Institucionalni okvir Republike Srpske štiti i garantuje opstanak srpskog naroda zapadno od Drine, nakon što je Drugi svjetski rat ostavio demokratsku katastrofu po Srbe u BiH, ocijenio je istoričar Draga Mastilović.
Mastilović je na predavanju u Tesliću o srpskom nacionalnom pitanju u BiH u 20. vijeku istakao da srpsko nacionalno pitanje i istorijski procesi 20. vijeka, pogotovo za Srbe zapadno od rijeke Drine, dubinske korijene vuku od 19. vijeka.
"Odnosno od 1844. godine kada je rimokatolički ideolog Ćezar Balbo označio Drinu kao granicu dva svijeta, a kao najvažnije pitanje za tadašnju Evropu ocijenio da se pravoslavlju i Rusiji mora spriječiti prodor na topla mora, i to jačanjem Pruske u Poljskoj i Austrougarske na Balkanu", naveo je Mastilović.
Prema njegovim riječima, ta ideologija 1866. godine postaje i zvanična doktrina Habzburške monarhije i direktno utiče na zbivanja koja se dešavaju nad Srbima od druge polovine 19. vijeka do 20. vijeka.
"Još 1872. godine grof Andraši, austrougarski ministar spoljnih poslova, upozoravao je tada tursku vlast u Sarajevu da se prostor duž rijeke Drine mora prošarati muslimanskim i rimokatoličkim elementom, da je to jedan od najvažnijih zadataka da se fizički razdvoji srpski narod sa jedne i druge strane Drine", rekao je Mastilović.
On je dodao da je realizacija tog plana pokrenuta 1878. godine nakon okupacije BiH, a pod austrougarskom upravom Benjamina Kalaja, što za posljedicu ima znatno promijenjenu etničku strukturu, i to doseljavanjem rimokatoličkog seljačkog elementa iz Bavarske, čija je prva kolonija Vindhorst nastala kod Banjaluke.
"Ako napravimo istorijsku paralelu sa zločinima počinjenim tokom Drugog svjetskog rata, ustaški povjerenik za srez Gacko Herman Krešo Togonal koji je organizovao prvi pokolj srpskog stanovništva i bacanje u Korićku jamu sa 4. na 5. jun 1941. godine, po njegovom imenu i prezimenu vidi se da je riječ o Nijemcu kojem je kasnije dodato hrvatsko Krešo. On je direktni potomak tih rimokatoličkih doseljenika", rekao je Mastilović.
Upozorio je da Srbi, kao narod, moraju biti svjesni istorijske niti od Ćezara Balbe do Korićanske jame da bi razumjeli šta im se dešavalo na ovim prostorima tokom 20. vijeka.
Mastilović je naveo da je tokom Austrougarske okupacije srpsko nacionalno pitanje dovedeno do vrhunca sa jasnim ciljevima srpskog nacionalnog oslobođenja i ujedinjenja sa Srbijom i Crnom Gorom, ali da već od Prvog svjetskog rata srpska intelektualna elita počinje da prihvata jugoslovensku ideju kao način rješavanja srpskog nacionalnog pitanja.
"To najbolje možemo vidjeti prateći `Narodovu grupu`, poznatu grupu srpskih intelektualaca iz Hercegovine koja je 1907. godine u Mostaru osnovala list `Narod`. Svi oni su krenuli sa potpuno jasnim ideološkim smjernicama koje su usmjeravali Petar Kočić i Risto Radulović, a nimalo nisu bili skloni ideji jugoslovenstva", rekao je Mastilović.
Promjene, dodao je, nastaju početkom Prvog svjetskog rata kod srpskih intelektualaca koji su imali sreću da se u to vrijeme ne zateknu na prostoru BiH i budu zatvoreni.
Kako je pojasnio, u emigraciji u Londonu, Ženevi i Rimu, djelovanjem u Jugoslovenkom odboru, počeli su da mijenjaju smjernice od srpskih nacionalista u jugoslovenske, od kojih je izdvojio Nikolu Stojanovića, koji se okreću tada protiv Nikole Pašića i srpske vlade u procesu ujedinjenja srpskog naroda.
On je naveo da se srpska intelektualna elita u BiH izvornim korijenima počela vraćati u drugoj polovini tridesetih godina 20. vijeka kada su shvatili da su prevareni od Hrvata i kada se stvara ideja stvaranja srpske banovine u Kraljevini Jugoslaviji čije sjedište je trebalo da bude u Dušanovom Skoplju, a čiju realizaciju je prekinuo Drugi svjetski rat.
"Sa početkom Drugog svjetskog rata, nažalost ta srpska intelektualna elita koja se sve vrijeme trajanja Kraljevine od agresivnog hrvatskog nacionalizma brani ne srpskim, nego jugoslovenskim nacionalizmom, tek tada shvata da to nije bilo opravdano", rekao je Mastilović i ukazao na sve negativnosti po demografski proces Srba zapadno od Drine, posebno u BiH.
Prema zvaničnom popisu 1931, naveo je, na području Bihaća je živjelo ukupno 39.309 stanovnika, od kojih je Srba pravoslavnih bilo 17.178 ili 43,69 odsto, da bi prema popisu iz 1948. godine Bihać imao 32.619 stanovnika, od kojih je broj Srba pravoslavnih i muslimana koji su se izjasnili kao Srbi bio 8.377, ili 25,6 odsto.
"Iz ovih brojki moguće je sagledati sav užas koji su doživjeli Srbi u bihaćkom srezu tokom Nezavisne države Hrvatske /NDH/", ukazao je Mastilović, navodeći da su istu sudbinu Srbi imali i u drugim srezovima u BiH.
On je napomenuo da je Drugi svjetski rat ostavio demografsku katastrofu po srpski narod na prostoru BiH, što je uz kolonizaciju muslimana iz Raške, velike ekonomske migracije, te negativan prirodni priraštaj Srba, dovelo do toga da 1971. godine pravoslavni Srbi u BiH prvi put nisu većinsko stanovništvo, a već 1991. godine ima ih jedva više od 31 odsto, ne računajući one koji su se izjasnili kao Jugosloveni.
Naglasio je da je pred Srbima u BiH 1991. godine nametnut novi izazov u obliku pokušaja ostvarenja "Islamske deklaracije" i stvaranja šerijatske islamske države.
"Zahvaljujući tom istorijskom iskustvu Srba, tragičnom, ali korisnom, srpski narod je uspio da stvori Republiku Srpsku, čiji institucionalni okvir štiti ove ostatke ostataka srpskog naroda zapadno od rijeke Drine", izjavio je Mastilović.
On je napomenuo da su danas Srbi u Hrvatskoj dovedeni na nivo statističke greške, iako je samo 1935. godine u Dalmaciji bilo 36.000 Srba koji su se izjašnjavali kao katolici, te unijaćenje izdvojio kao dodatni faktor nestanka srpskog nacionalnog korpusa zapadno od Drine.
"Unijatstvo se pokazalo kao najlakši put za mijenjanje nacionalne odrednice, i često kažem, da su u prvoj generaciji unijate, u drugoj generaciji rimokatolici, u trećoj Hrvati, a u četvrtoj su već ustaše, mada nekada taj proces traje i mnogo brže", upozorio je Mastilović na jučerašnjem predavanju.
(Srna)
