Dokumentarac "Bosna koja je prošla" istinski je biser u sačuvanom filmskom opusu Aleksandra Bojka (1896-1969), pionira amaterskog filma u Banjaluci. Video traje 24 minuta, od čega 4 minuta de fakto najstarijih kolor kadrova našeg grada.
Prvi dio ovog cjeluloidnog spomenika davno o prohujalim vremenima Bojko je snimio od ljeta 1939. do ljeta 1944. godine i to svojom malom 8-mm kamerom "agfa moveks 8". Ovo sačuvano remek-djelo od zaborava je sačuvao Goran Barać.
Na osamdesetak metara celuloida Bojko je zabilježio prizore sa Govedarnice i Tržnice, znamenite Banjalučane, ali i obične ljude, spomenike otomanske kulture, ljetni vašar ispod Kastela i stare arhitekturne elemente nekadašnje Banjaluke koja je do početka Drugog svjetskog rata polako, ali sigurno dobijala obrise modernog, evropskog grada.
Neke od 'isječaka' ovog materijala mogli smo vidjeti i ranije ali u mnogo lošijem izdanju, a veliki dio kadrova su potpuna novina za sve nas. Inače, kadrovi u koloru iz tog doba načinjeni na prostoru bivše Jugoslavije i dalje su pravi raritet, što ovom filmu daje dodatnu vrijednost.
Treba napomenuti i to da su isječeni komadi filmske trake sa kadrovima iz prvog i drugog dijela Bojkovog remek-djela pronađeni u februaru 2007. godine u podrumu jedne zgrade u banjalučkom naselju Obilićevo (Mejdan), gdje su stajale zaboravljene preko 40 godina.
"Restauracija je trajala sve do jeseni 2023. godine, kada je pod okriljem Filmskog kluba 'Osmica' izmontirana verzija najpribližnija autorovoj. Početkom ove godine kompletno ostvarenje digitalizovano je u HD rezoluciji u specijalizovanoj laboratoriji 'Skrinšot' u Berlinu", navode autori.
Povodom objavljivanja ovog sjanog snimka oglasio se i istoričar Zoran Pejašinović, navodeći da je zaslugom nevjerovatnog Gorana Baraća osvanuo fantastičan stari film o Banjaluci.
"Naglasio bih da ovaj Bojkov film ima izuzetnu dokumentarnu vrijednost, za grad, njegov arhitekturu i etnologiju, kao i za biografije pojedinih banjalučkih uglednika. Velike čestitke Goranu i hvala mu što nas raduje ovakvim biserima", objavio je istoričar Zoran Pejašinović na svom Fejsbuk profilu.
Aleksandar Bojko je zvanju bio akademski slikar, a školovao se u Veneciji, Beču i Beogradu. Još početkom tridesetih godina prošlog vijeka počeo je da izlaže svoja umjetnička djela, a specijalnost su mu bili mrtva priroda i pejsaži. Predavao je slikanje u Učiteljskoj i Višoj pedagoškoj školi, te Gimnaziji u Banjaluci.
Od oca je dobio foto-aparat, koji je pronio kroz najburniji dio svog života i njime u Prvom svjetskom ratu načinio stotinjak snimaka na staklenim fotografskim pločama. Uz slikanje, svojim foto-aparatom je na staklene ploče i celuloid redovno bilježio svijet koji ga je okruživao. Iza sebe je ostavio impozantan opus od oko 1.500 fotografija i foto-negativa, neprocjenjivog kulturno-istorijskog, etnografskog i etnološkog značaja. U periodu od 1938. do 1963. godine snimio je oko tri sata pokretnih slika, koje predstavljaju izuzetno vrijedan filmski arhiv o životu u prijeratnom, ratnom i poslijeratnom gradu na obalama Vrbasa.
(Mondo)