Na današnji dan 22. aprila 1945. godine, Šesta krajiška udarna brigada, na čelu sa komandantom Milančićem Miljevićem, ušla je bez borbe u Banjaluku, koju su prije toga napustili njemački i ustaški okupatori.
Pročitajte kako je teklo oslobađanje...
Okupacija
Aprilski rat 1941. završio se munjevitom pobjedom sila Osovine i kapitulacijom Vojske Kraljevine Jugoslavije. Prve njemačke okupacione jedinice ušle su u Banjaluku 14. aprila, a prvi ustaški odredi 21. aprila 1941. godine.
Banjaluka je ostala centar Bosanske Krajine, s tim da je regija preimenovana u "Hrvatsku Krajinu". Tokom okupacije ubijeni su brojni istaknuti Srbi i Jevreji.
Ustaše su u Banjaluci planirale izgradnju vladinih ustanova, velikih katedrala, trgova i saobraćajnica, а Banjaluka je trebala postati "Antingrad" ili "Luka", sjedište Nezavisne Države Hrvatske.
Nakon ustaških pokolja srpskog stanovništva u Bosanskoj Krajini u junu i julu 1941. godine, formiralo se ustaničko tijelo odnosno pokret otpora u ovom kraju. Ustanak u Bosanskoj Krajini je počeo u Drvaru 27. jula 1941. godine, odakle se širio dalje, navodi se u zvaničnom katalogu izložba "Banjaluka - okupacija i oslobođenje", koja je prije godinu dana, na 70. godišnjicu oslobođenja, održana u Banjaluci.
Prva banjalučka operacija
Peti korpus Narodno oslobodilačke vojske Jugoslavije, osnovan 11. maja 1943. godine i nadležan za područje Bosanske Krajine, nakon kraćih priprema je 31. decembra 1943. pokrenuo noćni upad u grad Banjaluku.
Sa oko 12 hiljada ljudi, krajiške brigade su, pomognute dijelovima Prvog proleterskog korpusa, izvršile simultane napade na samu Banjaluku i na neprijateljske posade na cestama za Gradišku i Prijedor.
Partizani su prodrli u Gradišku, zauzeli su aerodrom u Zalužanima i samostan u
Trapistima. U centar Banjaluke ušli su iz južnog i zapadnog pravca, gdje su se
vodile ulične borbe. Ipak, motorizovane njemačke jedinice su 2. januara 1944. potisnule trupe NOVJ iz grada.
Prema procjenama branioci imali oko 1.700 ljudi izbačenih iz stroja, dok su partizani imali dva puta manje.
Druga banjalučka operacija
Saveznički avioni su 29. i 31. maja 1944. izvršili dva masovna bombardovanja Banjaluke, a tom prilikom uništeno je preko stotinu objekata i ubijeno više stotina ljudi.
Vrhovni štab NOVJ je 17. avgusta 1944. izdao naređenje za opštu ofanzivu, pa je 11.000 boraca napalo na grad Banjaluku, put za Gradišku i samu Gradišku.
6. krajiška udarna brigada je sa Paprikovca odmah prodrla u centar grada, a u nekoliko
dana, borbom prsa u prsa, savladana su sva neprijateljska uporišta, osim Kastela, u
kojem se utvrdilo 300 branilaca.
U ovoj operaciji zarobljeno je 4.000 neprijateljskih vojnika, od toga 300 Nijemaca, 800 ustaša i nekoliko SS-ovaca. Zarobljen je i komandant 69. divizije general Karl Kreps fon Devic, što je bio prvi slučaj zarobljavanja njemačkog generala na jugoslovenskom ratištu.
Oko 1.600 domobrana iz 3. gorskog zdruga odmah je prešlo na stranu partizana, a zarobljena su i tri ispravna tenka, 7 ispravnih aviona i 23 neispravna.
Zbog ugroženosti od devet hiljada vojnika kontraofanzivnih snaga, iz pravca Doboja i Gradiške, naređeno je da Peti korpus napusti Banjaluku i da pri tom evakuiše sav ratni plijen, što je i učinjeno 27. septembra 1944.
Završna operacija - konačno oslobođenje
Period nakon Druge banjalučke operacije obilježen je postepenim ali sigurnim sunovratom osovinske ratne mašinerije. Štab Petog korpusa NOVJ naredio je 15. aprila 4. diviziji, koja se nalazila u oslobođenom Sarajevu, da se zaputi ka Banjaluci.
Divizija je putovala vozom do Visokog, a zatim usiljenim maršem preko Jajca i Mrkonjić Grada, da bi 21. aprila stigla u neposrednu blizinu Banjaluke. Neprijateljske snage su se u prethodnim danima već bile povukle iz grada.
Sutradan, 22. aprila 1945. godine, prethodnica 4. divizije, 6. krajiška udarna brigada na čelu sa Milančićem Miljevićem, ušla je bez borbe u Banjaluku.
Broj žrtava među stanovništvom opštine Banjaluka čiju su smrt skrivili okupatori i
njihovi saradnici, prema podacima Muzeja žrtava genocida iz Beograda, iznosi
preko četiri i po hiljade poginulih, od čega je 870 boraca NOVJ.
Pratite Mondo.ba na Facebooku, Twitteru i Instagramu