Srpska pravoslavna crkva (SPC) danas slavi Svetog Nikolu Čudotvorca, jednog od najvećih hrišćanskih svetitelja koji važi za zaštitnika putnika, moreplovaca, ribara i splavara.
Slava Sveti Nikola je po broju onih koji je slave, bez premca među Srbima, a takođe je hramovna i manastirska slava SPC. Posvećeno mu je više od 600 crkava pod jurisdikcijom Srpske pravoslavne crkve.
SvetiNikola je slava nepromjenljivog datuma - 6. decembra po starom, odnosno 19. decembra po novom kalendaru, na dan kada je 343. godine taj svetitelj preminuo.
SvetiNikola se slavi i 22. maja, u znak sjećanja na dan kada su njegove mošti 1096. godine prenijete iz Mira u Likiji u tada pravoslavni Bari, u Italiji, i položene u crkvu svetog Jovana Preteče, koja je ubrzo postala stecište hodočasnika. Tri godine potom građani Barija podigli su velelepnu crkvu tom svecu.
SvetiNikola, arhiepiskop mirlikijski, slavi se i u cijelom hrišćanskom svijetu. Praznuje se kao dječji praznik u zemljama zapadne Evrope, jer tada djeca dobijaju poklone ako su bila poslušna. Zaštitnik je grada Amsterdama.
Rođen je u gradu Patara u oblasti Likija u Maloj Aziji, od roditelja Teofana i None, u vrijeme rimskog cara Valerijana. Još kao dijete Nikola je pokazivao neobične duševne darove. Kada je odrastao i izučio škole, želeo je da stupi u sveštenički čin, pa ga je njegov stric, arhiepiskop, "proizveo" za sveštenika grada Mira.
Svoj duhovni život počeo je u manastiru Novi Sion, gdje se i zamonašio. Poslije smrti roditelja, razdijelio je siromašnima svu naslijeđenu imovinu.
Prema predanju, vođen čudesnim glasom krenuo je u narod da širi vjeru, pravdu i milosrđe i već je svojom pojavom donosio utjehu, mir i dobru volju.
Pada u vrijeme velikog božićnog posta, pa vjernici pripremaju isključivo ribu i drugu posnu hranu.
SvetiNikola je u istoriji hrišćanstva zabilježen kao jedan od najvatrenijih zagovornika hrišćanske crkve i veliki protivnik jeretičkih učenja u prvim vijekovima hrišćanske propovjedi.
Mnogopoštovan u srpskom pravoslavlju svetiNikola je bio zaštitnik srpskih kraljeva pa su najstarije crkve njemu posvetili. I knez Miloš Obrenović slavio je Svetog Nikolu po svim narodnim običajima kao svoju slavu.
U manastiru Studenica crkvu Svetog Nikole (13. vek) podigao je Stefan Nemanja, a kralj Uroš I Nemanjić i kraljica Jelena Anžujska sagradili su pored svoje zadužbine u manastiru Gradac crkvicu Svetog Nikole koja je i danas gotovo netaknuta.
U srpskim manastirima SvetiNikola se slika u odeždi arhiepiskopa a među najljepše predstave spadaju i scene sa Prvog vaseljenskog Sabora su u manastiru Dečani (14. vijek).
Običaj je da se uoči Svetog Nikole, u vrijeme prazničnog bdenija, sve lađe zaustave i bace sidra. Uoči praznika često zaustavljaju lađe dok se mornari pomole svetitelju i onda nastavljaju put.
