Na jugoistočnom rubu Niša, uzdiže se građevina koja priča priču o surovosti jednog vremena i borbi za slobodu - Ćele kula.
U proljeće 1809. godine, tokom Prvog srpskog ustanka, srpske jedinice pod komandom Stevana Sinđelića držale su položaje na Čegar brdu. Osmanska vojska, brojnija i bolje naoružana, pokušala je da slomi ustanak upravo tu - znajući da bi pad Čegra otvorio put ka gušenju srpske borbe za slobodu.
U vrtlogu dima, zemlje i baruta, kada je postalo jasno da će biti opkoljen, Sinđelić je, prema narodnoj tradiciji i mnogim istorijskim izvorima, pucao u barutanu i izazvao eksploziju koja je odnijela živote i branilaca i napadača. Time je, paradoksalno, sačuvao čast poraženih i unio nemir u redove pobjednika.
Nastanak Ćele-kule
Bes Osmanskog carstva bio je ogroman. Nakon teškog poraza u bici na Čegru, kako bi opravdao 6.000 turskih žrtava, naspram 4.000 srpskih - Huršid-paša naređuje da se koža sa glave poginulih Srba odere, da se napune slamom i pamukom i pošalju u Carigrad.
Glave koje nisu poslate turskom sultanu, u znak opomene pobunjenoj raji "uzidane" su u kulu sazidane na istočnoj strani Niša, na uzvišenju pored Carigradskog druma.
Pored kamena i greda, kula je sačinjena od lobanja junaka iz bitke, ukupno 952 - poslaganih u 14 pravilnih redova. Vremenom, mještani su krišom uzimali lobanje i sahranjivali ih, a neke je uništio zub vremena.
Čuveni putopisac i arheolog, Feliks Kanic je prilikom svoje posjete nekoliko decenija nakon događaja zabilježio: "Kada sam je pri mjesečini jedne tihe noći u junu 1860, sa Romulom Lendinijem po prvi put posjetio, u zidovima se i poslije pedesetogodišnjeg raspadanja i opadanja još vidjelo šesnaest redova sa po šesnaest rupa za glave, dakle 1024 rupe. Same lobanje su skoro potpuno nestale. Njih je u tamnim noćima srpsko stanovništvo iz okolnih sela jednu po jednu vadilo i sahranjivalo u posvećenu zemlju. Popevši se prvo na doktorova ramena, uspuzao sam se do najvišeg reda i iz njega izvukao možda posljednje relikvije za uspomenu na herojsku žrtvu hrabrih srpskih boraca."
Nakon oslobođenja Niša iz 1878. godine, mještani skupljaju pare i izgrađuju nadstrešnicu i kapelu, kako bi se spriječilo dalje propadanje i ukazala čast palim borcima koji nakon svoje smrti nisu mogli da nađu mir u grobovima.
Danas, u 21. vijeku, tim interdisciplinarnih stučnjaka se okupio oko projekta "Novo lice Ćele-kule", kako bi rekonstruisao lica lobanja koje nisu uništene tokom vremena - njih 58.
Facijalna rekonstrukcija i prva lica
Tehnika facijalne rekonstrukcije koristi se kako bi se rekonstruisao izgled drevnih ljudi i široj publici približio određeni istorijski kontekst. Dodavanjem mekih tkiva na lobanju pokojnika i proračunima se dobija najpribližnija verzija lica.
Potom se radi na dodavanju elemenata koji su uočeni tokom rutinske antropološke analize i uz poštovanje istorijskog perioda u kom je pokojnik živio - frizura, odeća i sl. Rekonstrukcije lica, objavljene ovih dana, skidaju prašinu sa anonimnosti i vela legende koja je ispredena oko čuvene bitke i junaštva učesnika bitke na Čegru.
Iz kostiju koje su Turci nekada koristili za zastrašivanje, naučnici vraćaju ljudskost, identitet i dostojanstvo. To više nisu samo lobanje u zidu, već ljudi koji su znali cijenu slobode.
