Nova studija naučnika sa Harvarda otkriva da je čovječanstvo izgradnjom više od 6.800 brana širom svijeta u posljednja dva vijeka bukvalno pomjerilo Zemljinu osu rotacije - za čak 113 centimetara.
Iako Huverova brana u Nevadi više ne nosi titulu najveće na svijetu, ona je dio globalnog nasljeđa koje je, otkriva nova studija, bukvalno pomjerilo osu naše planete. Tokom protekla dva vijeka, čovječanstvo je neprimjetno nagnulo Zemljine polove za više od metra izgradnjom hiljada brana širom svijeta.
Ova zapanjujuća promjena rezultat je dva velika talasa gradnje: prvog u Sjevernoj Americi i Evropi tokom 19. i početkom 20. vijeka, i drugog koji je zahvatio Aziju i Istočnu Afriku u drugoj polovini 20. vijeka.
Kako je to uopšte moguće?
Ključ leži u preraspodjeli mase i momentu inercije planete. Zemlja se stabilno okreće oko svoje ose, baš kao košarkaška lopta na vrhu prsta. Ali ako iznenada dodate komad gline na jednu stranu te lopte, njena rotacija će se pomjeriti. Kako bi sačuvala zamah, strana sa dodatnom masom će se malo pomjeriti ka spolja, mijenjajući svoju osu rotacije.
U slučaju naše planete, taj "komad gline" je ogromna količina vode zarobljena u vještačkim jezerima iza brana. Ova voda, koja bi inače tekla ka okeanima, stvara novu koncentraciju mase na kontinentima, dovoljnu da malo, ali merljivo, pomjeri položaj polova.
Pomjeranje od jednog metra za dva vijeka
Da bi istražili ovaj fascinantni efekat, naučnici sa Univerziteta Harvard analizirali su globalnu bazu podataka od 6.862 brane izgrađene između 1835. i 2011. godine. Izračunali su koliko je vode uskladišteno u rezervoarima i kako je ova nova raspodjela mase uticala na Zemljinu osu.
Rezultati su pokazali da je izgradnja brana pomjerila polove za ukupno 113 centimetara. Kao sporedni efekat, zadržavanje vode na kopnu je takođe izazvalo pad globalnog nivoa mora za 21 milimetar u istom periodu.
Dva ključna perioda izgradnje
Pomjeranje nije bilo jednosmjerno. U 20. vijeku, kada se dogodio najveći dio kretanja od 104 centimetra, smjer se mijenjao u zavisnosti od toga gde su u svijetu izgrađene najveće brane.
Od 1835. do 1954. godine, intenzivna izgradnja u Sjevernoj Americi i Evropi pomjerila je Sjeverni pol za približno 20,5 centimetara ka 103. istočnom meridijanu, liniji koja prolazi kroz Rusiju, Mongoliju, Kinu i Indokinu.
Poslije 1954. godine, fokus izgradnje se pomjerio ka istočnoj Africi i Aziji. To je izazvalo promjenu pravca, a pol je počeo da se pomjera oko 57 centimetara prema 117. meridijanu zapadno, koji se proteže preko zapadne Sjeverne Amerike i Južnog Pacifika.
Koje su posljedice?
"Kada zadržavamo vodu u branama, ne samo da je oduzimamo okeanima, što dovodi do pada nivoa mora, već i preraspodeljujemo masu po planeti. Nećemo zbog ovoga ući u novo ledeno doba, jer je pomjeranje polova od oko jednog metra relativno malo, ali svakako ima implikacije na praćenje nivoa mora", objasnila je Nataša Valenčić, glavna autorka studije sa Harvarda.
Iako je ovo kumulativni efekat hiljada brana tokom decenija, neke od njih su toliko ogromne da same po sebi imaju mjerljiv uticaj. Najbolji primjer je kineska brana "Tri klisure", najveća hidroelektrana na svijetu. Geofizičari NASA-e su ranije procijenili da njen rezervoar, koji može da primi 40 kubnih kilometara vode, ima dovoljnu masu da pomjeri Zemljine polove za oko 2 centimetra.
