Trinaest godina "Dejtona"

Dejtonskim mirovnim sporazumom koji su 21. novembra 1995. parafirali tadašnji predsednici BiH Alija Izetbegović, Hrvatske Franjo Tudjman i Srbije Slobodan Milošević zvanično je okončan troipogodišnji rat u Bosni i Hercegovini.

Trinaest godina kasnije, niko od potpisnika sporazuma nije živ, original dokumenta je izgubljen, a političari u BiH i dalje raspravljaju o njegovoj reviziji.

Sporazumom, koji je parafiran u vojnoj bazi Rajt-Peterson u američkom gradiću Dejton poslije tronedjeljnih pregovora čelnika BiH, Hrvatske i Savezne Republike Jugoslavije, uz posredovanje SAD, BiH je podijeljena na dva entiteta, Federaciju BiH i Republiku Srpsku.

Sporazum, parafiran u Dejtonu, u prisustvu tadašnjeg državnog sekretara SAD Vorena Kristofera, Milošević, Tudjman i Izetbegović zvanično su potpisali tri sedmice kasnije, 14. decembra 1995. u Jelisejskoj palati u Parizu.

Potpisnici su se obavezali da medjusobne odnose regulišu prema Povelji UN, Završnom helsinškom aktu i drugim dokumentima OEBS-a, kao i na medjusobno poštovanje suvereniteta i rješavnje nesporazuma isključivo na miroljubiv načun.

Jugoslovenski parlament je 13. novembra 2002. ratifikovao Dejtonski sporazum, čime je SR Jugoslavija jasno poručila susjedima da nema teritorijalnih pretenzija prema BIH i da se u potpunosti pridržava odredbi iz Dejtona.

Prvih pet godina nakon potpisivanja sporazuma, u Dejtonu je svakog novembra medjunarodnim skupovima obilježavana godišnjica okončanja rata u BiH.

Posljednji put predstavnici država potpisnica i medjunarodni posrednici okupili su se u Rajt-Petersonu u novembru 2000, ali obilježavanju jubileja tada nije prisustvovao niko od potpisnika.

Bivši medjunarodni izaslanik za Balkan Ričard Holbruk, koji se smatra glavnim arhitektom sporazuma, rekao je u oktobru 2005. u Sarajevu da je Dejtonski sporazum zaustavio rat u BiH, ali da u njemu postoje i neke greške, nastale, uglavnom, zbog njegovog nesprovodjenja.

Holbruku je na desetogodišnjicu potpisivanja sporazuma u Dejtonu uručena Dejtonska nagrada za mir u znak priznanja za postiznaje Dejtonskog sporazuma.

Priznanje koje se dodjeljuje za poseban doprinos obnovi društava razorenih ratom ranije su dobili bivši američki predsjednik Bil Klinton i Džordž Soroš.

Posljednjih godina politicari u BiH, medjunarodni predstavnici i pojedine medjunarodne institucije ukazivali su na potrebu revizije Dejtonskog sporazuma.

Bivši Visoki predstavnik za BiH Pedi Ešdaun je tokom svog mandata isticao da je Dejtonski sporazum osnovno, ali ne i konačno rješenje za BiH i da eventualne promjene moraju doći iz same BiH.

I njegov prethodnik Volfgang Petrič smatra da je neophodna reforma Dejtonskog sporazuma kako bi BiH postala funkcionalna država koja može da pregovara sa Evropskom unijom.

Reviziju Dejtonskog sporazuma zatražila je krajem 2004. uticajna grupa poslanika Evropskog parlamenta i evropskih političara u Strazburu. Tada je na "Evropskoj konferenciji justicija paks" usvojena izjava o nužnosti revizije Dejtona.

Novi, šesti visoki predstavnik za BiH, slovački diplomata Miroslav Lajčak, preuzimajući tu dužnost u julu prošle godine, izrazio je zabrinutost stanjem u BiH, uz ocjenu da je "BiH sada najudaljenija od Evrope u odnosu na sve države regiona" jer su u toj državi stali reformski procesi (policija, ustavne promene) koji su osnovni uslov za potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju (SSP).

Lideri SNSD-a Milorad Dodik, SDA Sulejman Tihić i HDZ-a BiH Dragan Čović postigli su 8. novembra na sastanku u Odžacima dogovor o ustavnim reformama BiH.

Što se novog Ustava tiče Lajčak smatra da je on prijeko potreban BiH kako bi ona postala funkcionalnija, efikasnija, a njena administracija jeftinija.

U junu ove godine u Luksemburgu BiH i EU potpisale su SSP i privremeni trgovinski sporazum.

Prije tri godine u Briselu je održana konferencija o ustavnim promjenama u BiH, na kojoj lideri osam najvećih političkih stranaka iz BiH nisu uspjeli da se dogovore o bitnijim izmjenama Dejtonskog sporazuma, ali je postignuta saglasnost da se ojačaju strukture vlasti i učine efikasnijim.

Evropski komesar za proširenje Oli Ren izrazio je nedavno razočaranje što je došlo do zastoja u reformama u BiH i istakao da je zabrinut zbog negativne retorike i aktuelne političke situacije u BiH.

Jedan od najtraženijih haških optuženika za ratne zločine u BiH Ratko Mladić još je na slobodi, dok je drugi, Radovan Karadžić, uhapšen u julu ove godine u Srbiji i izručen Haškom tribunalu.

Predsjedavajući Predsjedništva BiH Željko Komšić objelodanio je početkom ove godine da je iz arhive tog Predsjedništva izgubljen originalni dokument Dejtonskog sporazuma.

(Beta)