Istražili smo zbog čega još uvijek Zakon o alternativnom kažnjavanju u RS nije stupio na snagu, za razliku od Federacije BiH gdje je već nekoliko godina aktivan, te koje bi bile njegove prednosti, a šta nedostaci!
Probacija (društveno korisni rad) je sistem u kojem osuđenici umjesto u zatvorima kazne služe besplatno radeći za opšte dobro, a cilj je da se oni ne isključe iz društvenih tokova, već da dobrovoljno, ličnim postupcima, radom i odnosom prema posljedicama svojih djela, razviju svijest o štetnosti određenih ponašanja i odgovornosti za to. To je na neki način i civilizacijsko sazrijevanje društva da nije samo zatvor kazna koju treba izreći.
Zakonske pretpostavke za slanje osuđenika na društveno koristan rad, odnosno na rad za opšte dobro na slobodi, obezbijeđene su reformom krivičnopravnog sistema i u BiH izmjenama krivičnih zakona još 2003. godine. Tada je prvo omogućeno da se, umjesto kazne zatvora prema procjeni suda i uz pristanak osuđenika, on uputi na rad za opšte dobro na period do šest mjeseci, dok je kasnijim izmjenama i dopunama krivičnih zakona taj period produžen na godinu.
Kada je riječ o Federaciji BiH, konkretne aktivnosti kantonalnih ministarstava za pravosuđe poduzete su od 2011. do 2013., kada su izrečene prve presude u kojima su zatvorske kazne zamijenjene radom za opšte dobro na slobodi.
Zanimljivo je da u Republici Srpskoj taj Zakon još uvijek nije primljenjiv!
O ovoj temi za naš portal govorio je Nebojša Macanović, doktor pedagoških nauka i autor knjige o Alternativnim krivičnim sankcijama „Kontrolisana sloboda“ pomoću koje smo se i pobliže upoznali sa ovom temom.
Društveno korisni rad samo jedna od mjera ili sankcija alternativnog vida kažnjavanja. Alternativni sistem kažnjavanja predstavlja vaninstitucionalni način sprovođenja tretmana za osuđenikom, tj. resocijalizacija se sprovodi na slobodi u društvenoj zajednici, a ne u zatvoru kao do sada.
"Rad za opšte dobro na slobodi je krivična sankcija koju izriče sud, a radi se o zamjeni kazne zatvora osuđenicima do jedne godine zatvora, uz pristanak osuđenog. Trajanje takvog rada je najmanje deset, a najviše devedeset dana, bez plaćene nadoknade. Rok za izvršenje rada za opšte dobro na slobodi ne može biti kraći od jednog mjeseca, niti duže od jedne godine.
Pritom sud cijeni težinu krivičnog djela, ali i stručne kvalifikacije kako bi mogao da osuđenika angažuje u nekom od preduzeća sa kojima je Ministarstvo pravde potpisalo ugovore", objasnio je za MONDO, Nebojša Macanović.
Kada je riječ o bosanskohercegovačkom društvu i sistemu izvršenja krivičnih sankcija, svakako da složene društvene okolnosti utiču na smjer i progres ovakvih promjena, koje se već dinamično odvijaju u našem regionu.
Evidentno je da ekonomska situacija i socijalna previranja, politička netolerancija, kriza sistema vrijednosti, te sve veća anomija državnih institucija u bosanskohercegovačkom društvu, pogoduju sve izraženijoj ekspanziji kriminala.
Macanović nam je pojasnio da su glavne PREDNOSTI alternativnih sistema kažnjavanja manji troškovi, zadržavanje veze sa porodicom i zajednicom, izbjegavanje negativnih efekata zatvaranja (odvajanje od porodice, prekid školovanja, gubitak posla, negativan uticaj zatvorenika), društvenoj zajednici se daje aktivnija uloga u krivično-pravnom sistemu, ona dobija neposrednu korist u vidu besplatnog rada osuđenih, efikasno i javno se sprovodi reintegracija osuđenih u društvo, stvaraju se uslovi za otklanjanje ili ublažavanje štete pričinjene žrtvi krivičnog djela ili njeno izmirenje sa osuđenim, smanjuje se društvena stigmatizacija osuđenika i smanjuje se zatvorska populacija što za posljedicu ima manje troškove i izdvajanja društvene zajednice.
Posebno treba razmotriti i NEGATIVNE strane ovih sistema kažnjavanja, a to su najčešće predrasude građana da je jedino kazna zatvora relaventna kazna za počinioca krivičnog djela što otežava proces uvođenja ove novine u izvršenju krivičnih sankcija, takođe mali broj poslodavaca želi da sklopi ugovor o radu sa osuđenim (rad za opšte dobro), žrtva ili oštećena strana smatraju da ovakav vid sankcionisanja prestupnika nije adekvatan niti da predstavlja bilo kakvu kaznu za počinioca krivičnog djela, kao i ekonomska situacija u zemlji gdje je veoma uzak krug poslodavaca s kojim se može sklopiti ugovor o društveno korisnom radu.
Nebojša Macanović je radio u zatvoru kao pomoćnik direktora za tretman tako da najbolje zna kako bi ova metoda odsluživanja kazne uticala na zatvorenike. Macanović ističe da zatvorenici ponekad izađu mnogo gori nego što su ušli u ovu ustanovu.
"Zato čovjeku koji je prvi put počinio neko lakše krivično djelo treba dati šansu da se iskupi van ustanove kroz društveno korisni rad, a ne upućivati ga u zatvor po svaku cijenu gdje pored gubitka posla i ugrožavanja egzistencije porodice čeka ga i osuđenički kolektiv sa nepisanim pravilima ponašanja gdje se mnogi moraju povinovati ako žele da izdrže kaznu", kazao je Nebojša dodajući da bi ove sankcije doprinijele smanjenu stope recidiva i da bi država profitirala.
Ministarstvo pravde RS: Neopohodni preduslovi, sljedeće godine novi Zakon!
"Smatramo da je uvođenje alternativnih sankcija u naš krivični sistem, u potpunosti u skladu sa savremenim evropskim trendovima u oblasti krivičnih sankcija i potrebom uspostavljanja zajedničkih principa o kaznenoj politici među državama članicama Savjeta Evrope.
Ministarstvo pravde RS kontinuirano vrši procjene efikasnosti primjene uvođenja elektronske narukvice kojom se kontroliše kretanje osuđenih i pritvorenika kao i o tehničkim detaljima primjene elektronske narukvice.
Mišljenja smo da su višestruke prednosti alternativnog kažnjavanja, kako za one koji tu kaznu izdržavaju, tako i za cjelokupno društvo jer je svaki društveno korisni rad, rad u javnom interesu, kojim se ne vrijeđa ni ljudsko dostojanstvo i ne obavlja se u cilju sticanja dobiti već kod poslodavca koji se bavi djelatnošću od društvenog značaja, humanitarnim, ekološkim ili komunalnim radom.
Preduslov za praktičnu primjenu alternativnih sankcija prati donošenje adekvatne pravne regulative, a to će u Republici Srpskoj biti učinjeno usvajanjem novog Krivičnog zakona RS, koje je predviđeno za četvrti kvartal 2016. godine, te novog Zakona o izvršenju krivičnih sankcija RS.
Smatramo da sistem za izvršenje krivičnih sankcija, a u okviru njega sistem izvršenja alternativnih sankcija, predstavlja jednu od bitnijih karika cijelog procesa reforme pravosuđa.
Stoga ćemo sljedeće godine koncipirati novi Zakon o izvršenju krivičnih sankcija RS a u kojem ćemo, između ostalog, posebnu pažnju posvetiti razradi postojećeg izvršenja alternativnih sankcija, radu za opšte dobro na slobodi i uvođenju novih alternativnih sankcija kao što su elektronski nadzor te kućni pritvor.
Nakon usvajanja Zakona o izvršenju krivičnih sankcija RS, biće donijeti i dodatni akti kojima će definsati provođenje alternativnih sankcija, stručno usavršavanje sudija i tužilaca te obuka povjerenika i stvaranje uslova za njihov rad.
Prema našem mišljenju, za potpunu primenu alternativnih sankcija pored pravnih uslova takođe je potrebno obezbijediti promjenu javne svijesti, informisati i senzibilisati javno mnjenje.
Želimo naglasiti da je u dijelu reforme pravosuđa, koji se odnosi na izvršenje krivičnih sankcija, Republika Srpska učinila veliki iskorak na način što je donošenjem cijelog seta zakona iz ove oblasti obezbjedila efikasno upravljanje sistemom izvršenja krivičnih sankcija, smanjila prenatrpanost zatvora i primjenom međunarodnih standarda obezbjedila da se provodi human i zakonit tretman prema osuđenim i pritvorenicima koja se nalaze u kazneno-popravnim ustanovama Republike Srpske", navela je za MONDO Sanja Džombić, službenik za odnose sa javnošću.
FEDERACIJA KAO PRIMJER: UŠTEDILI ZNAČAJNA SREDSTVA!
Za izvršavanje alternativnih krivičnih sankcija u Federaciji Bosne i Hercegovine zaduženi su Kantoni. Alternativna krivična sankcija rad za opšte dobro na slobodi je na području Kantona Sarajevo u primjeni od 15. novembra 2011. godine.
Od tog datuma, pa do danas, broj osuđenika kojima je izrečena alternativna krivična sankcija rad za opšte dobro na slobodi veći je od 120 i kreće se oko 30 osoba na godišnjem nivou, navedeno je za MONDO u Ministarstvu pravde i uprave Kantona Sarajevo.
Na ovaj način samo iz Kantona Sarajevo FBiH je uštedila značajna sredstva.
"Ako imamo u vidu činjenicu da jedan dana zatvora košta 100 KM, s obzirom na dužinu trajanja izrečenih zatvorskih kazni i broj osuđenih osoba kojima je zatvorska kazna zamijenjena radom za opšte dobro na slobodi, Kanton Sarajevo je na ovaj način u postupku izvršenja krivičnih sankcija, u ovom periodu uštedio preko pola miliona konvertibilnih maraka za budžet Federacije Bosne i Hercegovine, iz kojeg se finansira izvršavanje kazne zatvora", rečeno je za MONDO iz Ministarstva pravde i uprave Kantona Sarajevo.
Sankciju zatvorenici mogu odslužiti u javnim kantonalnim preduzećima GRAS, Rad, Park i Pokop, a odnedavno je to moguće i u Terapijskoj zajednici Kampus Kantona Sarajevo.
Osim finansijskih, alternativni sistem kažnjavanja ima i druge prednosti.
"Činjenica je da Ministarstvo pravde i uprave Kantona Sarajevo, kapacitetima i saradnjom sa Opštinskim sudom u Sarajevu i kantonalnim javnim komunalnim preduzećima na području Kantona Sarajevo u kojima se izvršava rad za opšte dobro na slobodi, te prije svega radom sa samim osuđenicima i povjerenicima za izvršavanje rada za opšte dobro na slobodi, zaposlenima kantonalnih javnih komunalnih preduzeća, obezbjeđuje da se sve predmetne presude uredno izvršavaju i to na način kojim se postiže svrha ove alternativne krivične sankcije", rečeno je za MONDO iz ovog ministarstva
Raspon izrečene sankcije rada za opšte dobro na slobodi zavisi od dužine utvrđene zatvorske kazne.
Osnovni faktori zbog kojih se sve veći broj zemalja u regionu i bivšem istočnom bloku odlučuje da razvija sistem probacije jeste veliki broj osuđenih i pritvorenika, što je dovelo do toga da su danas zatvorski kapaciteti u zemljama regiona kao i samoj BiH do kraja popunjeni.
Među njima se nalazi i veliki broj osoba koje su osuđene na zatvorske kazne na godinu dana.
Stoga će se sistem alternativnih kazni, odnosno društveno korisnog rada morati neminovno razvijati kako bi se rasteretili zatvorski kapaciteti i budžeti država.
Pratite Mondo.ba na Facebooku, Twitteru i Instagramu!
