Upotreba vještačke inteligencije u školama širom Evrope dramatično varira: dok je u Albaniji koristi više od polovine nastavnika, u Francuskoj jedva svaki sedmi.
Upotreba vještačke inteligencije (AI) među nastavnicima u Evropi veoma varira, a pojedine zemlje pristupaju joj mnogo opreznije od drugih.
Većina nastavnika koristi AI uglavnom za pripremu časova, a stručnjaci očekuju da će njena primjena rasti, uz upozorenje da mora biti korišćena promišljeno i odgovorno.
Vještačka inteligencija sve više postaje dio svakodnevnog života. Alati i mogućnosti koje nude velike AI kompanije rapidno su se razvili posljednjih godina, a obrazovanje nije izuzetak. Nadležni, nastavnici i istraživači ističu da učenici koriste alate kao što je ChatGPT za izradu domaćih zadataka, uključujući eseje. Istovremeno, AI postaje značajna podrška i samim nastavnicima.
Koliko široko se AI koristi u školama širom Evrope? Koje zemlje prednjače? I u koje svrhe se nastavnicima najčešće oslanjaju na nju?
Prema međunarodnom istraživanju nastave i učenja TALIS, koje je sprovela Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD), primjena AI u školama značajno se razlikuje među evropskim zemljama.
Od 32 zemlje obuhvaćene istraživanjem, udio nastavnika koji koriste AI u osnovnom i nižem srednjem obrazovanju kreće se od 14 odsto u Francuskoj do čak 52 odsto u Albaniji (podaci za 2024). Prosjek u Evropskoj uniji (EU-22) iznosi 32 odsto, a u OECD-u (27 zemalja) 36 odsto.
U istraživanju, upotreba AI obuhvata alate koji predviđaju ishode, predlažu odluke ili generišu tekst, bilo u nastavi ili u cilju unapređenja učenja, a posmatra se period od 12 mjeseci prije sprovođenja ankete.
Iako se ne izdvajaju jasni regionalni obrasci, generalno se može primijetiti da zemlje Zapadne Evrope imaju nižu stopu upotrebe AI u odnosu na Zapadni Balkan i Istočnu Evropu.
Pored Albanije, u osam zemalja udio nastavnika koji su makar jednom koristili AI iznosi dvije petine ili više: Malta (46%), Češka (46%), Rumunija (46%), Poljska (45%), Kosovo (43%), Sjeverna Makedonija (42%), Norveška (40%) i Flamanska Belgija (40%).
Najmanje korišćenje AI bilježi se u Bugarskoj (22%), Mađarskoj (23%), francuskoj Belgiji (23%), Turskoj (24%), Italiji (25%), Finskoj (27%), Crnoj Gori (28%) i Slovačkoj (29%).
Zašto je raspon toliko velik?
Portparol UNESCO-a ističe da su vlade usvajale vrlo različite politike o primjeni AI u obrazovanju, što utiče na svijest i spremnost nastavnika da je koriste.
"Neke zemlje bile su mnogo proaktivnije u razvoju nacionalnih strategija za AI, koje uključuju i sektor obrazovanja, dok su druge zauzele oprezniji pristup i uvele strože propise u zavisnosti od uzrasta učenika", rekao je portparol za Euronews Next.
Ruoečen Li, viši projekt-menadžer u OECD-u, dodaje da infrastruktura, tehnološka ograničenja, poput blokada i filtera, društveni stavovi prema tehnologiji u školama, kao i politike koje podstiču ili obeshrabruju nastavnu upotrebu AI, sve to utiče na razlike među zemljama.
„Vide se jasne veze između dostupnosti obuka o korišćenju AI i njene stvarne primjene u praksi", rekao je Li.
Ben Herc i Antoan Bilgin iz European Schoolneta tvrde da razlike u upotrebi odražavaju i obrazovne politike svake zemlje, kao i kulturu u školama, neke države pristupaju AI mnogo opreznije.
"Pristup praktičnoj podršci, kao što su obuke i dobra infrastruktura, ključan je faktor. Podaci TALIS-a pokazuju da u sistemima gdje se AI više koristi, nastavnici češće prolaze kroz profesionalno usavršavanje na tu temu", navode oni.
Na primjer, Francuska je tek ove godine počela masovno uvođenje obuke o AI u državnim školama, nakon što su podaci za TALIS već prikupljeni.
Martina Di Ridolfo iz Evropskog sindikata za obrazovanje (ETUCE) dodaje da na razlike utiču i obim posla nastavnika, njihov nedostatak, motivacija i lična radoznalost.
Za šta nastavnici najčešće koriste AI?
Među nastavnicima koji koriste AI, u prosjeku u EU:
- 65% koristi AI da brzo razumije i sumira neku temu
- 64% za pripremu planova časa ili aktivnosti
- 49% da pomognu učenicima da vježbaju nove vještine u realnim situacijama
- 40% za podršku učenicima sa posebnim obrazovnim potrebama
- 39% za automatsko prilagođavanje težine materijala učeniku
- 31% za generisanje tekstova u komunikaciji sa roditeljima ili za povratnu informaciju učenicima
- 29% za pregled podataka o radu i napretku učenika
- 26% za ocjenjivanje ili provjeru radova
Ovi podaci pokazuju da se AI znatno rjeđe koristi direktno u učionici, većinom služi nastavnicima "iza scene", prije svega za pripremu nastave, dok je procjenjivanje učenika oblast gdje se koristi najmanje.
Šta slijedi za AI u školama?
Stručnjaci se slažu da će upotreba AI u obrazovanju nastaviti da raste, ali uz potrebu za jasnim pravilima, odgovornom upotrebom i sviješću o potencijalnim rizicima.
Herc i Bilgin predviđaju da će AI sistemi vremenom sve češće komunicirati direktno sa učenicima, npr. nudeći personalizovane zadatke ili povratne informacije u realnom vremenu.
"Ipak, nastavnik mora ostati ključni posrednik između učenika i tehnologije, kako bi se sačuvala njegova profesionalna uloga, odgovornost i etički nadzor", naglašavaju oni.
UNESCO takođe naglašava centralnu ulogu nastavnika.
"AI alati treba da dopunjuju, a ne da zamijene nastavnike, i njihova upotreba mora biti usklađena sa etičkim standardima i ciljevima obrazovanja, uz očuvanje autonomije nastavnika i učenika", poručuju iz UNESCO-a.
Očekujući rast upotrebe AI i kod nastavnika i kod učenika, posebno kada je riječ o generativnim alatima, Di Ridolfo upozorava na još jedan problem:
"U situaciji ozbiljnog nedostatka nastavnika u Evropi, postoji realan rizik od umanjivanja kvalifikacija i vještina nastavničke profesije."
Takođe je istakla da TALIS podaci ne govore ništa o učestalosti korišćenja, samo o tome da li je AI korišćena makar jednom, što može prikriti velike razlike između povremenog i redovnog korišćenja.
(EUpravo zato/euronews.com)
