Ustavni sud BiH donio je danas niz odluka koje su poništile zakone i druge akte koje je donijela Narodne skupštine Republike Srpske, ocjenjujući ih neustavnim.
Ustavni sud je u potpunosti ukinuo Zakon o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija Republike Srpske, široj javnosti poznat kao Zakon o "stranim agentima". Kako je saopšteno, sud je jasno utvrdio da je ovaj propis protivan Ustavu BiH i Evropskoj konvenciji o ljudskim pravima, naročito članu 11. koji garantuje slobodu udruživanja.
"U obrazloženju odluke Ustavni sud je ukazao na opšta načela iz prakse Evropskog suda za ljudska prava u vezi s bitnom ulogom udruženja u demokratskom društvu. Dalje je ukazano na relevantnu praksu u kojoj je Evropski sud za ljudska prava razmatrao Zakon o stranim agentima Rusije, koji je sadržajno gotovo identičan osporenom zakonu, i zaključio da taj zakon nije u skladu sa slobodom udruživanja iz člana 11. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda. Slijedeći tu praksu, Ustavni sud je zaključio da je osporenim zakonom, kojim su uvedene nove kategorije 'neprofitnih organizacija' i 'agenata stranih uticaja' za koje su propisane posebne obaveze i ograničenja, u potpunosti isključena mogućnost da neprofitne organizacije utiču na predstavnike javne vlasti i na taj način im je zabranjeno obavljanje njihove osnovne djelatnosti", navedeno je u saopštenju.
Sud je naglasio da su široko formulisani pojmovi neprofitnih organizacija i zabranjenog političkog djelovanja bili nepredvidivi, ostavljajući prostor javnim vlastima da svaku aktivnost civilnog društva proizvoljno sankcioniraju. Posebno je istaknuto da označavanje udruženja koja primaju stranu pomoć kao agenata stranog uticaja ima snažan odvraćajući i stigmatizirajući efekat, otežava njihov rad i stvara negativnu percepciju u javnosti. Takođe je naglašeno da je pravo udruženja na strane donacije međunarodno priznato, a da je sporni zakon donacije podvrgavao rigoroznim kontrolama i obaveznom obilježavanju materijala, bez obzira na vezu sa navodnim političkim aktivnostima. Uz to, zakon nije garantovao pristup efektivnim pravnim lijekovima, a kao isključivu sankciju za političke aktivnosti propisivao je zabranu rada i krivičnu odgovornost.
"Ustavni sud je zaključio da uvođenje nove pravne kategorije 'neprofitnih organizacija' i 'agenata stranog uticaja', kao i rigorozni režim izvještavanja, mogućnost redovnih i vanrednih kontrola te obaveza da materijale koje dijele obilježe 'oznakom neprofitne organizacije', uz zaprijećenu isključivu sankciju u vidu zabrane obavljanja rada i krivične odgovornosti odgovornih lica, nije odgovaralo 'hitnoj društvenoj potrebi', odnosno nije bilo nužno u demokratskom društvu", navode iz Ustavnog suda BiH.
Istovremeno, Ustavni sud je poništio Zakon o neprimjenjivanju zakona i zabrani djelovanja vanustavnih institucija Bosne i Hercegovine u Republici Srpskoj, Zakon o dopuni Krivičnog zakonika Republike Srpske, te određene zaključke Narodne skupštine RS.
"Ustavni sud je naglasio da unilateralnim akcijama jednog od entiteta (povlačenjem prethodno date saglasnosti, donošenjem zakona koji reguliraju istu materiju i sl.) nije moguće uspostaviti nadležnost entiteta za onu oblast u kojoj je prethodno uspostavljena nadležnost države Bosne i Hercegovine na osnovu člana III/5. Ustava Bosne i Hercegovine. Stoga je donošenjem osporenog Zakona o neprimjenjivanju zakona i zabrani djelovanja vanustavnih institucija Bosne i Hercegovine Narodna skupština Republike Srpske postupala van svojih ovlaštenja. Zbog navedenih razloga Ustavni sud je zaključio da osporeni entitetski zakon mora biti proglašen neustavnim s formalnog aspekta jer se njime normativno regulira materija koja prema Ustavu Bosne i Hercegovine ne potpada pod nadležnost tog entiteta, pa za donošenje takvog zakona ne postoji ustavni osnov", naveo je Ustavni sud BiH.
Poništena je i odredba Krivičnog zakonika RS kojom je propisano krivično djelo "nepoštovanje ili neizvršavanje odluka institucija ili organa Republike Srpske". Sud je ocijenio da je ova odredba bila preširoka, nejasna i suprotna načelu vladavine prava, jer je podrazumijevala krivičnu odgovornost za neizvršavanje bilo koje odluke, bez obzira na njenu ustavnost i zakonitost, te je ugrožavala načelo podjele vlasti i nadređenost državnih institucija.
"Imajući u vidu navedeno, Ustavni sud je zaključio da osporena zakonska odredba ne zadovoljava standard kvaliteta zakona i u suprotnosti je s načelom vladavine prava iz člana I/2. Ustava Bosne i Hercegovine", navedeno je.
Konačno, Ustavni sud je ukinuo i Zakon o Visokom sudskom i tužilačkom vijeću Republike Srpske i Pravilnik o postupku kandidiranja i izbora prvih članova tog vijeća. Sud je ponovio da je nadležnost u oblasti pravosuđa prenesena na državni nivo konsenzusom entiteta, te da je VSTV BiH jedini nadležni organ koji osigurava nezavisno, nepristrasno i profesionalno pravosuđe.
"Ustavni sud je u više navrata naglasio da je postupak 'vraćanja' entitetima nadležnosti, koje su prethodno uspostavljene kao nadležnost Bosne i Hercegovine na osnovu člana III/5. Ustava Bosne i Hercegovine, u isključivoj nadležnosti Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine. Istaknuto je da unilateralnim akcijama jednog od entiteta (povlačenjem prethodno date saglasnosti, donošenjem zakona koji reguliraju istu materiju i sl.) nije moguće (ponovo) uspostaviti nadležnost entiteta za onu oblast u kojoj je prethodno uspostavljena nadležnost države Bosne i Hercegovine na osnovu člana III/5. Ustava Bosne i Hercegovine. Stoga, imajući u vidu nesporan sadržaj Zakona o Visokom sudskom i tužilačkom vijeću BiH, sadržaj osporenog Zakona o Visokom sudskom i tužilačkom vijeću RS i Pravilnika kojim se preuzimaju nadležnosti institucija Bosne i Hercegovine, kao i vlastitu praksu, Ustavni sud je zaključio da u Ustavu Bosne i Hercegovine ne postoje odredbe na osnovu kojih bi se mogla opravdati ustavnost osporenih pravnih akata koje je donijela Narodna skupština Republike Srpske", naveo je Ustavni sud BiH.
(Mondo)
