Iza živopisnih naziva nekih banjalučkih ulica kriju se veoma zanimljive priče. Pročitajte ko su bili 1300 kaplara, Srđa Zlopogleđa, Zmaj Ognjeni Vuk, Mis Adelin Irbi, Od Zmijanja Rajko…
Od oko 600 ulica, koliko ih ima u Banjaluci, većina ih nosi imena poznatih istorijskih ličnosti ili književnika, poputut Kralja Petra II Karađorđevića, Nikole Pašića, Bana Milosavljevića, Tina Ujevića, Branka Radičevića, Jovana Dučića, Meše Selimovića…
Veoma su zastupljena i imena iz narodne epike, poput Kraljević Marka, Banović Strahinje, Cara Lazara, Carice Milice, Miloša Obilića, itd, a svoje ulice dobilo je i dosta zaslužnih komunista i partizana, među njima i Sava Kovačević, Ranko Šipka, Veselin Masleša…
Među ličnostima iz naziva ulica u Banjaluci ima i dosta takvih o kojima rijetko koji stanovnik ovog grada zna ko su bili i zašto su zaslužili da se nađu na tablama, kao i nekoliko njih sa veoma živopisnim imenima, koja jednostavno žude da se sa njih skine plašt misterije i sazna o njima nešto više.
E, to su junaci naše priče!
1300 kaplara
Ulica "1300 kaplara" nalazi se u banjalučkom naselju Pobrđe. Hiljadu trista kaplara bili su đaci, tj. nedoškolovani oficiri koji su poslati kao pojačanje i moralna podrška srpskoj Prvoj armiji u Kolubarskoj bici krajem 1914. godine.
Sastav ove jedinice činio je buduću intelektualnu elitu Srbije. Početkom rata oni su upućeni u vojnu školu u Skoplju, ali je njihova obuka prekinuta, jer je razvoj događaja primorao vrhovnu komandu da ih pošalje u borbu.
Srpska vojska je bila u povlačenju, demoralisana, Beograd je bio u neprijateljskim rukama, tako da se svijet već pomirio sa potpunim slomom Srbije. Za odsudnu borbu bile su neophodne sve raspoložive snage.
Vrhovna komanda je 15. novembra 1914. godine odlučila da iz Skoplja pozove i Đački bataljon kako bi svojom mladošću održali moral vojske dok ne stigne artiljerijska municija iz Francuske.
Tog dana oštar glas komandanta kasarne u Skoplju, potpukovnika Dušana Glišića saopštio je sljedeće: "Ovog časa dobio sam od Vrhovne komande naređenje da vas prvim vozom uputim na bojno polje".Više nije trebao govoriti, a nije ni mogao jer ga je presjeklo hiljadu i trista oduševljenih grla sa: "Živio!"
"Pa zar i njih? Nesrećna djeca! Đaci odlaze na front!" pod teškim utiscima tih strašnih riječi zabruja isto veče drevni carski grad Skoplje.
Pripadnici Đačkog bataljona poslati su direktno na front, gdje su kao podoficiri učestvovali u čuvenoj Kolubarskoj bici, kada je srpska vojska pod vođstvom generala Živojina Mišića izvojevala jednu od najsjajnijih pobjeda u Prvom svetskom ratu.
Ipak, ovu pobjedu srpska vojska platila je skupo - životima 20.000 boraca, među njima i 400 đaka.
Srđe Zlopogleđe
U banjalučkom naselju Obilićevo nalazi se ulica "Srđe Zlopogleđe", koja je dobila ime po narodnom junaku iz 14. vijeka, obdarenom velikom snagom i "urokljivim" očima.
U pjesmi "Boj na Pločniku", Srđa je opjevan kao silan junak, strašnih crnih vjeđa, od čijeg pogleda se strada. "On ne kliče, on ništa ne kaže, po dva i dva na koplje nabada, preko sebe u Toplicu slaže", kaže narodni pjevač.
A, čuveni hrvatski kipar Ivan Meštrović posvetio je Srđi Zlopogleđi bistu, koja je zaista fascinantna!
Talijanskog bataljona Mateoti
Ulica "Talijanskog bataljona Mateoti" u naselju Kočićev vijenac nazvana je po partizanskoj jedinici sastavljenoj od boraca iz Italije, koji su se za vrijeme II svjetskog rata borili u sklopu Treće krajiške brigade.
Bataljon je dobio ime po Đakomu Mateotiju, italijanskom političaru i vođi socijalista, koga su 1924. ubili fašisti.
Bataljon Mateoti formiran je 15. oktobra 1943. u Livnu, komandant je bio učitelj iz Udina Aldo Parmeđani, a njegov zamjenik Adolfo Zamola. Parmeđani je ranjen u Banjaluci 1944. godine.
Bataljon Mateoti učestvovao je u borbama za oslobođenje Beograda, uz bataljone Garibaldi i Mameli, a od ovih jedinica krajem 1944. u Beogradu formirana je brigada "Italija".
Ovi italijanski antifašisti, nakon što su prošli svoj partizanski ratni put, vratili su se 1945. godine kući u Italiju.
Saničkih žetelaca
Ulica "Saničkih žetelaca" u naselju Starčevica dobila je ime po učesnicima prve omladinska poljoprivredne radne akcije, poznate i pod imenom "Žetva u Saničkoj dolini", a koja je organizovana u ljeto 1942. godine u dolini rijeke Sanice kod Ključa.
Tog ljeta, dok su partizanske jedinica u jurišima osvajali fašistička utvrđenja, čak 7.000 omladinaca prikupljalo je hranu za stanovništvo i borce u poljima Ključko-saničke doline, u kojoj je bujala ljetina i dozrelo klasje za žetvu.
Omladina je radila natčovječanskim naporima, a kao poseban podvig smatra se žetva obavljena 27. avgusta 1942. ispred samih ustaških bunkera. Omladina je tada u potpunosti ispunila svoj zavjet – ni zrno žita okupatoru.
Rezultati akcije bili su veliki - sabrano je 270 vagona pšenice, ječma, zobi i kukuruza, osušena tri vagona šljiva i jabuka, izvađeno i utrapljeno 17 vagona krompira, napravljeno je četiri vagona pekmeza od šljiva, sabrano pet vagona graha, a u partizanske bolnice je dnevno otpremano po tri tone voća i povrća.
Zmaja Ognjenog Vuka
Ulica u banjalučkom naselju Lazarevo ima zaista nevjerovatno ime - "Zmaja Ognjenog Vuka". U pitanju je nadimak za Vuka Brankovića (poznatog i kao Vuk Grgurević, Ognjeni Vuk ili Jajčanin Vuk), srpskog despota koji je živio u 15. vijeku.
U mladosti, Vuk Brankopvić bio je odan Turcima, da bi kasnije prešao u službu kod Mađara i postao naljući protivnik Osmanlija. Osim protiv Turaka, ratovao je i protiv Čeha, Poljaka i Austrijanaca. Bio je oženjen Barbarom, iz hrvatske dinastije Frankopan.
U narodnoj književnosti Zmaj Ognjeni Vuk prikazan je kao junak sa natprirodnim sposobnostima. Negdje je direktni potomak samog zmaja koji obljubljuje Vukovu majku, a negdje je opjevan kao brat svoga djeda.
U krugu pjesama koje obrađuju ljubavne motive i začeće, ovaj zmajeviti junak prikazan je kao pohotljiv ljubavnik koji ženama dolazi noću kroz kamin. Njegova supruga u pjesmama se spominje kao "ljuta Barbara".
Od Zmijanja Rajka
Ulica u naselju Srpske Toplice zove se "Od Zmijanja Rajka", a nazvana je po junaku poznatom po tome što je zakasnio na Kosovski boj.
Po narodnom predanju, Rajko sa Zmijanja poveo je 12.000 Zmijanjaca na Kosovo, a na putu ga je presreo Troglav arapine i rekao mu da "neće proći i povesti Zmijanjce bez junačke posječene glave i bez muške prolivene krvce". Zbog toga je Rajko zakasnio na Kosovo.
Pjesmu "Rajko od Zmijanja i Kraljević Marko" svojevremeno je Petar Kočić oduševljeno poslao uredništvu časopisao Bosanska vila, navodeći da je ona "zanimljiva i dostojna da se štampa, koliko zbog svoje ljepote, toliko i zbog toga što se u njoj opijeva jedan bosanski vlastelin".
Naime, do ovog Kočićevog otkrića smatralo se da ne postoje srpske narodne pjesame o bosanskim vladarima i bosanskoj vlasteli.
Mis Adeline Irbi
Ulica "Mis Adeline Irbi" nalazi se u naselju Vrbanja. Plemenita Mis Irbi, kako je poznata u srpskoj kulturnoj istoriji, putujući Evropom sa svojom prijateljicom Mis Makenzi, posjetila je sredinom 19. vijeka balkanske zemlje koje su se tada još uvijek nalazile pod Turskom.
Prolazeći kroz Bosnu, bile su očarane ljudima na koje su nailazile i koje su upoznavale, a po povratku u London, Mis Irbi je objavila putopis pod nazivom "Putovanje po slovenskim zemljama Turske u Evropi" (1867).
Nakon ulaska Austrougarske u Bosnu, Mis Irbi je u Sarajevu osnovala prvu srednju učiteljsku školu i zavod za obrazovanje djevojaka.
Na kraju, spomenimo i jedan banjalučki kuriozitet - u ovom gradu postoje dvije ulice nazvane po jednoj te istoj ličnosti. Riječ je o ulicama "Todora od Stalaća" u Obilićevu i "Vojvode Prijezde" u Lazarevu, a radi se o tragičnom junaku iz narodnih pjesama, koji se zajedno sa ženom Jelicom bacio u Južnu Moravu ispod kule Stalać da ne bi pao u ruke Turcima.
Zašto je baš on dobio dvije ulice u Banjaluci, nije poznato…
