Da li će se papa i Kiril moliti zajedno, kako će njihov sastanak uticati na crkvu, i da li je na pomolu “veliko primirje”, saznaćemo 12. februara - na dan kada će se ispisati nove stranice istorije...
/MLADEN ALEKSIĆ, VEROUČITELJ/
Svetom je kao bomba odjeknula vest iz Vatikana – Sv. Stolica je zvanično saopštila da će se poglavar Rimokatoličke crkve papa Franja sresti s patrijarhom moskovskim i sve Rusije Kirilom. U isto vreme i moskovski patrijarhat je obnarodovao ovu vest.
Naime, od uspostavljanja Moskovske patrijaršije 1589. pod krilaticom “Moskva- treći Rim”, ova dva poglavara nisu se srela ni jednom. Ovo će biti prvi put.
Treba razumeti položaj ruskog patrijarha u pravoslavnom svetu, kako bi se bolje shvatila sintagma “prvi put u istoriji”. Ne samo hronološki, već istorijsko-političko-bogoslovski ovaj susret je značajan za svet, ne samo hrišćane.
Najveći animozitet u pravoslavnom svetu je upravo između Moskovske i Carigradske patrijaršije; ne treba smetnuti s uma da je Ruska crkva (kada kažemo “Ruska crkva” treba biti obazriv i ne skliznuti u jeres etnofiletizma) na svom istorijskom početku pokrštavanja bila pod jurisdikcijom Carigradske (Vaseljenske) patrijaršije.
Svakako da je “broj 1” u pravoslavnom svetu upravo Vaseljenski patrijarh (trenutno Vartolomej I), koji je po pravoslavnom učenju samo “prvi među jednakima”, i nema nikakvu vlast nad ostalim pomesnim pravoslavnim crkvama, već samo “prvenstvo časti”.
Ulogu najvećih rivala u današnjem pravoslavnom svetu im je dodelila istorija, političko-crkveno gledano, iako ruskoj crkvi pripada mesto broj pet (po diptihu pravoslavne crkve -posle carigradske, aleksandrijske, antiohijske i jerusalimske patrijaršije). Međutim, “peti patrijarh” (Moskovski) se danas smatra najuticajnijim u pravoslavlju, baš zbog svoje geopolitičke uloge, jer je Rusija uvek bila svetska velesila, a svedoci smo njene današnje uloge na svetskoj sceni, kada je državni vrh (Putin) u saglasju sa Crkvom.
Crkveno gledano, Moskva je sebe uvek smatrala poslednjim bedemom pravoslavlja, nakon pada Carigrada (1453) i nakon toga se javlja teorija “Moskva - treći Rim” (podsetimo, “drugim Rimom” je smatran upravo Konstantinopolj – Carigrad).
S druge strane, katolički poglavar se više puta susretao sa “prvim među jednakima”.
Svakako da je najbitniji datum nakon Velike šizme (1054) 07.12.1965. kada je, u predvečerje Drugog vatikanskog koncila, skinuta anatema. Papa Pavle VI u katedrali Svetog Petra u Rimu i vaseljenski patrijarh Atinagora I u Patrijaršijskoj katedrali u Istanbulu su skinuli anatemu.
Ovom istorijskom činu je prethodio čuveni susret dvojice prvojerarha u Jerusalimu (januar 1964).
Nakon toga, bilo je preko 15 susreta pape i vaseljenskog patrijarha, u Jerusalimu, Rimu, Istanbulu ili nekom drugom mestu. Neki od značajnijih susreta su bili kada je papa Jovan Pavle II došao u posetu Istanbulu i vaseljenskom patrijarhu Dimitriju, na praznik Sv. Andreja Prvozvanog (Carigradska patrijaršija slavi ovog Apostola jer je on njen osnivač). Od tada postoji tradicija da predstavnik Carigradske crkve (patrijarh ili neko od visokih zvaničnika) poseti Rim na praznik Svetog apostola Petra, prvog episkopa Rima, i da predstavnik Rimske crkve (papa ili visoki zvaničnik) poseti Istanbul na praznik Sv. Andreja (apostoli Sv. Andrej Prvozvani i Sv. Petar su rođena braća).
Od zvaničnih susreta dvojice poglavara vredno je pomenuti prisustvo Vartolomeja sahrani Jovana Pavla II, zatim prisustvo Vartolomeja Sinodu biskupa (u Sikstinskoj kapeli, na poziv Benedikta XVI), prisustvo Vartolomeja ustoličenju Franje I, kao i poslednji susret u Istanbulu, kada je papa zatražio blagoslov i poljubio ruku vaseljenskom patrijarhu, što je, svakako, istorijski presedan.
Sadašnji papa Franja svojim nastupom je svakako popravio imidž Crkve. On je prvi latinoamerički papa, prvi jezuitski papa, prvi posle više od hiljadu godina koji nije rođen u Evropi i prvi koji je uzeo ime Svetog Franje Asiškog.
“Papa je čovek koji se smeje, plače, mirno spava i ima prijatelje kao i svako drugi”, rekao je u jednom intervjuu (Korijera dela sera, mart 2014) ovaj crkveni poglavar koji je postao “prvi” i po tome što je pristao na selfi s omladinom.
Dovoljno je setiti se njegovih izjava “Ko sam ja da im sudim” (misleći na homoseksualce), zatim da će Bog oprostiti ateistima što ne veruju ako imaju čistu savest i sličan imidž ovog “siromašnog pape” je doprineo otvaranju vrata (Katoličke) crkve svetu, siromašnima, omladini...
U svom pontifikatu će za nedelju dana imati još jedan značajan događaj - prvi papa koji se susreo s ruskim patrijarhom.
U svetlu trenutne istorijsko-crkveno-političke situacije, naravno da se postavlja pitanje zašto baš sada ovaj susret?
Poznavaocima crkvenih prilika ovo saopštenje nije nikako strano. Papa Jovan Pavle II (veliki borac protiv komunizma) je za vreme svog pontifikata izrazio više puta želju da poseti Rusiju.
U saopštenju Moskovske patrijaršije, mitropolit Ilarion (predsednik Odeljenja spoljnih crkvenih odnosa RPC, funkcija na kojoj je ranije bio sadašnji patrijarh Kiril) je rekao da su u periodu 1996-1997. vođeni pregovori oko susreta pape Jovana Pavla II i ruskog patrijarha Alekseja II, ali su ti pregovori zaustavljeni, pre svega zbog problema sa grkokatolicima
Naravno, povrh svega, tu je i napeta situacija u Ukrajini. U svetu diplomatskih aktivnosti, Putin je 2013. posetio papu Franju, razgovarajući o sirijskoj krizi, kada je Putin počeo da se postavlja kao zaštitnik hrišćana na Bliskom Istoku. Tada je mitr. Ilarion rekao da je moguć skori susret pape i ruskog patrijarha ali na neutralnom terenu (Austrija ili Mađarska).
Papa i Putin su se ponovo sreli 2015, razgovarajući o sirijskoj i ukrajinskoj krizi.
Odgovor na pitanje “zašto će se poglavari sastati baš sada“ je geopolitičke, ali i crkvene prirode.
Papa želi da se i preko ovog susreta nametne kao lider u rešavanju kriza i poruci mira.
Celu ovu godinu je blagoslovio kao “Godinu milosrđa”, gde želi Crkvu da otvori ka svetu, da Crkva bude svedok milosrđa. Setimo se da je papa posetio Kubu septembra 2015. (tada se sreo i sa Fidelom Kastrom) i omogućio otopljavanje odnosa između Kube i SAD još od vremena Hladnog rata. Takođe, pontif je izrazio želju da poseti i Kinu, a tome može da mu pomogne Rusija, geopolitički gledano.
Rusija, s druge strane, želi da se otme izolaciji zapada (EU, NATO, SAD), da se postavi kao faktor stabilnosti na Bliskom Istoku, pa u Vatikanu traži saveznika. Sam Vladimir Putin je i ranije više puta bio gost Vatikana.
Ruski patrijarh, nezvanično “broj 1” u pravoslavlju (iako smo rekli da je po diptihu tek peti), želi da učvrsti svoj autoritet pravoslavnog lidera. Ruska crkva broji 2/3 svih pravoslavnih hrišćana (kojih ima oko 300 miliona u svetu, za razliku od katolika kojih ima više od jedne milijarde).
Takođe, ne treba zaboraviti da svoj autoritet Kiril želi da potvrdi i pred najavljeni Svepravoslavni Sabor na Kritu (jun 2016).
Sagledavši situaciju, možemo da kažemo da je otopljavanje odnosa Vatikana i Moskve počelo još s izborom Kirila za ruskog prvojerarha (01.februara proslavio sedam godina na tronu), a u svetlu napretka dijaloga Pravoslavne i Katoličke crkve, sa imidžom “otvorenog” pape, spremnog na kompromis i saradnju sa svima.
U duhu apostolske, bratske ljubavi, i papa i ruski patrijarh pozivaju hrišćane na molitvu uoči ovog susreta, koji će se ostvariti “Božijom milošću”.
Simbolika, svakako, jeste i praznik tog dana (u pravoslavnom crkvenom kalendaru tada se proslavljaju Sv.Tri Jerarha kao i Sv.I polit Rimski). Sveta Tri Jerarha su, zapravo, prvojerarsi Crkve iz IV veka, Sv. Jovan Zlatousti (carigradski patrijarh), Sv. Grigorije Bogoslov (carigradski arhiepiskop) i Sv. Vasilije Veliki (episkop Kesarije, Mala Azija), a Sv. Ipolit je bio episkop Rima u III veku.
Svi oni su svojim činjenjem ostavili neizbrisiv trag hrišćanske ljubavi i potonjim i sadašnjim poglavarima postali obrazac ne samo crkvene diplomatije, učenja već, pre svega, blagodatne i božanske ljubavi, kroz koju svi postajemo “Jedno u Bogu”.
U 11. veku nije se pridavao veliki značaj međusobnoj anatemi konstantinopoljske i rimske crkve. Kao što je istorija pokazala značaj tih nemilih događaja, tako će i sada pokazati da li je ovo početak kraja (šizme) ili kraj početka (uvodne faze, za neke nove međunarodne odnose).
Na kraju, ona uvek pobedi - magistra vitae est!
