaštićeni objekat prirode" Rješenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR BiH, da bi zaštita bila ponovo uspostavljena 2013. godine od strane Republičkog zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa RS. Tokom ovog kampa, podršku projektu pružio je upravo Republički zavod, kroz logističku podršku i sufinansiranje određenih aktivnosti.
BiH jedna od bogatijih biodiverzitetom u Evropi
Istraživanje naše prirode je od izuzetnog značaja, posebno imajući u vidu da se prema podacima za BiH iz “Biodiversity Analysis Report” od 2016. navodi da je specifičana kombinacija geoloških i klimatskih uslova u BiH dovela do toga da je BiH jedna od bogatijih biodiverzitetom u Evropi. Čak 30% ukupne endemske flore na Balkanu (1800 vrsta) pronađeno je upravo u BiH. Ipak, uprkos impresivnim preliminarnim podacima, površina pod zaštitom za cijelu BiH iznosi tek 3% a istraženost je izrazito niska.
Ovaj izuzetan biodiverzitet, u kombinaciji sa niskom stopom zaštite i slabom istraženosti, zahtijeva hitno istraživanje i zaštitu prirodnih bogatstava. To je posebno važno u svjetlu sve većeg broja štetnih projekata i interesa međunarodnih kompanija za prirodne resurse BiH.
Pronađena rijetka vrsta gljive i planinski djetlić
Tokom prvog istraživačkog kampa ikad organizovanom na planini Vitorog, otkriveni su mnogi vrijedni podaci o ovom nedovoljno istraženom području, čija je pristupačnost dodatno otežana prisustvom mina.
Posebno su se istakla mikološka istraživanja, jer je za kratak vremenski period identifikovano čak 250 vrsta gljiva, uključujući rijetku Sowerbyella imperialis, koja je u Bosni i Hercegovini prvi put pronađena 2003. godine na Igmanu.
Osim toga, na području Šipova zabilježen je planinski djetlić (Dendrocopos leucotos), prvi nalaz vrste na ovom području. Istraživači su istakli da planina krije veliki potencijal te se vraćaju na proljeće radi nastavka istraživanja. Detaljni izvještaji se očekuju u narednom periodu a ovo je tek početak prikupljanja podataka o biodiverzitetu planine Vitorog.
Projekt “Zaštita prirodnog nasljeđa Vitoroga” je realizovana u okviru USAID-vog programa Snaga lokalnog, uz podršku Mreže za izgradnju mira i Udruženja građana „Fojničani“ Maglaj.
(Za MONDO piše Nataša Mazalica)