Sutra se navršava sedam godina od izbijanja najvećih etnički motivisanih sukoba na Kosovu od dolaska međunarodnih snaga u pokrajinu.
Dvodnevni sukobi na Kosovu izbili su 17. marta 2004. nakon što je UNMIK policija pronašla tijela dvojice albanskih dječaka u rijeci Ibar kod sela Čabra, na sjeveru Kosova.
Masovne demonstracije kosovskih Albanaca, koji su za nesreću dječaka optužili Srbe, izbile su najprije u južnom dijelu Kosovske Mitrovice, a tokom dana su se proširile na druge dijelove Kosova.
Na meti su se našli Srbi, njihova imovina, spomenici kulture i svetinje Srpske pravoslavne crkve, a iz domova je proterano više od 4.000 ljudi.
Bio je to drugi veliki pogrom koji su Albanci počinili u miru otkako je, poslije bombardovanja NATO, nad pokrajinom uspostavljen protektorat UN .
U junu 1999. godine, u prisustvu međunarodnih snaga, izgnano je više od četvrt miliona Srba, Roma i drugih nealbanca.
U talasu albanskog nasilja 17. marta 2004. godine, koji se pamti kao "Kristalna noć na Kosovu", ubijeno je 19 osoba - od toga osam Srba i 11 Albanaca, dok se još dvoje Srba još vode kao nestali.
Za samo dva dana povrijeđene su 954 osobe, među njima 143 srpske nacionalnosti i desetine pripadnika međunarodnih snaga koji su se sukobili s Albancima štiteći Srbe i njihovu imovinu od napada. Uništena su i 72 vozila UN.
Proterano je 4.012 Srba, etnički očišćeno šest gradova i devet sela, a porušeno je, zapaljeno ili teško oštećeno 935 srpskih kuća i 10 društvenih objekata - škole, domovi zdravlja, pošte.
Posebna meta Albanaca bili su duhovno naslieđe i graditeljska baština srpskog naroda, pa je srušeno, zapaljeno ili teško oštećeno 35 vjerskih objekata, medju kojima 18 spomenika kulture.
Do temelja su srušeni i manastir Devič kod Srbice i konaci manastira Svetih Arhangela kod Prizrena; u Prizrenu su izgorjele i crkve Bogorodice Ljeviške iz 14. i Svetog Đorđa iz 16. vijeka na čijem je svodu ispisana prijeteća poruka: "Smrt Srbima".
Uništena je Prizrenska bogoslovija, episkopsko sjedište u Prizrenu, oskrnavljena srpska groblja, pri čemu nisu pošteđene ni grobnice Svetog Joanikija Devičkog u manastiru Devič kod Srbice i cara Dušana u manastiru Svetog Arhangela u Prizrenu.
U crkvama je nestalo ili oštećeno više od 10.000 vrednih freski, ikona, putira, odeždi i drugih crkvenih relikvija, kao i knjige krštenih, vjenčanih i umrlih koje svjedoče o vijekovnom postojanju Srba na KiM.
Povod za pogrom bila je kampanja albanskih medija u kojoj su lokalni Srbi optuženi da su psima natjerali preko rijeke Ibar šest albanskih dječaka iz sela Čabar kod Zubin potoka i tako trojicu otjerali u smrt.
Istraga UNMIK policije utvrdila je da su albanske optužbe lažne, a portparol međunarodne policije Neridž Sing izjavio je tada da su ''preživjeli dječaci poslije tragedije bili pod jakim pritiskom albanskih novinara i političara da optuže Srbe iz susjednog sela."
Albanci su najprije započeli proteste u južnom dijelu Mitrovice, a u sumrak krenuli u oružani napad na Srbe u sjevernom dijelu grada, gdje su intervenisali pripadnici Kfora.
U moru suzavca i dima, sa solitera je djelovao albanski snajperista i prije nego što su specijalci mešunarodnih snaga uspjeli da ga likvidiraju, pale su prve žrtve - Borivoje Spasojević (53) i Jana Tučev (36), dok je jedan pripadnik Kfora teško ranjen.
Nasilje i napadi Albanaca preneli su se ubrzo južnije - u selo Čaglavicu i druga naselja na području Prištine - da bi se ubrzo na meti razularenih ekstremista našla srpska sela, kao i gradovi širom pokrajine - Lipljan, Gnjilane, Uroševac, Đakovica, Prizren.
Albanski teror nastavljen je i 18. marta u kome su bez Srba ostali Kosovo polje, Obilić, Plemetina kod Vučitrna, Svinjare nadomak Kosovske Mitrovice, dok je u selu Bijelo polje kod Peći zapaljeno svih 28 povratničkih kuća i parohijski dom. Ubijeni su mnogi Srbi.
Manje grupe Srba spas su potražile u bazama Kfora, a ostali u bezbjednijim srpskim enklavama, dok je samo 250 izbjeglo u druge dijelove Srbije gdje su u nekoliko gradova izbili protesti
Zbog napada na srpske enklave, u gradovima u Srbiji protestovalo je više hiljada ljudi. Istog dana kada je na Kosovu izbilo nasilje, u večernjim satima su u Beogradu i Nišu zapaljene džamije, a u Novom
Sadu su demolirana stakla sjedišta Islamske zajednice.
U Beogradu su narednog dana demonstrante, u protestnoj šetnji do hrama Svetog Save, predvodili premijer Srbije Vojislav Koštunica, patrijarh Pavle i tadašnji ministar odbrane Boris Tadić.
Nasilje na Kosovu osudili su Sjavet bezbjednosti UN i tadašnji generalni sekretar Kofi Anan, kao i sve značajnije međunarodne institucije i organizacije, vlade mnogih država, uključujući SAD i Rusiju.
Tim povodom NATO je odlučio da na Kosovo uputi dodatne trupe. Prvog dana nasilja na Kosovo je doputovao komandant južnog krila Alijanse admiral Gregori Džonson, koji je ocijenio da je nasilje u pokrajini "organizovano i orkestrirano".
Stigao je potom i generalni sekretar NATO-a Jap de Hop Šhefer. Sto američkih vojnika tadašnjeg Sfora iz Bosne i Hercegovine hitno je doputovalo na Kosovo.
Nedjelju dana po izbijanju nereda na Kosovo su doputovali tadašnji visoki funkcioneri EU Havijer Solana i Kris Paten, koji su tom prilikom, izjavili da su "užasnuti nasiljem koje se desilo" i uputili zahtjev albanskim vlastima da poprave porušeno.
"Užasnut sam brutalnošću, uništenim školama, onemogućavanjem djece da se obrazuju, uništavanjem crkava", rekao je Solana tokom obilaska ruševina u Kosovu Polju.
EU je 29. marta 2004, zbog nadgledanja saniranja posljedica nasilja i angažovanja privremenih vlasti, imenovala Fernanda Đentilinija za specijalnog izaslanika za Kosovo.
Ubrzo je kosovska vlada odlučila da izdvoji pet miliona evra za popravku kuća i saniranje štete na drugim objektima stradalim u martovskim neredima.
U maju 2004. šef UNMIK-a Hari Holkeri podnio je ostavku, tri mjeseca prije kraja mandata. Njega je zamijenio Danac Soren Jesen-Petersen, a od 19. juna 2008. šef UNMIK-a je italijanski diplomata Lamberto Zanijer.
Prema podacima srpskih obavještajnih izvora, konce martovskog pogroma je vukao Ramuš Haradinaj, jedan od komandanata terorističke OVK-a, dok je ključnu ulogu u Prizrenu, Uroševcu i Orahovcu imao Samedin Džezairi, poznat kao "komandant Hodža", islamski terorista koji je na Kosovo stigao da izgradi ogranak "Alahove armije" Hizbole.
Poslije pogroma nad Srbima, uhapšeno je 270 Albanaca, a 143 osobe su osuđene, većina na novčane, a 67 na zatvorske kazne, ali ne i glavni akteri iz političkih struktura i redova bivše OVK.
Međunarodni tužioci i sudije procesuirali su sedam slučajeva uništavanja crkava u martovskom pogromu i 17 osoba osudili na kazne od 21 mjeseca do 16 godina, a jednu oslobodili optužbi.
Uprkos obećanjima o brzom povratku u domove, većina žrtava martovskog nasilja i dalje živi u kolektivnim centrima, kontejnerskim naseljima ili tuđim kućama u statusu "interno raseljenih".
Teror albanskih ekstremista formalno su osudili Savjet bezbjednosti UN i evropski zvaničnici, dok je Parlamentarna skupština Savjeta Evrope to učinila posebnom Rezolucijom koju je usvojila 29. aprila.
Ali, i pored tog etničkog čišćenja, Kosovo je, uz podršku vodećih zapadnih zemalja, februara 2008. godine jednostrano proglasilo nezavisnost zbog čega je Srbija pokrenula postupak pred Međunardnim sudom pravde.
UNMIK i SPC su postigli dogovor o obnovi porušenih i spaljenih crkava i manastira, a prva faza obnove je počela krajem 2005. godine.
U martu 2009. ministar kulture Kosova Valjton Bećiri izjavio je da je na Kosovu okončano oko 80 odstro radova na obnovi 35 vjerskih objekata koji su oštećeni tokom martovskih nemira 2004.
S druge strane nadležni u SPC ističu da nijedna crkva koja se obnavlja posredstvom Savjeta Evrope i privremenih kosovskih institucija nije vraćena u prvobitno stanje, niti stavljena u funkciju.
(Beta)