Nema datuma u istoriji Srba koji sobom nosi toliko mitologije, drame, životnih pouka... Na Vidovdan su nam se u prošlosti dogodile stvari koje su obilježile sudbinu cijelog naroda.
Od Kosovskog boja, pogibije kneza Lazara i propasti Srpskog carstva, pa do danas, taj dan bio je prekretnica. Evo kako su "Vidovdani" obilježili srpsku istoriju:
1. Kosovski boj 1389. godine
Bitka na Kosovu vođena je u blizini Prištine, između srpskih i osmanskih snaga. Srpske snage je predvodio knez Lazar Hrebeljanović, dok se na čelu turske vojske nalazio sultan Murat I sa sinovima Jakubom i Bajazitom. U prvoj fazi bitke, srpske snage su potisnule protivnika, a Miloš Obilić je uspio da ubije sultana Murata. Njegov sin Bajazit potom kreće u protivnapad u kome je zarobljen knez Lazar. On je po njegovom naređenju pogubljen, poslije čega se osmanska vojska povukla sa bojišta i napustila Srbiju. Prvi istorijski izvori o samoj bici govore o srpskoj pobjedi, a tek kasnije se javljaju navodi o neriješenom ishodu i srpskom porazu (sredinom XV vijeka). Zbog toga se smatra da je sama bitka završena najvjerovatnije srpskom pobjedom ili eventualno neriješeno, ali ona po svojim dalekosežnim posljedicama predstavlja otomansku pobjedu. Lazarevi nasljednici su pod pritiskom mađarskih napada i njihovih kontakata sa Vukom Brankovićem, sklopili u prvoj polovini 1390. godine mir sa Bajazitom i priznali njegovu vrhovnu vlast. Uz pomoć njegovih trupa, oni su uspjeli da potisnu Mađare i povrate izgubljene predjele u zapadnoj Srbiji. Kosovska bitka je imala veliki odjek u tadašnjoj Evropi i uspjela je da privremeno zaustavi osmansko širenje u Evropi.Ona je tokom narednih vijekova postala centralni motiv srpske narodne epske poezije i srpskog nacionalnog identiteta.
2. Tajna konvencija između Srbije i Austrougarske 1881. godine
Tajna konvencija je dokument potpisan između Kneževine Srbije i Austrougarske monarhije. Odredbama ovog ugovora određeno je da Srbija neće moći da zaključuje bilo kakve ugovore sa drugim zemljama, bez prethodnog odobrenja Austrougarske, kao i to da će morati da održava prijateljsku politiku prema Monarhiji. Neposredno prije potpisivanja Konvencije, zaključen je Trgovinski ugovor, kojim je Srbija mogla svoju robu da izvozi samo u Austrougarsku, čime je svoju privredu potčinila volji Monarhije. Potpisivanje ova dva dokumenta je dogovoreno pred Berlinski kongres - srpski diplomata Jovan Ristić je obećao potpisivanje ova dva ugovora, izgradnju srpske željeznice za Monarhiju, kao i odricanje od Novopazarskog sandžaka u zamjenu za zastupanje srpskih interesa na zasjedanju Berlinskog kongresa. Tajnu konvenciju su potpisali tadašnji srpski ministar spoljnih poslova Milutin Garašanin i ministar finansija Čedomilj Mijatović, time Srbiju stavivši u zavisan položaj prema Monarhiji, u zamjenu za međunarodno priznatu nezavisnost. Godine 1882, kao „nagrada“ za potpisivanje Tajne konvencije, Milan Obrenović je krunisan za kralja, a Monarhija je obezbjedila da sve sile prihvate Srbiju kao kraljevinu.
3. Početak Drugog balkanskog rata 1913. godine
Drugi balkanski rat vođen je između Bugarske sa jedne i Srbije, Crne Gore, Grčke i Turske sa druge strane. Ishod rata je učinio Srbiju, saveznicu Rusije, važnom regionalnom silom, uzbunivši Austrougarsku i na taj način indirektno dao važan povod za Prvi svjetski rat.
Rat na dotadašnje saveznike, započeo je opštim noćnim napadom Bugara na srpsku vojsku, bez prethodne objave rata. Većina bugarske armije je bila koncentrisana prema srpskoj vojsci na rijeci Bregalnici.
4. Gavrilo Princip izvršio atentat na Franca Ferdinanda 1914. godine
Sarajevski ili Vidovdanski atentat se dogodio kada je Gavrilo Princip iz grupe od šestorice atentatora (petorice Srba i jednog bosanskog muslimana), članova organizacije Mlada Bosna, ubio austrougarskog prestolonasljednika nadvojvodu Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju, vojvotkinju od Hoenberga. Politički motiv ubistva je želja za odvajanjem austrougarske provincije Bosne i Hercegovine i njeno ujedinjenje u Veliku Srbiju ili Jugoslaviju. Iza organizacije ubistva stajali su oficiri srpske vojske. Atentat je direktan povod za Prvi svjetski rat.
Glavni inspiratori atentata bili su Dragutin Dimitrijević Apis, major Voja Tankosić i obavještajac Rade Malobabić.
5. Versajski sporazum i kraj Prvog svjetskog rata 1919. godine
Versajski sporazum je naziv za mirovni ugovor zaključen u Versaju između Antante i Njemačke. Nakon Prvog svjetskog rata, održana je Pariska konferencija mira (od 18. januara 1919. do 28. juna 1919. u Parizu) a mirovni ugovori zaključeni su sa svakom pobijeđenom državom posebno. Ovo je bio jedan od tih ugovora. Kako su glavne sjednice konferencije održavane u palatama Versaja, ustalio se naziv: Versajski sporazum. Glavnu riječ na toj konferenciji imali su državnici velikih sila Antante, a zastupano je 27 država iz Antantine koalicije. Njemačka je u skladu sa ovim ugovorom morala da prizna da je isključivi krivac za Prvi svjetski rat, da pristane da se Alzas i Loren vrate Francuskoj, da se u sjevernom Šlezvigu sprovede plebiscit, da se neki pogranični gradovi vrate Belgiji, da se u području Sara uspostavi 15-godišnja uprava Lige naroda i nakon toga provede plebiscit o njenoj konačnoj pripadnosti Njemačkoj ili Francuskoj. Nadalje, Njemačka je morala priznati pripajanje poljskih područja novostvorenoj državi Poljskoj i da joj se prizna izlaz na Baltičko more. Njemačka je, između ostalog, od početka 1929. godine morala da plati ratne odštete u iznosu od pet milijardi dolara.
6. Vidovdanski Ustav Kraljevine SHS 1921. godine
Vidovdanski ustav je prvi ustav južnoslovenske države, tačnije Kraljevine SHS. Ime je dobio po datumu donošenja, a važio je do 6. januara 1929. godine. Kraljevina SHS je njime određena kao ustavna, parlamentarna i nasljedna monarhija, čiji je jezik srpsko-hrvatsko-slovenački. Uspostavljeno je unitarno uređenje. Zakonodavnu vlast dijelili su kralj i Narodna skupština. Kralj je imao širok krug ovlašćenja. Narodna skupština je bila jednodomno predstavničko tijelo. Biračko pravo bilo je bilo ograničeno relativno visokim starosnim cenzusom, a nisu ga imale ni žene. Svaki član skupštine imao je pravo zakonodavne inicijative, poslaničkog pitanja, interpelacije. U slučaju promjene ustava skupština se raspuštala i birala nova. Ministarski savjet je bio odgovoran i kralju i Narodnoj skupštini (orleanski parlamentarizam) a ministri nisu morali biti iz redova poslanika. Postojala je i krivična i građanska odgovornost ministara, uz specijalan Državni sud. Ministarski savjet imao je pravo zakonodavne inicijative, izdavanje uredaba za primjenu zakona i onih sa zakonskom snagom u posebnim slučajevima
7. Rezolucija Informbiroa 1948. godine
Komunistički Informacioni biro bio je nastavak Kominterne koju je Staljin pod pritiskom velikih sila raspustio 1943. godine u vreme najžešćih sukoba Drugog svjetskog rata. Informbiro je nastao kao protivteža zapadnom, demokratskom svijetu, koji je izašao iz rata kao pobjednik. Na drugoj strani, socijalistički blok, kao još jedan od pobjednika u ratu, tražio je načine kako da ponovo objedini komunistički svijet poslije raspada Kominterne. Informbiro je prošao kroz tri etape. U prvoj etapi (1947—1948.), započeto je pričvršćivanje zemalja radničkog pokreta, da bi već u drugoj fazi (1947—1953.), Informbio bio jedino okrenut protiv KPJ, koja je odbila da se povinuje njegovom diktatu. Treći i posljednji period Informbiroa (1953—1956.) se naziva još i proces „destaljinizacije“, odnosno etapa poraza samog Informbiroa. Za vrijeme postojanja, Informbiro je imao ukupno tri zasijedanja. Prvo je održano u Beogradu (decembar 1947), drugo u Bukureštu (jun 1948) i treće u Budimpešti (novembar 1949). Smatra se da je Informbiro odnio živote preko 100.000 ljudi. Jedno od najmračnijih poglavlja Informbiroa predstavljali su montirani sudski procesi. Odmah po objavljivanju rezlucije Informbiroa i odgovora KPJ počela su masovna hapšenja u Jugoslaviji, mučenja na Golom otoku i ubistva pristalica rezolucije, ali i u zemljama istočnog lagera nad istaknutim pripadnicima komunističkih partija pod firmom da podržavaju protivljenje jugoslovenskog CK da se povinuje Informbirou.
8. Govor Slobodana Miloševića na Gazimestanu 1989. godine
Govor na Gazimestanu Slobodana Miloševića je održan prilikom proslave 600 godina Kosovske bitke na Kosovu polju. Svojim prisustvom, proslavu je obilježilo i oko dva miliona ljudi, od kojih je jedan dio došao iz SAD, Kanade, Australije i mnogih zemalja Evrope. Proslavi je prisustvovalo kompletno Predsjedništvo SFRJ, na čelu sa Janezom Drnovšekom, zatim je tu bio i Milan Pančevski - tadašnji predsjednik Predsedništva CK SKJ, a centralni govor održao je Slobodan Milošević, tadašnji predsjednik Predsedništva SR Srbije. Proslavi su prisustvovali i ambasadori mnogih stranih zemalja u Jugoslaviji, dok su ambasadori SAD, Voren Zimerman, i Turske odbili da dođu.Čuveni govor Slobodana Miloševića, počinje riječima: „Na ovom mjestu u srcu Srbije, na Kosovu Polju, prije šest vijekova, prije punih 600-na godina dogodila se jedna od najvećih bitaka onoga doba. Kao i sve velike događaje i taj prate mnoga pitanja i tajne, on je predmet neprekidnog naučnog istraživanja i obične narodne radoznalosti. Sticajem društvenih okolnosti ovaj veliki šeststogodišnji jubilej Kosovske bitke dogodio se u godini u kojoj je Srbija, poslije mnogo godina, poslije mnogo decenija, povratila svoj državni, nacionalni i duhovni integritet. Nije nam, prema tome danas, teško da odgovorimo na ono staro pitanje: ‒ sa čim ćemo pred Miloša. Igrom istorije i života izgleda kao da je Srbija baš ove 1989. godine povratila svoju državu i svoje dostojanstvo da bi tako proslavila istorijski događaj iz daleke prošlosti koji je imao veliki istorijski i simbolički značaj za njenu budućnost.”
9. Srbi prestali da budu konstitutivan narod Hrvatske 1990. godine
U odluci Trećeg zasedanja ZAVNOH-a u Topuskom 1944. godine spominje se srpski narod u Hrvatskoj koji je sa hrvatskim narodom „izvojevao slobodu i samodređenje naroda Hrvatske“. U Ustavu Narodne Republike Hrvatske iz 1947, u članu 11, stoji da su Srbi u NRH ravnopravni s Hrvatima. I u članu 2. spominje se bratsko jedinstvo sa srpskim narodom u oslobodilačkoj borbi. Slična formulacija ponavlja se i u Ustavu Socijalističke Republike Hrvatske iz 1963. godine. U amandmanima na Ustav iz 1971.-1972. u njega prvi put ulazi formulacija da je SRH „nacionalna država hrvatskog naroda, država srpskog naroda u Hrvatskoj i država narodnosti koje u njoj žive“. Pošto je Hrvatska bila u sastavu Jugoslavije, tako su i Srbi u Hrvatskoj bili u kategoriji naroda kao jedan od konstitutivnih jugoslovenskih naroda. Taj status ukinut je donošenjem hrvatskog ustava iz 1990. godine.
10. Izručenje Slobodana Miloševića Hagu 2001. godine
Lider SPS i predsjednik SRJ Slobodan Milošević na osnovu uredbe Vlade Republike Srbije, koju je potpisao Zoran Đinđić, izručen Haškom tribunalu zbog sumnje da je počinio ratne zločine protiv čovječnosti i genocid u ratu vođenom na teritoriji bivše Jugoslavije, kao i protiv Albanaca sa Kosova i Metohije. Izručenje Miloševića Hagu je izazvalo političke sukobe i napetosti u Srbiji. Slobodan Milošević uhapšen je 1. aprila 2001. godine zbog sumnje za zloupotrebu službenog položaja. Hapšenje je započeto 30. marta, a okončano nakon dva dana, poslije sedmočasovnih pregovora o predaji. Hapšenju su prethodile danonoćne straže pristalica i simpatizera SPS-a i JUL-a ispred kuće u kojoj je Milošević boravio. Vlada Srbije na čelu sa ubijenim premijerom Zoranom Đinđićem, donijela je 28. juna – na Vidovdan uredbu o izručenju Slobodana Miloševića Tribunalu u Hagu i njegovo hitno transportovanje u zatvorsku jedinicu u Ševeningen. Slobodan Milošević tog 28. juna ukrcan u helikopter i transportovan u Hag, u kojem će 11. marta 2006. godine preminuti. Ostaće upamćeno da je bivši predsjednik Srbije i SR Jugoslavije policajcima koji su mu stavljali lisice na ruke samo rekao: Znate li da je danas Vidovdan?
11. Crna Gora primljena u Ujedinjene nacije 2006. godine kao 192 zemlja članica
Crna Gora je postala 192. članica Ujedinjenih nacija, mjesec dana nakon što je prekinula 88 godina dugo partnerstvo sa Srbijom, čime je okončan raspad bivše Jugoslavije. Proglašavanje prijema Republike Crne Gore u članstvo Ujedinjenih Nacija, objavio je predsjednik generalne skupštine Ujedinjenih nacija Jan Elijason. Rezoluciju kojom je Crna Gora primljena u članstvo predstavio je austrijski ambasador pri UN-u, Gerhard Fancelter. Crna Gora je proglasila nezavisnost od Srbije 3. juna te godine, nakon što je referendum 21. maja uspio zahvaljujući tijesnoj većini.
