Ognjen Tadić za MONDO: Republika Srpska štiti ulogu visokog predstavnika od uzurpatora

O OHR-u, Kristijanu Šmitu, Ustavnom sudu BiH, Dejtonskom sporazumu, smjeni Nikole Poplašena, hapšenju generala Talića i ponudi Gabrijela Eskobara.

Izvor: Ustupljena fotografija

Poplašen bi bio smijenjen i da je imenovao Dodika za mandatara

Visoki predstavnik 1999. godine je smijenio predsjednika Republike Srpske Nikolu Poplašena, između ostalog, jer je odbijao da imenuje Milorada Dodika za mandatara. Bili ste Poplašenov savjetnik i lično ste osjetili posljedice odluka visokog predstavnika. Može li se taj period porediti sa ovim današnjim?

TADIĆ: Zaista je vrijeme za objektivno sagledavanje tih događaja. Prvo, niti Nikola Poplašen, niti Milorad Dodik, kao i niti svi mi ostali, objektivno nismo imali nikakav lični značaj u tim procesima i doživljavani smo kao instrumenti sukobljenih strana. Bila su važna samo dva čovjeka – Vilijam Bil Klinton i Slobodan Milošević, te jedna tema – Kosovo. Čim se završio rat u Bosni i Hercegovini američka administracija i vojska dobili su zadata da pripreme sukob sa Saveznom Republikom Jugoslavijom u vezi sa Kosovom. Na široj karti nalazila se i Republika Srpska kao potencijalni faktor rizika, zbog koga bi, mimo želje Amerikanac, NATO kampanja moga proizvesti dodatni gubitak jednog broja života NATO vojnika i njihovih materijalnih sredstava ili prosto produžiti vrijeme te akcije planirane kao brza intervencija. Da li smo mi bili svjesni toga? Jesmo, jer nam je na kraju krajeva pri svom dolasku u Banja Luka i Vesli Klark rekao da je to tako. U tom periodu Nikola Poplašen bio je kvalifikovan kao beogradski čovjek Vojislava Šešelja – dakle prijetnja. Strahovalo se da bi on kao vrhovni komandant i predsjednik Republike mogao pomoći Slobodanu Miloševiću.

Unutrašnji politički sukob sa Miloradom Dodikom Amerikanci su iskoristili da pridobiju Dodika na svoju stranu, a što im i nije bio komplikovan posao imajući u vidu strah koji je tadašnja Dodikova Vlada imala od Miloševića zbog toga što je Milošević nije otvoreno podržao u sukobu sa predsjednikom Poplašenom. Tako je iskorišćena ta priča o imenovanju Dodika za mandatara, koja je podijelila narod u tom trenutku i do danas predstavlja tačku razdora u politici Republike Srpske. Tvrdim da je Dodik imenovan od strane Poplašena da bi se sve isto desilo. Vjerovatno bi kao sumnjiv i Dodik tada pretrpio sankcije kao Poplašen.

Drugi pravac djelovanja Amerikanaca radi presjecanja Poplašenovog predsjedničkog uticaja odnosio se na generala Momira Talića, tadašnjeg načelnika Generalštaba Vojske Republike Srpske. Iako su ga naizgled stavili pod kontrolu Talić je lično odigrao ulogu da je kooperativan, ali nije učinio ništa efikasno da bi spriječio podređene oficire da putem obavještajnog i drugog logističkog djelovanja pomognu Vojsci Jugoslavije. Nakon završene NATO agresije Amerikanci su se zbog toga osvetili Taliću i u avgustu iste godine uhapsili ga u Beču i isporučili Haškom tribunal po tzv. tajnoj optužnici. Mi smo molili Talića da ne ide u Beč, lično sam ga molio, ali je njegovo uvjerenje bilo da drži situaciju pod kontrolom što se pokazalo kao fatalna greška.

Neću komentarisati ponašanje nas ostalih domaćih aktera, ne samo zbog što smo bili manje bitni, nego smo objektivno manje i znali u svemu ovome, naravno sa izuzetkom manjeg dijela rukovodstva tadašnjeg Ministarstva unutrašnjih poslova koje je u tom periodu prošlo test lojalnosti Amerikancima i kasnije značajno avanzovalo. Elem, NATO agresija je prošla, a 2000. godine došli su novi izbori i u Republici Srpskoj i u Saveznoj Republici Jugoslaviji. Izgubili su i Milošević i Dodik, a Poplašen se nije mogao ni takmičiti. Profitirali su tzv. Demokratska opozicija Srbije i koalicija Srpske demokratske stranke i tada novoosnovane Partije demokratskog progresa. Dodik se iz duboke opozicije, uz vrlo izražen angažman Rusije, vratio na vlast tek 2006. godine, i to nakon drugog pokušaja, jer je prvi spriječio Pedi Ešdaun.

Kada sve to ovako objektivizujete samo po sebi postavlja se pitanje da li se tu ima šta za porediti sa današnom situacijom? Po meni nema, bez obzira na to što su neki akteri i dalje u igri. Posebno zbog toga što je mnogo vode proteklo i što su se Amerikanci imali priliku uvjeriti šta im ko iskreno misli nakon napada na tornjeve Svjetskog trgovinskog centra. 

Eskobar ponudio papir da napišem šta mi treba

U tom vremenu ovdje su djelovali i pojedini službenici američke administracije koji su i sada tu, poput Gabrijela Eskobara. Šta je njihov posao i da li su ga završili?

TADIĆ: Eskobar 1999. i Eskobar 2023. godine nisu ličnosti istog formata. Tih devedesetih godina Gabrijel Eskobar bio je američki diplomata nižeg ranga, ali najvjerovatnije i pouzdanik Centralne obavještajne agencije Sjedinjenih Američkih Država (CIA), koji je stvarao mrežu saradnika i obavljao operativnu zadaću. Znam to zbog toga što je i meni nudio saradnju riječima “mi želimo da sarađujemo sa Vama, napišite šta Vam je potrebno od novca do materijalnih uslova” i dao mi papir na koji bih to trebao napisati. Oprezno sam odbio njegovu ponudu riječima: “Sve što je u interesu Amerikanaca, a nije protiv interesa mog naroda za mene je prihvatljivo. Sve što je u interesu i Amerikaca i mog naroda spreman sam odmah da podržim! Ali, sve što je protiv interesa mog naroda odbijam”.

Vratio sam mu prazan papir. Ja ne znam, ali Eskobar sigurno zna, šta su mu drugi sagovornici na slične ponude odgovarali. Neće biti da je Amerika bila samo za mene zainteresovana?! Eskobara nisam vidio od tada, a izgleda da sam svojim odgovorom zapečatio moju političku karijeru nekoliko godina tokom kojih sam bio pod sankcijama. Tek 2002. godine uspio sam ponovo izaći na izbore i to samo zavaljujući tome što je ta odluka, koja je pored mene obuhvatala i Nikolu Poplašena i Mirka Blagojevića, bila toliko rigorozna da se nije mogla formatirati i uvrstiti u tada novousvojeni demokratski Izborni zakon Bosne i Herecegovine.

Eskobar danas koristi mrežu koju je tada napravio u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i Srbiji. Tuda se kretao u službi. Do sada se nije pokazao kao ostrašćena osoba, ali on prosto ima taj sumanuti zadatak da omogući totalnu kontrolu ovih prostora zbog koga je sve moguće i zbog koga nije do kraja moguće predvidjeti njegove odluke. 

Poznato je da ste nakon poraza na izborima 2010. godine poželjeli laku noć Republici Srpskoj. Da li ta noć još traje i planirate li da se vratite u aktivnu politiku?

TADIĆ: I poslije te izjave bavio sam se aktivno politikom, pa 2014. godine ponovo bio kandidat i prišao na 1% Miloradu Dodiku. Ne odustajem ja od Republike Srpske i nikada neću, ali je u najmanju ruku bilo prostojno da se sklonim iz vrha politike i otvorim prostor drugima. Posljednje tri i po godine posebnu pažnu posvećujem Ustavnom sudu Bosne i Hercegovine, kao problemu zloupotrebe za Dejtonski mirovni sporazum nestandarne anomalije kojom je uz dodatni politički pritisak omogućeno preglasavanje u toj instituciji, a time i revizionizam koji je pokazan od rata do danas.

(MONDO)